Robert Shand

Ds. Robert Shand (Aberdeenshire, Skotland, 1803 - Rhenosterfontein, Port Beaufort, 21 November 1876) was een van die Skotse predikante wat deur die loop van die 19de eeu na Suid-Afrika gekom het om die tekort aan predikante in die Nederduitse Gereformeerde Kerk aan te vul, goewerneur lord Charles Somerset se verengelsingbeleid uit te voer en later ook die liberale neigings in die Nederlandse teologiese seminariums teen te werk. Hy was die voorlaaste van die groep van sewe wat stuksgewys tussen 1828 en 1836 na die Kaap gekom het en predikante soos di. James Edgar, John Pears, Alexander Welsh en Thomas Reid ingesluit het.

Ds. Robert Shand. Sy enigste gemeente was Tulbagh van 1835 tot 1871. Onenigheid oor sy onbuigsame houding het gelei tot die stigting van die NG gemeente Kruisvallei in 1843.

Shand ontvang sy voorbereidende opleiding aan die King's College en studeer in die teologie aan die Universiteit van Aberdeen, Skotland. In 1834 kom hy na Suid-Afrika en word ná sy legitimering aangestel as leraar op Tulbagh as die opvolger van dr. George Thom, voormalige waarnemende superintendent van die Londense Sendinggenootskap aan die Kaap wat, nadat hy uit die genootskap getree het, die eerste Skotse predikante op versoek van lord Charles gaan werf het. Thom het van 1825 op Tulbagh gearbei, maar in die begin van 1833 het die kerkraad hom genoodsaak gesien om die goewerneur te versoek om dr. Thom op volle pensioen te laat aftree "daar hy die laaste vier jaar aan herhaalde vlae van kranksinnigheid gely het, en dus nie in staat was om sy ampspligte na behore waar te neem nie".

Op 1 November 1835 tree hy in diens op Tulbagh en sit sy werk getrou voort tot hy in 1871 voel dat sy kragte aan die afneem is weens sy hoë ouderdom. Hy gaan woon op Stellenbosch en sterf vyf jaar later in die Oostelike Provinsie terwyl hy om gesondheidsredes op besoek was by sy seun, 'n geneesheer op Rhenosterfontein naby Port Beaufort. Sy graf is in die kerkhof naasaan die NG kerk op Swellendam en op die hoeksteen staan uitgebeitel: "Hij wandelde met God."

Eerw. Andries Dreyer skryf in die Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924 (uit die Hollands vertaal) dat dié getuienis waar is. "Almal wat ds. Shand geken het, ag hom, nie alleen as 'n ware evangeliese leraar nie, maar veral as 'n baie godvrugtige man. Hoewel nederig en ingetoë in sy gewone lewenswandel, was hy baie vrymoedig en beslis in die verdediging van die waarhede van die evangelie wanneer hy hom in die Sinode of elders geroepe gevoel het om sy gevoelens te verwoord. Ofskoon daar weens sy optrede aan die begin van sy dienstyd op Tulbagh 'n skeuring in die gemeente gekom het, betoon selfs die afgeskeide party, toe hulle hom beter leer ken en verstaan, aan hom die grootste agting. Deur sy eie gemeente word hy hoog geag, nie net as 'n ywerige prediker en 'n troue herder nie, maar ook as vader en vriend."

'n Jaar voor sy dood word 'n deel van sy preke in druk uitgegee deur 'n vriend wat verlang het dat 'n "duursame aandenking van sy predikrant bewaar moes bly". Dié preke wys hoe sorgvuldig hy sy kanselwerk voorberei het. Die Bybel en "Kalvijns Instituten" was sy vernaamste bronne en sy gepubliseerde en ander preke toon in hoe 'n mate hy van hulle gees deurdrenk was.

Kruisvallei, Tulbagh

Die gemeente Kruisvallei op Tulbagh het op 21 Januarie 1843 ontstaan uit geskille tussen 'n groot gedeelte van die lidmate van die moedergemeente en ds. Robert Shand. Hy was 'n man van puriteins godsdienstige strengheid en 'n onbuigsame geaardheid. Die ontevredenheid was veral weens ds. Shand se weiering om huwelike op Sondae te voltrek, om Nagmaal aan onbekendes te bedien en hul kinders te doop. Ook het hy die doop, katkisasie en voorstelling van nuwe lidmate geweier, tensy hulle na sy mening toegewyde Christene was. Dit het aanleiding gegee tot allerlei onaangenaamhede. Die goewerneur is selfs betrek, maar volgens ds. J.H. van Aarde, Kruisvallei se leraar van 1895 tot 1924, is die kerklike regte ondergeskik geag aan persoonlike regte en lei die geskille, wat maklik opgelos kon word deur die kerklike bestuur, tot die skeuring op Tulbagh.

Die ontevredenes was agt jaar lank in onderhandelinge met die Ring, Sinode en regering om 'n verbetering van die toestande te probeer bewerkstellig en die vrede te herstel. Alle pogings was vrugteloos en sonder die verlangde uitkoms sodat die ontevredenes eindelik gedwonge gevoel het om af te skei. Dit het gebeur op 21 Januarie 1843. Die afgeskeidenes beroep ds. H.A. Moorrees, wat tydelik tydens die skorsing van ds. Robert Shand twee en 'n half jaar in die moedergemeente waargeneem het. Hy laat hom die keuse welgeval.

Bronne

• Dreyer, eerw. A. 1924. Eeuwfeest-Album van de Nederduits Gereformeerde-Kerk in Zuid-Afrika 1824 - 1924. Kaapstad: Publikatie-kommissie van de Z.A. Bijbelvereniging.
• Dreyer, eerw. A. 1932. Jaarboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1933. Kaapstad: Jaarboek-Kommissie van die Raad van die Kerke.
• Hofmeyr, George (hoofred.) 2002. NG Kerk 350. Wellington: Lux Verbi.BM.
• Oberholster, dr. J.A.S. 1943. Gedenkboek van die Ned. Geref. Gemeente Tulbagh. Kerkraad: Tulbagh.