Regstellende aksie

Die neutraliteit van hierdie artikel (of dele daarvan) word tans betwis. Wikipedia se beleid is dat alle artikels vanuit ’n neutrale standpunt geskryf moet wees. Sien die besprekingsbladsy vir besonderhede of ons riglyne wat kan help om die artikel meer onpartydig te maak.

Die term regstellende aksie verwys na stappe wat onderneem word om die verteenwoordiging van vroue en minderheidsgroepe in die beroepswêreld, onderwys en sakewêreld, waar hulle histories uitgesluit of benadeel is, te verhoog. Daar word veronderstel dat daar in die maatskappy, op die vrye mark, in die media of elders 'n wanbalans ontstaan het, wat net deur 'n aktiewe beleid reggestel kan word.

'n Optog vir regstellende aksie in die VSA.

Indien daardie stappe 'n voorkeurbehandeling op die grondslag van ras, etnisiteit, geslag, godsdiens of seksuele oriëntasie behels, bly regstellende aksie in lande waar dit in enige vorm toegepas is of nog steeds word - soos byvoorbeeld die Verenigde State, Frankryk, Duitsland en Suid-Afrika - 'n hoogs omstrede kwessie.

Regstellende aksie in verskillende lande

• In die Verenigde State is regstellende aksie toegepas om die verteenwoordiging van etniese minderhede te verhoog. Deelstate soos Kalifornië het ook stappe onderneem om die diskriminasie ten opsigte van seksuele oriëntasie deur regstellende aksie teen te werk.
• In Duitsland het politieke partye soos die Groen Party en die Sosiaal-Demokratiese Party besluit om kwotas vir vroue in te voer sodat 'n bepaalde persentasie van funksies binne die partye deur vroue waargeneem kan word. Daar is ook pogings in 'n aantal skole onderneem om meisies in die onderwys van wiskunde en natuurwetenskaplike vakke deur middel van "segregasie" te bevorder, aangesien hulle in klasse, waar hulle saam met seuns onderwys word, slegter resultate behaal.
• In Suid-Afrika word regstellende aksie sedert 1994 deur die ANC-regering toegepas, met die doel om die ekonomiese agterstand van nie-blanke groepe, wat ontstaan het as gevolg van die apartheidsbeleid van die Nasionale Party regering, uit te wis.
• In Frankryk bepaal die Wet van 10 Julie 1987 oor die indiensneming van gestremdes dat ondernemings met twintig of meer werknemers ses persent van hulle werkgeleenthede aan gestremde werknemers moet aanbied. Frankryk het ook 'n verpligte kwota vir Franstalige musiek, wat deur radiostasies gespeel moet word om sodoende die verengelsing van die plaaslike musiekbedryf teen te werk.

Regstellende aksie in Suid-Afrika

Politieke en sosio-ekonomiese agtergrond

Gedurende die jare '70 het die Suid-Afrikaanse regering ongeveer 20 persent van die totale onderwysbegroting aan sogenoemde Bantoe-onderwys gespandeer, terwyl hierdie groep ongeveer 80 persent van die bevolking uitgemaak het. Dit kan moontlik gesien word as 'n bydraende faktor tot die opstand van Soweto in 1976.

Hoewel die eis van die studente glad nie beter onderwys was nie, en die Bantoe-onderwys stelsel die vernaamste en mees gevorderde was van sy soort in die hele Afrika, het die ANC besluit die slagspreuk Liberation before education te propageer en die studente op te roep van daardie stadium af alle onderwys so goed as moontlik te dwarsboom. Die skole het daarmee die vernaamste strydperk van die verset teen apartheid geword. Skole was gebrand en onderwys het nie die prioriteit onder die swart gemeenskap geword soos dit die prioriteit was van alle blanke Suid-Afrikaners om 'n geleerdheid eerste te stel nie.

Beweerde swak onderwys aan nie-blankes voor 1994 word aangevoer as een van die redes vir die noodsaak van regstellende aksie, ten einde die "speelveld" gelyk te maak vir alle Suid-Afrikaners om op dieselfde vlak mee te ding. Dit natuurlik is bog as 'n mens in ag neem dat skole deur swartes afgebrand is, en ook in ag neem dat vanaf 1994 daar nog maar min aandag aan opvoeding gegee is. Hedendaagse Suid Afrikaners weet self dat die standaarde van onderwys opsetlik verlaag word om die slaagsyfers van die hedendaagse matrikulante of "graad twaalf" studente te laat beter lyk om die kwessie van swak onderwys standaarde te laat beter lyk.

Beleid

Die regstellendeaksiepolitiek van die ANC-regering poog om mense vanuit voorheen benadeelde gemeenskappe op te hef. Die doel word bereik deur wat genoem word "regverdige diskriminasie", deur die instelling van indiensnemingskwota's, voorkeurhandel met "swart" besighede en die heffing van boetes. (Kan enige mens glo dat in die Nuwe Suid Afrika van vandag, na al sy geskiedenis met diskriminasie, 'n term soos "regverdige diskriminasie" gebruik word om blatante diskriminasie goed te praat, en dit alles met 'n naam soos die van Nelson Mandela toe te smeer?)

Dit hou onder andere in dat wanneer daar 'n vakature is, waarvoor twee kandidate aansoek doen, die ene blank en goed opgelei en die ander swart en sonder die benodigde vaardighede, die swarte die aanstelling moet kry, indien hy na verwagting kan leer om die pos te behartig. Veral jong blankes, wat vir die eerste keer tot die arbeidsmark toetree, ondervind groot probleme. Die negatiewe uitwerkings van regstellende aksie op hulle beroepskanse van goed opgeleide (blanke) Suid-Afrikaners dra onder meer by tot die trek na die buiteland.

