Sotho-kalender

Die Suid-Sotho-taal het tradisionele name vir die algemene Gregoriaanse kalender se maande. Dié maandname weerspieël die Suid-Sotho's se tradisionele diep verbintenis met die natuurlike wêreld en die belangrikheid van landbou. Hoewel die maandname algemeen min gebruik word (hulle word as "diep Suid-Sotho" beskou), word hulle gereeld in nuusuitsendings en ander media gebruik en is meer algemeen as die Engelse name. Daarbenewens word die seisoenname en die weekdae gereeld deur alle sprekers gebruik.

Maandname

Die maandname (likhoeli, [dixʷedi]) dui op bepaalde natuurlike en landboulike gebeurtenisse wat tradisioneel gedurende die tydperk gebeur. Aangesien die Suid-Sotho's 'n bestaan as beestelers in Suider-Afrika se halfdorre gebiede gevoer het, was 'n goeie verstaan van landbou en die natuurlike wêreld rondom hulle belangrik om te oorleef. Die jaar begin rofweg in Augustusmaand, nadat die saad geplant is in verwagting van die volgende maand se opbloei van lewe.

1. Phato, [pʰɑtʼɔ] (Augustus) – van die werkwoord -fata, [fɑtʼɑ] (grawe) – soos die dorre lande geploeg en voorberei word in afwagting op die volgende lewensontploffing.
2. Loetse, [lʷet͡sʼɪ] (September) – die gras groei en die koeie word vet daarop. Hulle lewer soveel melk dat die uitdrukking lebese lo etse, [lɪbɪsɪ  lɪwet͡sʼɪ] ("die melk het oorgespoel") gebruik word.
3. Mphalane, [m̩pʰɑlɑnɛ] (Oktober) – dit is 'n verkorting van die saamgestelde naamwoord Mphalane-ya-leshoma, [m̩pʰɑlɑnɛ jɑ lɪʃɔmɑ] wat "die blomlote van die boophone disticha-plant" beteken, en dit is die tydperk wanneer die blom lote begin produseer.
4. Pulungoana, [pʼuduŋʷɑnɑ] (November) – baie wildebeeste skenk gedurende die maand geboorte aan hul kalwe en die naam is 'n verkleinwoord van pudumo, [pʼudumɔ] (wildebees).
5. Ts'itoe, [t͡sʰitʼʷe] (Desember) – 'n groot hoeveelheid aan klein sprinkane (tshitwe, [t͡sʰitʼʷe]) verskyn in hierdie tydperk. Aangesien die koeie minder milk in hierdie tydperk produseer, word gesê dat die koeie deur die sprinkane tshitwe, [t͡sʰitʼʷe] gemelk word.
6. Pherekhong, [pʰeʀexoŋ̩] (Januarie) – die gewasse begin groei en voëlverskrikkers word in die velde gesit. Hulle rig klein strukture op en stel die balke op met ou stukke gedroogde hout (phera ka khong, [fɛʀɑ  kʼɑxoŋ̩]).
7. Hlakola, [ɬɑkʼʊlɑ] (Februarie) – die sorghumplante stel 'n wit stof vry (modula, [mʊdulɑ]) wat die opkoms van die koring se are (ore) aandui. Soos die ore van die koring verskyn, word gesê dat die modula, [muˌdulɑ] afgevee word en dié naam is 'n verkorting van Hlakola-modula, [ɬɑkʼʊlɑ muˌdulɑ] ("vee die modula, [muˌdulɑ] af).
8. Hlakubele, [ɬɑkʼubɛlɛ] (Maart) – die sorghumkorrels is sigbaar en die voëls begin hulle eet. Die naam is 'n saamgestelde naamwoord van tlhaku tsa mabele, [t͡ɬʰɑkʼu  t͡sʼɑmɑbɛlɛ] (sorghumkorrels).
9. 'Mesa, [m̩mesɑ] (April) – daar is 'n groot aantal van 'n bepaalde sprinkaanspesies, mohlwane, [mʊɬʷɑnɪ] genoem. Kuddeseuns maak snags vuur en hulle eet geroosterde mielies met mohlwane, [mʊɬʷɑnɛ]. Hieruit het die spreekwoord Mmesa mohlwane ha a panye, [m̩mesɑ  mʊɬʷɑnɪ  hɑ'ɑpʼɑɲɪ] ("'n mens moet ywerig wees as jy werk doen", letterlik die mohlwane, [mʊɬʷɑnɪ] braaier blink nie); die naam is afgelei van die eerste woord in hierdie spreekwoord mmesa, [m̩mesɑ] (die braaier).
10. Mots'eanong, [mʊt͡sʰɪ'ɑnoŋ̩] (Mei) – die sorghumkorrels het hard geword – te hard vir die voëls om hulle te eet. Daar word gesê dat die plante oor die voëls lag, en die naam is 'n inkrimping van motsheha dinong, [mʊt͡sʰɛhɑ  dinoŋ̩] (diegene wat oor die voëls lag).
11. Phuptjane, [pʰupʃʼɑnɛ] (Junie) – dit is die begin van winter, en dit lyk asof alle plante vrek en baie wilde diere vertrek op migrasies. Daar word gesê dat die natuur die lewe terughou. Die naam beteken "'n klein terughou" en is 'n verkleinwoord van die volgende maand se naam.
12. Phupu, [pʰupʼu] (Julie) – alles lyk heeltemal dood en leweloos. Die natuur hou die lewe heeltemal terug.

