Sarah Goldblatt
Sarah Eva Goldblatt (25 Desember 1889 in Londen – 22 Mei 1975 in Kaapstad) was 'n Suid-Afrikaanse joernalis, onderwyser en letterkundige redakteur van C.J. Langenhoven se skryfwerk. Sy publiseer self Afrikaanse kinderverse.
Lewe en werk
wysigGoldblatt is gebore as die oudste van vier kinders van David Nathan Goldblatt en Fanny Esther Smith. Haar ouers was Duitse Jode uit Pole wat kort voor haar geboorte na Engeland emigreer. Sarah het twee broers (onder wie die advokaat Israel) en ’n suster (Rebecca). As kind leer sy reeds om Duits en Engels vlot te praat. Die gesin emigreer in 1897 na Kaapstad, waar sy skoolgaan aan die St. Martini Schule in Koningin Victoriastraat. Nadat sy standerd vier slaag begin sy werk in haar vader se klein drukkery in Kaapstad. Deur private onderrig in Nederlands by mnr. C.J. van Rhijn en deur selfstudie verwerf sy later die skooleindsertifikaat (standerd agt), waarna sy haar in 1911 aan die Cape Town Training College as primêre onderwyseres bekwaam deur die T3-sertifikaat vir primêre onderwys te verwerf. Sy werk hierna vir ’n jaar by die Cape Town Commercial College en in 1912 begin sy onderwys gee by die Commercial Evening School op Oudtshoorn. As daar ’n vakature by die koerant Het Zuid-Westen met C.J. Langenhoven as redakteur kom, tree sy in September 1912 toe tot die redaksie en hulle behartig tot aan die begin van 1915 saam hierdie koerant. Dit is in hierdie tyd wat die baie hegte vriendskap tussen hulle gesmee word. By haar aanstelling was sy nog nie Afrikaans magtig nie, maar sy leer die taal aan en deel gou Langenhoven se passie daarvoor. Die ineenstorting van die volstruisveremarkte en die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog knou die koerant en weens finansiële probleme word dit aan die begin van 1915 gestaak. Sy gee dan weer tydelik klas by die Commercial Evening School op Oudtshoorn en op Wynandsrivier in die Oudtshoorndistrik, terwyl sy dikwels naweke dorp toe moet kom om vir Langenhoven tikwerk te doen.
In Januarie 1916 beklee sy haar eerste pos in die Kaapse Onderwysdepartement as onderwyseres van die plaasskool op Leeublad in die distrik George. Dan keer sy in die middel van 1917 terug na Kaapstad en vestig haar later in Mowbray in ’n huis wat sy Loeloeraai noem. Vanaf 1 Oktober 1917 tot 31 Mei 1918 is sy die eerste vroulike redaksielid van Die Burger. Hier begin sy haar taak met die versorging van C.J. Langenhoven se manuskripte by Die Burger en Nasionale Pers. Die Burger moet in 1918 personeel inkort om geld te bespaar en sy is een van diegene wat afgelê word, hoewel sy ’n goeie getuigskrif kry by die redakteur, dr. D.F. Malan. Na haar termyn by Die Burger is sy betrokke by die stigting van Sanlam en hou dan in 1919 vir kort tye skool in Afrikaans aan die Laerskool Simonstad en Laerskool East Park en is daarna vir drie kwartale by Tokai Public School, wat later die Laerskool Simon van der Stel word. Agtereenvolgens gee sy hierna onderwys in Afrikaans op Retreat en dan vanaf Januarie 1922 aan die Cape Town Training College. Later gee sy skool aan die Central Girls High School in Roelandstraat in Kaapstad en dit is terwyl sy by hierdie skool werk dat sy die tyding ontvang van Langenhoven se dood op 15 Julie 1932.
In 1924 slaag sy in die matrikulasie-eksamen en behaal daarna ook met onderskeiding die Hoër Primêre Onderwysdiploma en slaag in die hoogste Taalbondeksamen. Terselfdertyd voltooi sy ook kursusse in Sielkunde, Biologie en Soölogie en sy studeer ook verder in Duits en Nederlands. Vanaf 1940 tot 1944 is sy verbonde aan die Laerskool Brooklyn in Kaapstad en gee na haar amptelike aftrede op pensioen aan die einde van 1944 nog onderwys by die Herschel Meisieskool, die Christian Brothers in Seepunt en die Opleidingskollege vir Kleuteronderwysers in Claremont. Sy gee ook deurlopend in haar loopbaan private klasse in Afrikaans vir studente, hoërskoolleerlinge, immigrante, diplomate en Parlementslede aan haar huis. As onderwyser is sy ’n verbete kampvegter vir Afrikaans en voer Afrikaans as voertaal vir al haar klasse in, ongeag die teenstand. Sy dien as lid van die Suid-Afrikaanse Onderwysunie en is voorsitter van die Kaapse tak van hierdie vereniging en is ook een van die stigters van die Kaapse Skoolradiodiens. In later jare spits sy haar toe op verplegingsonderwys. Ná Langenhoven se dood in Julie 1932 tree sy op as letterkundige eksekutrise van sy nalatenskap en spandeer meeste van haar tyd daaraan om sy nalatenskap te bemark. Haar eerste groot taak was om sy “Versamelde Werke” byeen te bring en uit te gee, waarna sy ook die bewaring van Langenhoven se huis Arbeidsgenot inisieer.
