Gqeberha: Verskil tussen weergawes
Geskrapte inhoud Bygevoegde inhoud
Morne (besprekings | bydraes) |
Bygewerk |
||
Lyn 11:
| beeld_skild =
| bynaam = PE, Die Baai
| slagspreuk = ''Die vriendelike stad''
| beeld_kaart =
| duimdrukkeretiketposisie= regs
Lyn 76:
Port Elizabeth, wat van 'n klein militêre buitepos tot die vyfde grootste stad in Suid-Afrika gegroei het, strek oor sestien kilometer langs die kus van die [[Indiese Oseaan]]. Die warm subtropiese klimaat, 'n polsende naglewe en lang wit strande soos King's Beach, Humewood, Hobie en Pollock, waarvan sommige in die binnestad lê, maak van die stad 'n gewilde toeristebestemming. Humewoodstrand is as 'n [[blouvlagstrand]] gesertifiseer.
In 2001 het Port Elizabeth saam met [[Uitenhage]], [[Despatch]] en ander gebiede in die omgewing deel geword van die [[Nelson Mandelabaai Metropolitaanse Munisipaliteit]] met 'n geskatte bevolking van 1 152 915 in 2011. Die huidige uitvoerende [[burgemeester]] van Port Elizabeth is [[Athol Trollip]] van die [[Demokratiese Alliansie]] (DA).
== Geografie en klimaat ==
[[Lêer:Map of the Eastern Cape with Nelson Mandela Bay highlighted (2016).svg|duimnael|Die Nelson Mandelabaai Metropolitaanse Munisipaliteit se ligging in die Oos-Kaap]]
Port Elizabeth is in die suide van Suid-Afrika en die provinsie Oos-Kaap, sowat 770 kilometer oos van Kaapstad, geleë. Die stad strek oor 16 kilometer langs die kus van die Algoabaai aan die Indiese Oseaan. Van Port Elizabeth se bekende strande is in die stadsentrum geleë. Die stad staan in Suid-Afrika bekend as "die winderige stad" en "die vriendelike Stad".
Port Elizabeth het 'n [[subtropiese klimaat]] met ligte [[reën]] dwarsdeur die jaar. Die gebied is tussen die winterreënval, Mediterreense klimaatgebiede van die Wes-Kaap en die somerreënvalstreke van Oos-Suid-Afrika geleë. Die [[winter]]s is koel maar sag en die [[somer]]s is warm, maar aansienlik minder vogtig en warm as meer noordelike dele van Suid-Afrika se ooskus.
{{Tabel weergemiddeldes
|locatie=Port Elizabeth (1961−1990, uiterstes 1936–1990)
|bron = [[National Oceanic and Atmospheric Administration|NOAA]],<ref>{{en}} {{cite web| url = ftp://ftp.atdd.noaa.gov/pub/GCOS/WMO-Normals/RA-I/UA/68842.TXT| title = Port Elizabeth Climate Normals 1961−1990| publisher = National Oceanic and Atmospheric Administration| accessdate = 16 Maart 2015}}</ref> Deutscher Wetterdienst (uiterstes)<ref>{{de}} {{cite web| url = http://www.dwd.de/DWD/klima/beratung/ak/ak_688420_kt.pdf| title = Klimatafel von Port Elizabeth (Flugh.), Prov. Eastern Cape / Südafrika| work = Baseline climate means (1961-1990) from stations all over the world| publisher = Deutscher Wetterdienst| accessdate = 7 Februarie 2016}}</ref>, Suid-Afrikaanse Weerdiens<ref>{{en}} {{cite web |archiveurl = https://web.archive.org/web/20120304032350/http://old.weathersa.co.za/Climat/Climstats/PortElizabethStats.jsp|archivedate=4 Maart 2012 |url = http://old.weathersa.co.za/Climat/Climstats/PortElizabethStats.jsp |title = Climate data for Port Elizabeth |accessdate = 6 Maart 2010 |publisher=Suid-Afrikaanse Weerdiens|date=Junie 2011}}</ref>
