Suid-Afrikaanse Reserwebank
Die Suid-Afrikaanse Reserwebank (SARB) is die sentrale bank van Suid-Afrika. Die bank se stigting in 1921 - ná die Parlement se bekragtiging van die "Currency and Bank Act" van 10 Augustus 1920 - was 'n regstreekse uitvloeisel van die finansiële ontwrigting wat deur die Eerste Wêreldoorlog meegebring is.[1] Daar was destyds 'n behoefte aan 'n instelling wat die uitreiking van banknote kon beheer, die onbevredigende monetêre en belastingtoestande kon hanteer, en die groot onwettige uitstroming van goud uit Suid-Afrika kon stuit.[2] Sentrale banke het in daardie tyd slegs in die Verenigde Koninkryk en Europa bestaan, en die SARB was slegs die vierde sentrale bank buite hierdie gebied, na die VSA, Japan en Java.
Die Suid-Afrikaanse Reserwebank se hoofkantoor is sedert 1987 in 'n wolkekrabber in Kerkstraat in die sakesentrum van Pretoria gehuisves.
Wetlike raamwerk en struktuur
wysigDie Reserwebank is kragtens die Reserwebankwet van 1944, soos gewysig, sedert 1960 deur 'n raad van twaalf direkteurs bestuur, insluitende die goewerneur en drie vise-goewerneurs wat vir 'n tydperk van vyf jaar deur die Staatspresident aangestel is. Sedert 1989 vorm die Suid-Afrikaanse Reserwebankwet (Wet nommer 90 van 1989) en sedert 1996 ook artikels 223 tot 225 van die Suid-Afrikaanse Grondwet van 1996 die wetlike raamwerk van die Reserwebank.[3]
Volgens die Reserwebankwet van 1989 word Suid-Afrika se sentrale bank deur 'n raad van veertien direkteurs bestuur, insluitende die goewerneur en drie vise-goewerneurs. Drie ander direkteurs word deur die Staatspresident vir 'n tydperk van drie jaar aangestel. Die ander sewe direkteurs, waarvan een die landbousektor, twee die nywerheidsektor en vier die handels- of finansiële sektor verteenwoordig, word deur die aandeelhouers vir 'n tydperk van drie jaar verkies.
Die president en die vise-president is verantwoordelik vir die daaglikse sake van die Reserwebank. Die huidige president, Lesetja Kganyago, is die tiende president wat sedert die bank se stigting in 1921 hierdie amp beklee. Sy het in November 2009 met haar amp begin.
Die Reserwebank word nie deur die Suid-Afrikaanse staat besit nie. Sy kapitaal is op die Johannesburgse Effektebeurs genoteer en word gehou deur private aandeelhouers, waaronder maatskappye, instellings, individue en buitelanders.[4]
Funksies
wysigDie Reserwebank is onder meer verantwoordelik vir die bemarking van Suid-Afrika se goudproduksie en verrig daarnaas die funksies wat gewoonlik deur sentrale banke uitgevoer word, soos byvoorbeeld om:
- banknote uit te reik;
- as bankier vir die Suid-Afrikaanse owerheid op te tree;
- as bankier vir die land se ander bankinstellings op te tree;
- fasiliteite vir die verrekening en vereffening van eise van bankinstellings tussen mekaar te verskaf;
- Suid-Afrika se goud- en buitelandse valutareserwes te bestuur;
- as 'n "herdiskontobank" en 'n "kredietgewer van laaste instansie" op te tree;
- aan opemarktransaksies in regeringseffekte en ander geldmarkpapiere deel te neem;
- ekonomiese statistieke en ander inligting in te samel, te verwerk en te vertolk;
- toesig te hou oor banke en bouverenigings; en
- in noue samewerking met die Tesourie sy verantwoordelikheid vir die toepassing en uitvoering van breë monetêre beleid (wat op interne en eksterne monetêre bestendigheid gerig is) na te kom.[5]
Internasionale Monetêre Fonds en Wêreldbank
wysigSuid-Afrika is een van die stigterslede van die Internasionale Monetêre Fonds (IMF) en die Wêreldbank wat in 1945 gestig is. Die Suid-Afrikaanse Reserwebank het van die begin af met die Departement van Finansies saamgewerk in sy betrekkinge met hierdie internasionale instellings.[6] Die president van die Reserwebank fungeer as Suid-Afrika se verteenwoordiger in die Raad van Presidente van die Wêreldbank, 'n instelling wat kapitaalvorming aanmoedig en tegniese bystand aan ontwikkelende lande verleen. Saam met ander amptenare woon die president gereeld die jaarvergaderings van die Wêreldbank en die IMF by as lede van die Suid-Afrikaanse afvaardiging.
Lys van goewerneurs
wysig- William Henry Clegg - Desember 1920 - Desember 1921
- Johannes Postmus - Januarie 1931 - Junie 1945
- Michiel Hendrik de Kock - Julie 1945 - Junie 1962
- Gerard Rissik - Julie 1962 - Junie 1967
- Theunis Willem de Jongh - Julie 1967 - Desember 1980
- Gerhardus Petrus Christiaan de Kock - Januarie 1981 - Augustus 1989
- Christian Lodewyk Stals - Augustus 1989 - Augustus 1999
- Tito Mboweni - Augustus 1999 - November 2009
- Gill Marcus - November 2009 - November 2014
- Lesetja Kganyago - November 2014 - hede[7]
Verwysings
wysig- ↑ Dannhauser, Diana: Simbool van ekonomiese stabiliteit. In: Suid-Afrikaanse Panorama, volume 33, nommer 6 (Junie 1988), bl. 14
- ↑ Dannhauser (1988), bl. 16
- ↑ Suid-Afrikaanse Reserwebank: Huidige wetlike raamwerk
- ↑ Dannhauser (1988), bl. 16
- ↑ Dannhauser (1988), bl. 16
- ↑ Dannhauser (1988), bl. 16
- ↑ "South African central bank cuts rates as it trims GDP outlook". Financial Times (in Engels). 18 Julie 2019. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 20 September 2019. Besoek op 18 Julie 2019.