Verder is daar 'n wet wat stel dat alle beleidsfunksies van organisasies groter as 50 werknemers 'n spieëlbeeld moet wees van die etniese saamstelling van die land. Dit wil sê dat so 'n driekwart van die bestuurslede swartes moet wees. In Suid-Afrika is dit vanweë die historiese ontwikkeling besonder moeilik om kundige, etnies aanvaarbare bedryfsleiers te vind. Die weinige wat daar is kom oral reg, selfs in hoë politieke bane. Groter ondernemings omseil soms die probleem deur domweg iemand aan te stel met 'n pragtig salaris en 'n goedklinkende titel onder uitdruklike voorbehoud dat daardie persoon hom met niks mee mag bemoei nie. Vir kleiner ondernemings is so 'n "oplossing" meestal eenvoudig te duur. Die gevolg is seker vir kleiner familieondernemings dat hulle hul deure sluit en in byvoorbeeld Australië opnuut begin. Die personeel van hierdie soort ondernemings trek geen voordeel uit hierdie soort regstellende beleid nie en daar is gevalle waar die personeel en hulle vakbond (lees: ANC) die blanke eienaar maar oogluikend toestaan om die wet gewoon te ignoreer.

Daar moet by dit alles wel duidelik gestel word dat regstellende aksie veral nie verwar moet word nie met rassediskriminasie. Die Suid-Afrikaanse huidige grondwet is hier baie helder. Iedere vorm van rassediskriminasie is in Suid-Afrika streng verbode, stel die ene artikel. Die ander artikel stel ewe duidelik dat regstellende aksie nie onder diskriminasie val nie. Tog het by die instelling van die politiek selfs Nelson Mandela sy besware gehad, maar het nie die koers van regstellende aksie ooit verander nie. Hy is daar op tydelike basis mee akkoord gegaan, maar hy het duidelik gesê dat volgens hom geen enkel beskaafde land oor die lang termyn hierdie soort wette kan handhaaf nie. Hy het hier wel grotendeels alleen in sy party gestaan.

Die wrange van die huidige regstellendeaksiebeleid in Suid-Afrika is dat dit weliswaar bedoel is om die swart bevolking aan 'n hoognodige beter toekoms te help, maar dat deur die ekonomiese en demografiese gevolge van die beleid die omgekeerde eerder waarskynlik is. Dit alles in samewerking met die vrye mark stelsel, en die beheer wat die ANC regering op die petrolprys het, maak dat volhoudende opbrengs in die agrikultuur bykans onvolhoudend geword het, wat die volhouding van kos sekuriteit in Suid Afrika baie wisselvallig maak. In die jare sedert die eerste demokratiese verkiesing het die ekonomie nouliks gegroei, seker nie voldoende om die bevolkingsgroei by te hou nie. Verder leer die geskiedenis van die buurland Zimbabwe waar hierdie beleid toe kan lei. Daar het sowat 90 persent van die blankes, wat daar ooit gewoon het, 'n heenkome in die buiteland gevind. Onder die swart bevolking is daar nou honger. Die landbou het juis tradisioneel borg gestaan dat Suider-Afrika voorsiening kon maak vir die droogtes, wat hier gereeld voorkom. In die verlede het alle Suid Afrikaners en die Suid Afrikaanse landbou dit moontlik gemaak om 'n bekostigbare basiese bestaan te verseker, en was kos dus goedkoop genoeg om alle volke van Suid Afrika van hongersnood te weerhou.

Kritiek

In weerwil van die regering se stellings dat regstellende aksie as beleid nie rassediskriminasie is nie, is daar baie Suid-Afrikaners wat die mening huldig dat die uiteindelike gevolg van die beleid neerkom op diskriminasie wat gebaseer is op velkleur. Daar word uitgewys dat baie mense, wat voordeel trek uit die beleid, immigrante uit ander dele van Afrika na 1994 is, wat nie deur die apartheidsbeleid geraak was nie en dus die vermoede versterk dat die beleid bloot omgekeerde rassediskriminasie is, deurdat dit bloot op velkleur gebaseer is. Die gebrek aan duidelike doelwitte en 'n tydskaal vir die ingryping versterk ook die vermoede onder blanke Suid-Afrikaners dat regstellende aksie 'n permanente instelling in Suid-Afrika gaan word en dus nie bloot as 'n tydelike ingryping gesien kan word nie om die ongeregtighede van die verlede reg te stel nie.

Verder wys baie in Suid-Afrika daarop dat die uiteindelike gevolge van regstellende aksies in Suid-Afrika tans slegs lei tot die verryking van 'n nuwe klein elite groepie en dat die meerderheid groepe bitter min voordeel daaruit trek, terwyl die gehalte van dienslewering aan almal verlaag weens 'n tekort aan vaardighede. Die geslag wat net na 1994 gebore is, en dus in 'n "vrye" Suid Afrika gebore is, kan vandag al op stemreg aanspraak maak en was dus nie deur die apartheidstelsel geaffekteer nie. Dit word dan dus geglo dat die afskaal van regstellende aksie al in 2010 moes plaasvind omdat daar 'n hele geslag mense met stemreg gebore is wat dus glad nie negatief geaffekteer was in die verlede nie. Die siening word nie aanvaar nie en regstellende aksie in Suid Afrika duur voort.

Suid Afrika is die enigste land ter wêreld wat regstellende aksie ingestel het teen 'n minderheidsbevolking.