| jan_gem=21.3 | jan_gem_ns=36
| feb_gem=21.2 | feb_gem_ns=40
| mrt_gem=20.3 | mrt_gem_ns=54
| apr_gem=18.2 | apr_gem_ns=58
| mei_gem=16.1 | mei_gem_ns=59
| jun_gem=14.3 | jun_gem_ns=62
| jul_gem=13.9 | jul_gem_ns=47
| aug_gem=14.3 | aug_gem_ns=64
| sep_gem=15.4 | sep_gem_ns=62
| okt_gem=16.7 | okt_gem_ns=59
| nov_gem=18.2 | nov_gem_ns=49
| dec_gem=20.1 | dec_gem_ns=34
| jaar_gem=17.5 | jaar_gem_ns=624
| jan_gem_min=17.9 | jan_gem_max=25.4
| feb_gem_min=17.9 | feb_gem_max=25.4
| mrt_gem_min=16.9 | mrt_gem_max=24.6
| apr_gem_min=14.3 | apr_gem_max=23.0
| mei_gem_min=11.5 | mei_gem_max=21.7
| jun_gem_min=9.2 | jun_gem_max=20.3
| jul_gem_min=8.8 | jul_gem_max=19.7
| aug_gem_min=9.8 | aug_gem_max=19.6
| sep_gem_min=11.4 | sep_gem_max=20.0
| okt_gem_min=13.1 | okt_gem_max=20.8
| nov_gem_min=14.6 | nov_gem_max=22.3
| dec_gem_min=16.4 | dec_gem_max=24.3
| jaar_gem_min=13.5 | jaar_gem_max=22.3
| jan_a_min=7.4 | jan_a_max=39.0
| feb_a_min=7.9 | feb_a_max=40.0
| mrt_a_min=7.0 | mrt_a_max=40.7
| apr_a_min=4.4 | apr_a_max=39.0
| mei_a_min=−0.3 | mei_a_max=35.4
| jun_a_min=−0.5 | jun_a_max=32.4
| jul_a_min=−0.5 | jul_a_max=33.1
| aug_a_min=−0.2 | aug_a_max=36.8
| sep_a_min=1.5 | sep_a_max=39.7
| okt_a_min=3.0 | okt_a_max=39.8
| nov_a_min=5.6 | nov_a_max=40.2
| dec_a_min=6.5 | dec_a_max=36.0
| jaar_a_min=−0.5 | jaar_a_max=40.7
| zujan = 8.6
| zufeb = 8.0
| zumrt = 7.4
| zuapr = 7.4
| zumei = 7.2
| zujun = 6.9
| zujul = 7.3
| zuaug = 7.5
| zusep = 7.1
| zuokt = 7.6
| zunov = 8.3
| zudec = 9.0
| rdjan = 5
| rdfeb = 5
| rdmrt = 7
| rdapr = 6
| rdmei = 5
| rdjun = 5
| rdjul = 5
| rdaug = 7
| rdsep = 6
| rdokt = 7
| rdnov = 7
| rddec = 5
| lvjan = 77
| lvfeb = 80
| lvmrt = 81
| lvapr = 80
| lvmei = 76
| lvjun = 73
| lvjul = 74
| lvaug = 76
| lvsep = 77
| lvokt = 78
| lvnov = 78
| lvdec = 77
}}
== Geskiedenis ==
=== Vroeë geskiedenis ===
[[Lêer:AMH-5603-NA Map of Algoa Bay.jpg|duimnael
Die eerste bewoners van die streek rondom Algoabaai was voorsate van die San wat sowat 100 000 jaar gelede hier gejag en veldkosse versamel het. Omstreeks 2 000 jaar gelede het swart akkerbouers, wat as voorsate van die [[Xhosas|Xhosavolk]] beskou word, vanuit die noorde na die gebied gemigreer en die inheemse bevolking uiteindelik verdryf of geassimileer.
Reël 128 ⟶ 219:
In 2001 is die Nelson Mandelabaai Metropolitaanse Munisipaliteit gevorm wat Port Elizabeth, die nabygeleë nedersettings Uitenhage en Despatch asook landelike gebiede in die omgewing in een administratiewe eenheid met 'n bevolking van meer as 1,3 miljoen verenig het. Die naam is ter ere van Suid-Afrika se eerste swart president, [[Nelson Mandela]], gekies.
