Pokke
Pokke was 'n baie ernstige aansteeklike en besmetlike virussiekte wat die mensdom geslagte lank geteister en tot baie miljoene sterftes gelei het, maar heeltemal uitgeroei is deur inenting. Ná 'n intensiewe wêreldwye inentingsveldtog is die laaste twee gevalle (een van die pasiënte is oorlede) in 1978 aangeteken. Die kiem word nog slegs in navorsingslaboratoriums bewaar. Edward Jenner (1749–1823), 'n dokter van Engeland, het reeds in die 1790's 'n entstof teen pokke ontwikkel.
| Pokke | ||
| Klassifikasie en eksterne bronne | ||
| ||
| 'n Kind met pokke | ||
| ICD-10 | B03 | |
| ICD-9 | 050 | |
| DiseasesDB | 12219 | |
| MedlinePlus | 001356 | |
| eMedicine | emerg/885 | |
| MeSH | D012899 | |
 Mediese waarskuwing
| ||
Die siekte is gekenmerk deur etterpuisies of -swere oor die hele liggaam.
Uitbrekings van pokke aan die Kaap in die agttiende eeu het soveel mense van die Khoikhoi gedood dat hul volkskultuur verwoes en hulle in die sogenaamde Kleurlingbevolking opgeneem is.
Geleerdes reken dat pokke deur beeste na mense oorgedra is. Dit was nadat die mens begin het om die bees mak te maak.
Pokke, of variola major, is een van die gevaarlikste en besmetlikste virussiektes wat vroeër baie slagoffers geëis het, maar wat tans as gevolg van inenting en ander maatreëls as uitgeroei beskou word. Pokke (variola major) ressorteer onder die besmetlike siektes. Wanneer 'n geneesheer vermoed dat 'n pasiënt pokke onder lede het, word hy volgens wet verplig om die geval by die Departement van Gesondheid aan te meld. Die siekte word deur 'n virus veroorsaak.
Na 'n inkubasietydperk (tydperk tussen die opdoen van die besmetting en die werklike uitbreek van die siekte) van gewoonlik 10 tot 15 dae begin die siekte skielik met 'n hoë koors en koue rillings, hoof- en spierpyne, ernstige siektegevoel en soms met 'n uitslag wat soos masels en dan weer soos skarlakenkoors lyk. Na ongeveer 3 tot 4 dae daal die pasiënt se koors en voel hy heelwat beter.
Terselfdertyd ontstaan 'n growwe uitslag op die vel wat baie gou die vorm van blasies aanneem. Aanvanklik is die blasies met ʼn helder vog gevul, maar ongeveer die sesde dag verander die vog in etter. Tydens die verettering styg die pasiënt se temperatuur weer. Gedurende die herstelperiode droog die blasies op en vorm 'n kors. In die daaropvolgende weke val die korse (rowe) af en raak die kenmerkende littekens (pokdalige holtes in die vel) sigbaar.
Die blasies by pokke is op 'n bepaalde deel van die liggaam altyd in dieselfde stadium van ontwikkeling. Dit is in teenstelling met waterpokkies (ook 'n virussiekte), waar daar afgesien van die vlekke ook helder blasies, opgedroogde blasies en rowe gelyktydig voorkom. Ook die verspreiding van die blasies oor die liggaam verskil by pokke en waterpokkies. Die erns van die verloop van die siekte wissel van epidemie tot epidemie.
By die meeste pokke-epidemies beloop die aantal sterftes ongeveer 20 tot 30 % van die getal pasiënte. Daar bestaan geen bekende middel teen pokke nie. Daar kan wel deur middel van antibiotika-toedienings verseker word dat die blasies nie sekondêr met bakterieë besmet raak nie. Die grootste voor deel van die gebruik van antibiotika is die feit dat littekenvorming dan feitlik geheel en al uitgeskakel word.
'n Engelse geneesheer, Edward Jenner (1749-1823), het 'n belangrike bydrae gelewer tot die inentingspraktyk ten opsigte van pokke. Terwyl hy nog 'n student was, het Jenner reeds tot die besef begin kom dat boeremeisies wat koeipokkies opgedoen het (waarvan hulle byna altyd herstel het), nooit pokke opdoen nie. Jenner was oortuig daarvan dat koeipokkies maar net 'n gewysigde vorm van pokke was en dat mense wat hierdie siekte voorheen gehad het, die een of ander vorm van immuniteit teen die gevreesde pokke besit het. Jenner se kans het op 14 Mei 1796 gekom.