Seisoene

Soos baie ander Afrika suid van die Sahara-samelewings wat voorheen in tropiese gebiede gebly het, ken die Suid-Sotho's algemeen net twee seisoene (dihla, [diɬɑ]). Hulle het egter name vir alle vier tradisionele Wes-Europese seisoene. Die jaar begin rondom Augustus of September, wanneer die saad geplant word.

1. Selemo, [sɪlɪmɔ] (lente) – afgelei van die werkwoord -lema, [lɪmɑ] (plant) – soos die saad aan die begin van dié tydperk geplant word. Dit is ook die algemeenste naam vir "jaar".
2. Lehlabula, [lɪɬɑbulɑ] (somer) – hierdie naam word dikwels vir beide lente en somer gebruik.
3. Lehwetla, [lɪhʷɪt͡ɬʼɑ] (herfs) – afgelei van die antieke Proto-Bantoe-wortel *-ginja ("warm seisoen"). Hierdie selfstandige naamwoord word dikwels sonder die klasvoorvoegsel (Hwetla, [hʷɪt͡ɬʼɑ]) gebruik.
4. Mariha, [mɑʀihɑ] (winter) – van die antieke en wydverspreide Proto-Bantoe-wortel *-tîka ("koue weer; koue seisoen; nag"). Hierdie naam word dikwels vir beide herfs en winter gebruik.

Weekdae

Die konsep om die maand in vier sewedaagse weke (libeke, [dibekʼe], van Afrikaans week) in te deel, is 'n onlangse Europese invoering. Die week begin op 'n Maandag.

1. Mantaha, [mɑn̩tʼɑhɑ] (Maandag)
2. Labobeli, [lɑbʊbedi] (Dinsdag) – verkorting van letsatsi la bobedi, [lɪt͡sʼɑt͡sʼi  lɑbʊbedi] ("die tweede dag").
3. Laboraro, [lɑbʊʀɑʀʊ] (Woensdag) – "die tweede".
4. Labone, [lɑbʊnɛ] (Donderdag) – "die vierde".
5. Labohlano, [lɑbʊɬɑnʊ] (Vrydag) – "die vyfde".
6. Moqebelo, [mʊǃɪbɛlɔ] (Saterdag) – via Xhosa "uMgqibelo" ("Saterdag, die einde") van die werkwoord "ukugqiba" ("om klaar te maak").
7. Lamorena, [son̩tʼɑhɑ] (Sondag) – "die dag van die Here".

Sien ook

• Xhosa-kalender
• Zoeloe-kalender

Bronne

• (fr) Coupez, A., Bastin, Y., and Mumba, E. 1998. Reconstructions lexicales bantoues 2 / Bantu lexical reconstructions 2. Tervuren: Musée royal de l’Afrique centrale.
• (en) Mabille, A., Dieterlen, H., and Paroz, R. A. 1950. Southern Sotho-English Dictionary. Morija Sesuto Book Depot.
• Motingoe, M. M., 2008. Letshwao la Bomodimo Dingolweng tsa Sesotho: Manollo ya Semiotiki (The Signs of Godhead in Sesotho Literature: A Semiotic Exposition). Thesis (M.A. (African Languages)), Noordwes-Universiteit. http://dspace.nwu.ac.za/handle/10394/2517