Port Elizabeth se hawe, middestad en waterfront is ter geleentheid van die [[FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2010]] herontwikkel. Tydens die Sokker-Wêreldbekertoernooi is ag sokkerwedstryde in die Nelson Mandelabaaistadion aangebied, soveel as tydens die [[Afrikanasiesbeker 2013]]. Vandag is Port Elizabeth die sentrum van die Suid-Afrikaanse motornywerheid en tegelykertyd 'n gewilde vakansiebestemming.
Op 18 Mei 2015 is [[Danny Jordaan]], hoof van Suid-Afrika se reëlingskomitee vir die [[FIFA Sokker-Konfederasiebeker in 2009]] en die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2010, as Port Elizabeth se burgemeester aangestel. Sedert 18 Augustus 2016 dien Athol Trollip as burgemeester van Port Elizabeth nadat hy die DA tot 'n oorwinning in die [[Suid-Afrikaanse munisipale verkiesing van 2016|munisipale verkiesing op 3 Augustus 2016]] gelei het. Die DA vorm 'n koalisieregering met die [[Afrika Christen Demokratiese Party]], [[Congress of the People]] en die [[United Democratic Movement]].<ref>{{en}} {{cite web|url=https://www.news24.com/southafrica/news/da-locks-down-mandela-bay-with-multi-party-coalition-20160817|title=DA locks down Nelson Mandela Bay with multi-party coalition|date=17 Augustus 2016|accessdate=13 November 2017}}</ref>
== Ekonomie ==
Reël 146 ⟶ 239:
== Infrastruktuur ==
[[Lêer:ZA-PE-hafen-luft.jpg|duimnael|'n Lugfoto van Port Elizabeth se seehawe]]
[[Lêer:Impala Mk1-PE Airport.jpg|duimnael|By die ingang tot die PE Internasionaal-lughawe word 'n Impala Mk-1-vegstraler vertoon]]
Die [[Port Elizabeth-lughawe]] bied verbindings na ander nasionale bestemmings en is die vierde besigste lughawe in Suid-Afrika na [[Johannesburg]] se [[O.R. Tambo Internasionale Lughawe]], [[Durban]] se [[Koning Shaka Internasionale Lughawe]] en Kaapstad se [[Kaapstad Internasionale Lughawe|Internasionale Lughawe]]. Die [[N2 (Suid-Afrika)|N2]]-nasionale pad verbind die stad met Durban, [[Oos-Londen]] en Kaapstad via [[George]]. Die stad is ook met 'n geëlektrifiseerde spoorlyn verbind aan die nasionale spoornetwerk en [[PRASA]] se [[Shosholoza Meyl]] verbind Port Elizabeth met Johannesburg via [[Bloemfontein]]. Port Elizabeth se ou seehawe beskik oor 'n oppervlak van 115 hektaar en meer as 3 400 meter se kaaigeriewe. Dit hanteer naas motors veral vrugte en mangaanuitvoere. 'n Tweede diepseehawe, Ngqura (uitgespreek as ''Coega''), is voltooi en sal na verwagting die vestiging van nuwe nywerhede in die gebied bevorder.
=== Seehawe ===
Algoabaai het aanvanklik min beskerming vir skepe gebied. In 1837 het die boubedrywighede vir die eerste hawehoof begin waarvoor onder meer die oorblyfsels van 'n skeepswrak gebruik is. Hierdie vroeë kaai, wat in 1841 voltooi is, het oor 'n lengte van 147 meter uit hout bestaan, die res van 63 meter is van steen gebou. In 1841 is die kaai deur 'n storm vernietig.
Reël 156 ⟶ 250:
=== Lughawe ===
{{Hoofartikel|Port Elizabeth-lughawe}}
Port Elizabeth-lughawe, vroeër bekend as H.F. Verwoerd-lughawe, is sowat twee myl suid van die sakekern geleë. 'n Rit na die lughawe neem van die meeste stadsbuurte minder as tien minute, en derhalwe word dit dikwels die "Tien-minute-lughawe" genoem. Die lughawe word, net soos nege ander groot lughawens in die land, deur die Lughawemaatskappy van Suid-Afrika (ACSA) bedryf en huisves dele van die [[Suid-Afrikaanse Lugmagmuseum]].
