Runkelstein-kasteel

Die Runkelstein-kasteel (Duits: Schloss Runkelstein, Italiaans: Castel Roncolo) is 'n Middeleeuse hoogteburg net buite die nedersetting Ritten naby Bozen (Bolzano) in Suid-Tirol, uniek vir sy omvangryke wêreldlike fresko's in die Gotiese styl - die grootstes in Europa wat tussen 1388 en 1410 ontstaan het en die oudste bekende uitbeeldings van adellike hoofse dansgeselskappe bevat - naas jagtonele, literêre motiewe uit die Tristan en Isolde-verhaal en 'n ridderlike lanstoernooi.

Die Runkelstein-kasteel (opgerig tussen 1237 en 1242)

Die oudste bekende muurskildery in Europa wat 'n hoofse dansgeselskap uitbeeld. Die fresko's van Runkelstein is in die Gotiese styl uitgevoer

Die lanstoernooi (bo), hoofse balspeel (links) en reidans (regs)

'n Hoofse balspeel

Die sogenaamde Tristan en Isolde-siklus, uitgevoer as monochrome groen terraverde-skildery

Runkelstein is as 'n feitlik oninneembare vesting op 'n rots bo-oor die Talferrivier opgerig, naby die poort tot die Sarnvallei. In teenstelling met ander Suid-Tiroolse kastele is sy oorspronklike Middeleeuse karakter nie deur latere wysigings of renovasies aangetas nie.

Geskiedenis

Die kasteelkompleks is vanaf 1237 deur die broers Friedrich en Beral von Wangen opgerig. In teenstelling met ander Middeleeuse kastele is Runkelstein se oorspronge gedokumenteer in 'n historiese oorkonde van 10 Februarie 1237 waarin biskop Alderich van Triënt sy toestemming vir die bou van die vesting verleen. Latere dokumente bevestig die kasteel se voltooiing in of voor 1242.

In 1385 is die kasteel aan twee lede van 'n welvarende koopmansfamilie uit Bozen, die broers Niklas (omstreeks 1340–1413/14) en Franz Vintler, verkoop. Van daardie tydstip af het Runkelstein geen verdedigingsdoelwitte meer vervul nie, maar as statige herewoning gedien. Niklas Vintler, wat ampte as lid van die stadsraad van Bozen en as regter beklee het, het na homself as Niklas Vintler von Runkelstein begin verwys. Die nuwe eienaars het die opdrag gegee om die kasteel se interieur van kleurryke fresko's te voorsien. Die Vintlers het die bestaande Romaanse geboue omstreeks 1390 aangevul met die sogenaamde Somerhuis. Ook hier is muurskilderye as binneversierings aangebring - 'n fresko wat in die monochrome groen terraverde-skildertegniek uitgevoer is en tonele uit Godfried van Straatsburg se roman Tristan und Isolde uitbeeld, en een van die oudste muurskilderye met motiewe van koning Artus se Tafelronde.

In teenstelling met die Somerhuis se motiewe uit die hoofse literatuur is vir die fresko's in die westelike gedeelte van die hoofgebou representatiewe hoofse temas gekies. Muurskilderye in altesaam vyf vertrekke gee 'n indruk van die hoofse leefstyl in die laat Middeleeue, insluitende die alledaagse lewe, klerestyle, jagpartye, minnesang en feeste. Die badvertrek is van die indrukwekkendste skilderye voorsien, terwyl 'n fresko in die sogenaamde toernooisaal 'n ridderlike lanstoernooi uitbeeld. Die versierings weerspieël die selfbeeld en selfbewussyn van 'n welvarende gesin wat, ondanks die feit dat hulle nie van adellike afkoms was nie, danksy opwaartse sosiale mobiliteit self deel van 'n hoofse gemeenskap geword het. So het die Vintlers betrekkinge onderhou met adellike Tirolse families soos die Botsch en Rottenburgers, en die Huis van Habsburg. Hul sakebelange het tot Duitsland en Venesië gestrek.

Teen die middel van die 15de eeu het die Vintler-familie in 'n moeilike finansiële situasie verkeer. Die kasteel is destyds aan aartshertog Sigmund van Oostenryk verkoop en het tot die 1530's in landsvorstelike besit gebly. Die eerste fase van restourasiewerk val in hierdie tydperk. In opdrag van keiser Maximiliaan I is vanaf omstreeks 1502 ook dele van die muurskilderye bewerk. Blykbaar is hulle nie in hul oorspronklike toestand herstel nie, maar oorwegend vervang deur nuwe skilderye volgens die heersende smaak.

1520 was een van die rampspoedigste jare in die geskiedenis van Runkelstein. Kruit, wat in die kasteel se hooftoring gestoor is, het ontplof en groot skade aangerig. In die volgende eeue was Runkelstein aan verval blootgestel. Die Liechtenstein-familie, in wie se besit die kasteel in die periode was, het geen pogings onderneem om Runkelstein te herstel nie. Verdere skade is deur 'n brand in 1672 berokken. In 1754 is die kasteel deur die aartshertogin van Oostenryk. koningin van Hongarye en Boheme en gravin van Tirol, Maria Theresia, oorgeneem wat Runkelstein in pag gegee, maar nie laat herbou het nie.

Eers met die opkoms van die Romantiek het die kasteel in die laat 19de eeu weer die belangstelling van kunstenaars gewek. So was kunstenaarskringe, wat met die Beierse koning Lodewyk I geassosieer word, gaande oor die kasteel en sy verruklike ligging. Ook ander heersers soos koning van Otto van Griekeland het belang in die ruïne gestel. Toe die noordfasade van die Somerhuis in 1868 ineengestort het en dele van die fresko's onherroeplik vernietig is, is die noodsaaklikheid van dringende herstelwerk besef. In 1881 het aartshertog Johann Salvator die kasteel gekoop en dit aan keiser Frans Josef geskenk. Die monarg het vervolgens aan Freiherr von Schmidt die opdrag gegee om die kasteel te restoureer. In 1893 het die keiser Runkelstein aan die stad Bozen geskenk wat ingewillig het om dit te onderhou.

Blykbaar het die munisipaliteit sy verpligtinge nie behoorlik nagekom nie, en 'n tweede vervalperiode het begin. Veral gedurende die twee wêreldoorloë, toe die kasteel as administratiewe gebou en huisvesting vir soldate en vlugtelinge gedien het, is skade aan die fresko's en die gebou berokken. Omvattende herstelwerk het eers teen die middel van die 20ste eeu plaasgevind. Intussen staan die kasteel as een van die belangrikste besienswaardighede in Suid-Tirol oop vir die publiek. Sedert die 1990's word ook verskeie uitstallings hier gehou.

Eksterne skakels

• Amptelike webtuiste van Runkelstein