'n Melkmeisie, Sarah Nelmes, het koeipokkies aan haar hand opgedoen terwyl sy 'n koei gemelk het. Jenner het van die rowe op die meisie se hand afgetrek en ʼn gesonde seun, James Phipps, daarmee ingeënt. Die seun is later met pokkekieme ingespuit, waarna dit duidelik geword het dat hy volkome immuun daarteen was. Jenner het sodoende bewys dat inenting met die koeipokvirus algehele beskerming teen pokke kon gee. Die inentings wat toegedien word, bied vir 3 tot 7 jaar volledige immuniteit teen pokke.
Afgesien van 'n eerste inenting op 'n jeugdige leeftyd is herinentings op vasgestelde daaropvolgende tye ook nodig. Die inenting geskied meestal deur die aanwending van die pokke-entstof op twee oppervlakkige snye in die vel (meestal op die boarm). Die inenting word as geslaag beskou indien daar op minstens een van die twee plekke 'n duidelike pok ontwikkel. Na genesing hiervan bly daar altyd 'n litteken oor. Die kwessie van kinderinenting was vir geruime tyd 'n onderwerp van bespreking. Inenting teen pokke is in 1919 in die hele Suid-Afrika verpligtend gemaak kragtens die Openbare Gesondheidswet.
Algemene afdwinging is egter feitlik onmoontlik gemaak deur sterk weerstand van sekere geloofsgroepe. Die toestand is egter taamlik verbeter deur die Wysigingswet Nr. 15 van 1928. Hierdie wet het wel toegelaat dat persone met ware geloofsbesware vrygestel word, maar dit het alle ontduiking om onbenullige redes effektief teengewerk. Vrystelling was toe slegs toegestaan op godsdienstige gronde indien die ouers binne 6 maande na die geboorte daarom aansoek gedoen het of as 'n immigrant vrystelling gevra het binne 6 maande nadat hy die land binnegekom het.
Distriksgeneeshere en gesondheidsklinieke het inenting teen pokke kosteloos gedoen. Feitlik geen gevalle van pokke kom vandag nog in Suid-Afrika of in die res van die wêreld voor en derhalwe is die gevreesde siekte vir die meeste mense maar net 'n naam van iets wat hulle nie ken of nog nooit gesien het nie. Tot 150 jaar gelede was pokke egter een van die mees gevreesde siektes in Europa en aan die begin van die 18e eeu het omtrent 'n halfmiljoen mense jaarliks in Europa aan pokke gesterf en nog veel meer in Asië en Afrika.
Ook in Suid-Afrika het pokke-epidemies duisende lewens gee is. Die siekte het saam met die eerste Blanke nedersetters die land binnegekom en veral groot verwoesting gesaai onder die Khoi. Hele Khoi-stam het uitgesterf sonder dat 'n enkele persoon oorgebly het. In 1755 is die Kaap deur 'n baie ernstige pokke-epidemie getref. Feitlik elke huis het 'n slagoffer opgelewer en honderde mense het gesterf. Die vrees vir die siekte het teweeggebring dat feitlik alle openbare bedrywighede tot stilstand gekom het. In 1767 het die siekte weer uitgebreek, maar die keer was die inwoners beter daarop voorberei en omdat die pasiënte weggehou is van gesonde mense, is die verspreiding aansienlik beperk.
Ondanks al die voorsorgmaatreëls het dit byna 2 jaar geduur voordat die epidemie verby was. Die siekte was nie net tot die Kaap beperk nie, maar het ook na die Oosgrens en die binneland versprei. Die laaste groot epidemie was in 1881 aan die Kaap. Hierna is enige uitbraak van die siekte gou onder beheer gebring deur lokale inentingsprogramme van stapel te laat loop. Lede van die publiek het hulle getrou aangemeld vir inenting uit vrees dat hulle die siekte sal opdoen.