Reeds in 1935 lewer sy radiopraatjies vir die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie oor Langenhoven en sy werk en dwarsdeur haar lewe hou sy by herhaling geleentheidstoesprake en skryf artikels in koerante en tydskrifte oor Langenhoven. In 1943 is sy ook in adviserende hoedanigheid betrokke by die verfilming van Langenhoven se “Donker spore”, al was hierdie rolprent ’n mislukking. In 1973 organiseer sy ook die groot Langenhoven eeufees op Oudtshoorn. Haar sig gee hierna feitlik heeltemal in en sy bring die laaste maande van haar lewe in die Stikland inrigting deur, waar sy in 1975 oorlede is. Haar oorskot is op die terrein van Arbeidsgenot, Langenhoven se huis in Oudtshoorn, begrawe.
Skryfwerk
wysigHoewel Elisabeth Eybers allerweë as Afrikaans se eerste gepubliseerde digteres beskryf word, verskyn Sarah se bundel “Liefdes kransie” reeds sestien jaar voor Eybers se debuut. Hierdie bundel is egter eerder kinderverse, geskik vir leerlinge op die laerskool asook vir ouer leerlinge. Vir laasgenoemde groep is daar onder andere haar vertaling van Shelley se “The cloud”, wat hoog deur Langenhoven aangeskryf word. Die verse word egter oor die algemeen afwysend beoordeel en met twee “Wolf en jakhals” versebundels kom haar digterlike loopbaan tot ’n einde. Sommige van haar versies word opgeneem in die versamelbundels “Nuwe klein verseboek” en Gerrit Komrij se bloemlesing “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”.
As redakteur versorg sy C.J. Langenhoven se “Versamelde werke” in 1933 en alle hersienings daarvan daarna, tot met die eeufees-uitgawe van 1973. Saam met Louis Herrman is sy redakteur van “Janus: A bilingual anthology / ’n Tweetalige bloemlesing” waarin werke van bekende Suid-Afrikaanse Engelse en Afrikaanse skrywers opgeneem word.
Eerbewyse
wysigSy kry in 1964 ’n toekenning van die Drie Eeue-Stigting uit erkentlikheid vir haar werk as eksekutrise van Langenhoven se letterkundige nalatenskap. In 2003 behaal Leonie van Zyl ’n M.A.-graad aan die Universiteit van Stellenbosch met ’n verhandeling oor haar lewe en werk, getiteld “Sarah Goldblatt: letterkundige administratrise van C.J. Langenhoven”.
Publikasies
wysig| Jaar | Publikasies |
|---|---|
| 1920 | Liefdes kransie |
| Wolf en jakhals versies I: Beer is gulsig en Jakkals is slim | |
| 1921 | Wolf en jakhals versies II: Leeu is kwaad en Jakkals lag |
| Redakteur | |
| 1933 | Versamelde werke – C.J. Langenhoven |
| 1962 | Janus: A bilingual anthology / ’n Tweetalige bloemlesing (saam met Louis Herrman) |
Bronnelys
wysigBoeke
wysig- Kannemeyer, J.C. “Langenhoven: ’n Lewe” Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe Eerste druk 1995
- Kannemeyer, J.C. “Ontsyferde stene” Inset-Uitgewers Stellenbosch Eerste uitgawe Eerste druk 1996
Tydskrifte en koerante
wysig- Anoniem “Sarah Goldblatt oorlede” “Daily Dispatch” 24 Mei 1975
- Cornelissen, Irene “Dienswillig die uwe” “Rooi Rose” April 2005
- Kannemeyer, J.C. “Was Saartjie Goldblatt ons eerste digteres?” “Insig” April 1993
- Korrespondent “Een van juf. Saartjie se laaste wense vervul” “Die Burger” 2 Junie 1975
- Korrespondent “Sarah Goldblatt se kamer oop” “Die Burger” 9 Desember 1975
- Swartz, J.F.A. “Sarah Goldblatt was ook kampvegter vir onderwysvernuwing” “Die Burger” 26 Mei 1975
- Verteenwoordiger “Neelsie en Sarah dan by mekaar” “Die Transvaler” 7 Junie 1975
- Winter, Gordon “Langenhoven had a Jewish mistress” “Sunday Express” 1 Junie 1975
Internet
wysig- Die Burger: http://m24arg02.naspers.com/argief/berigte/dieburger/2008/03/15/BY/16/GOLDBLATT.html[dooie skakel]
- Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Goldblatt,_Sarah
- Worldcat: http://www.worldcat.org/identities/lccn-nr2005-21805/
Ongepubliseerde dokumente
wysig- Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein “Goldblatt, mej. Sarah Eva – Biografie