Iwan IV van Rusland

Iwan IV Wasilijewitsj (Russies: Иван Васильевич) (25 Augustus 153018 Maart 1584) was van 1533 tot 1547 grootprins van Moskowië en die eerste amptelike Russiese tsaar.

Iwan IV
Tsaar van die hele Rusland
Iwan die Verskriklike
Dinastie Rjoerik
Bewind 1547-1584
Kroning 16 Januarie 1547
Volle naam Iwan Wasilijewitsj
Gebore 25 Augustus 1530
Moskou
Gesterf 18 Maart 1584
Moskou
Voorganger Wasili III
Opvolger Fjodor I
Gade Anastasia Romanowna Zacharina-Joerijewa en ses ander
Vader Wasili III
Moeder Jelena Glinskaja

Hy is in Afrikaans beter bekend as Iwan die Verskriklike. ’n Beter vertaling van die Russiese Иван Грозный (Iwan Grozni) sou egter Iwan die Ontsagwekkende of Formidabele gewees het.

Vroeë bewind wysig

Iwan word op driejarige ouderdom grootprins van Moskowië en word op 16 Januarie 1547, op sestien, gekroon as tsaar. Hy beywer hom aanvanklik vir vreedsame hervormings en vernuwings. Hy voer die boekdrukkuns in, onderwerp die kerk aan die staat en standaardiseer rituele en verordeninge.

Iwan soek nuwe handelsmoontlikhede en stel die hawe van Archangelsk aan die Witsee vir Engelse handelaars oop. In die ooste lyf hy die kanate van Kazan en Astrachan in en ter viering van die verowering van Kazan laat hy die Sint Basilius-katedraal in Moskou bou.

Hy stel ook ’n wet in wat die bewegingsvryheid van boere beperk – ’n belangrikse stap in die rigting van die latere lyfeienskap.

Latere bewind wysig

In 1564 skep hy die Opritsjnina, ’n deel van sy ryk wat onder sy onmiddellike bestuur val en deur sy geheime polisie, die Opritsjniki, beheer word.

 
Iwan die Verskriklike en die seun wat hy per ongeluk doodgeslaan het. Skildery deur Ilja Repin.

Algaande word sy bewind minder suksesvol. Hy wil die land in ’n westelike rigting uitbrei, na die Baltiese lande, en raak gou betrokke in ’n oorlog met Swede, die Pools-Litause Gemenebes en die Duitse Orde. Hierdie sogenaamde Lyflandse Oorlog sleep 22 jaar voort en ruïneer die Russiese ekonomie en die leër, maar lewer verder niks op nie. Prins Andrei Koerbski, sy beste raadgewer en vriend, loop na Pole oor en boonop sterf sy vrou, Anastasia Romanowna. Iwan glo die bojare het sy geliefde vrou vermoor. Hy kom nie hierdie slag te bowe nie en sy gesondheid begin agteruitgaan. Hy gaan geestelik agteruit en word paranoïes en gewelddadig. Sy geheime polisie ontwikkel in ’n moorddadige terreurbende wat links en regs onder die adel en die volk moor.

 
Ioannes Basilius Magnus Imperator Russic, Dux Moscovic, Abraham Ortelius, 1574

Die onsekerheid lei tot die verarming en ontvolking van baie gebiede. So is Iwan byvoorbeeld in 1570 besorg oor die strategiese waarde van Weliki Nowgorod in die oorlog met die Duitse Orde en Swede en hy gee die bevel dat die stad verwoes word. Die opritsjniki plunder die stad en vermoor duisende mense.

In 1581 slaan Iwan glo sy oudste seun, Iwan Iwanowitsj, se vrou so erg oor haar (volgens hom) onbetaamlike kleredrag dat sy ’n miskraam kry. Toe sy seun hom konfronteer, slaan hy dié dood in ’n woedebui. Iwan sr. treur tot met sy dood oor dié voorval. Ná sy dood word hy opgevolg deur sy verstandelik gestremde seun Fjodor. Sy tweede oudste oorlewende seun, Dmitri Iwanowitsj, is toe maar twee jaar oud en word kort daarna vermoor.

Tydens Fjodor se bewind lê die regte mag in die hande van sy swaer en voog, die bojaar Boris Godoenof.