Ander uitbrake in Suid-Afrika wat van belang is, was dié in 1926 aan die Witwatersrand en in 1927 in Durban. Landswyd was daar sedert Junie 1944 tot Junie 1945 altesaam 3 317 gevalle en is 205 pasiënte oorlede. Die grootste getal sterfgevalle (344) weens pokke in een jaar in Suid-Afrika het in 1949 voorgekom. Suid-Afrika het tot enkele dekades gelede nie een jaar tydens die vorige eeu beleef waarin daar nie gevalle van pokke voorgekom het nie.
Die gevaar was maar altyd daar en het die voortdurende propagering van inenting geregverdig. Pokke is enkele jare gelede wêreldwyd onder beheer gebring en is vandag feitlik uitgeroei. Dit is dan ook die rede waarom verpligte inenting teen pokke onlangs in Suid-Afrika opgehef is. Wanneer 'n suigeling ingeënt word, bly die immuniteit vir 3 tot 7 jaar behoue en herinenting moet dus gereeld gedoen word. Indien 'n ernstige epidemie sou uitbreek is slegs kinders tot 'n ouderdom van ongeveer 4 jaar optimaal beskerm. Daar moet egter ook op gelet word dat die inenting nie geheel en al sonder gevaar is nie. In enkele gevalle kan breinvliesontsteking (encephalitis post-vaccinalis) ontstaan.
Die kans dat ernstige komplikasies kan intree ('n kwart van alle pasiënte sterf binne 'n week) is baie klein by kinders onder twee jaar. In die tydperk 1967 tot 1971 het daar uit 'n totaal van 845 000 inentings 3 gevalle van breinskade voorgekom. Ervaring het geleer dat kontakpersone ingeënt kan word - 'n betreklik eenvoudige voorsorgmaatreël. Mediese en paramediese personeel en ook militêre personeel moet egter gereeld ingeënt word. Sommige lande vereis 'n bewys van inenting voordat 'n persoon daardie land mag binnegaan.
Die siekte as sodanig kom nie meer in Wes-Europa voor nie, maar die virus kan per lug of see die land binnegebring word. Die ernstigste invoerepidemie van die afgelope 50 jaar het in 1972 in Joego-Slawië voorgekom. In die epidemie is 175 persone besmet, van wie 36 gesterf het. In 1967 het pokke nog in 42 lande voorgekom. Danksy die sukses van die uitroeiingsprogram wat deur die Wêreldgesondheidsorganisasie op tou gesit is, het die siekte in 1974 in nog net 3 lande voorgekom, naamlik Indië, Bangladesj en Ethiopië.
In 1976 het dit nog net in Ethiopië voorgekom. Ook hier is dit intussen heeltemal uitgeroei. Sedert die einde van die vorige eeu kom daar van tyd tot tyd, veral in Suid-Amerika en Afrika, maar ook soms in Europa, 'n siekte-epidemie voor waarvan die simptome feitlik dieselfde is as die van pokke, met slegs een enkele verskil: die verloop van die siekte is veel meer goedaardig as wat die van pokke is. Sterftegevalle is selde hoër as 1 % en die siekte laat geen littekens na nie. Hierdie siekte staan bekend as variola minor (amaars of melkpokke).
Laasgenoemde siekte kom in Suid-Afrika onder sommige Swart stamme voor en dit is 'n ernstige openbare gesondheidsprobleem. 'n Gebrek aan opvoeding in verafgeleë gebiede bied 'n ernstige probleem ten opsigte van die aanmelding van gevalle. Daar moet ook in gedagte gehou word dat 'n ligte aanval van variola minor feitlik onopgemerk in ʼn familie verbygaan. Wat die posisie ernstig maak, is dat die variola minor-virus identies is aan dié van pokke en dat dit daarom moontlik pokke kan veroorsaak by mense wat nie onlangs teen pokke ingeënt is nie.
Mense wat nie ingeënt is nie, kan met die koeipokvirus besmet word. Die virus veroorsaak gewoonlik pokke op die uiers van koeie.
Sien ook
wysigBronne
wysig- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409648, volume 23, bl. 32
- Dokter in die huis, Dr Jan van Elfen, 1993 ISBN 0 624 03234 5
- Antikel "Smallpox" in Engelse Wikipedia
- Mieliestronk.com
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Pokke.