Die lughawe hanteer jaarliks meer as een miljoen passasiers en 800 ton vrag, waaronder [[blom]]me, bevrore [[Krewe|kreef]], [[vleis]], [[volstruis]]velle en [[sampioen]]e. Die sentrale terminaal is ter geleentheid van die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2010 uitgebrei vir 'n maksimum kapasiteit van twee miljoen passasiers per jaar.
Reël 166 ⟶ 259:
=== Old Grey Institute ===
[[Lêer:Old Grey Institute Belmont Terrace - Port Elizabeth-001.jpg|duimnael|links|Die ''Old Grey Institute'' op Belmontterras, Port Elizabeth]]
[[Lêer:P.E. Public Library.jpg|duimnael|Die biblioteek in Hoofstraat met die [[Koningin Victoria-standbeeld]] op die voorgrond]]
Gedurende die 1850's het [[George Grey|Sir George Grey]], goewerneur van die Kaapkolonie (1854–1861), 'n leidende rol by die stigting van opvoedkundige instellings dwarsoor die kolonie gespeel. Danksy die inisiatief van [[John Paterson]], een van Port Elizabeth se eerste raadslede, het die munisipaliteit 'n leë erf op die heuwelpiek teenoor die Donkin-reservaat oorgeneem om 'n hoërskool op te rig. Die skool is in laat 1858 ingewy en as waardering van die goewerneur se bydrae tot die onderwys in die Kaapkolonie ''Grey Institute'' genoem.
Reël 182 ⟶ 275:
Die besige Boardwalk-sentrum wes van die stad in Somerstrand is 'n voorbeeld van moderne winkelsentrum-argitektuur en huisves naas winkels ook 'n kasino en restaurant.
==
=== Oorsig ===
[[Lêer:Nelson Mandela Bay 2001 dominant language map.svg|duimnael|links|Meerderheidstale in Port Elizabeth
{{columns-list|2|
{{sleutel|#8dd3c7|[[Afrikaans]]}}
{{sleutel|#ffffb3|[[Engels]]}}
{{sleutel|#fb8072|[[Xhosa]]}}}}
{{sleutel|#d0d0d0|Geen meerderheidstaal}}]]
[[Lêer:Nelson Mandela Bay 2001 dominant population group map.svg|duimnael|Etniese meerderhede in Port Elizabeth
{{columns-list|2|
{{sleutel|#fb8072|[[Swart mense|Swartes]]}}
{{sleutel|#8dd3c7|[[Kleurlinge|Bruines]]}}
{{sleutel|#80b1d3|[[Asiatiese Suid-Afrikaners|Asiërs]]}}
{{sleutel|#ffffb3|[[Blanke Suid-Afrikaners|Blankes]]}}
{{sleutel|#bebada|Geen dominante}}
{{sleutel|#d0d0d0|Geen bevolking}}}}]]
Volgens die sensus van 2011 het Port Elizabeth 'n bevolking van 312 392, van wie 37,8 persent [[Blanke Suid-Afrikaners|blankes]], 30,6 persent [[Swart mense|swartes]], 27 persent [[Kleurlinge|bruines]] en 3,2 persent [[Asiatiese Suid-Afrikaners|Asiërs]] was.
Afrikaans is die belangrikste huistaal in die stad wat deur 40,2 persent van sy bewoners gebesig word. Die twee ander groot huistale is Engels (33,3 persent) en Xhosa (22,2 persent).
{| class="wikitable"
|-
! Jaar !! Totaal !! [[Kleurlinge|Bruines]] !! [[Swart mense|Swartes]] !! [[Blanke Suid-Afrikaners|Blankes]] !! [[Asiatiese Suid-Afrikaners|Asiërs]] !! Nie gespesifiseer
|-
| '''2001'''<ref>{{en}} [https://census2001.adrianfrith.com/place/27516 Die 2001-sensussyfers soos weergegee deur Adrian Frith]. URL besoek op 13 November 2017.</ref> || 237 500 || 71 912 || 32 618 || 123 722 || 9 248 || —
|-
| '''2011'''<ref>{{en}} [https://census2011.adrianfrith.com/place/299007 Die 2011-sensussyfers soos weergegee deur Adrian Frith]. URL besoek op 13 November 2017.</ref> || 312 392 || 84 419 || 95 589 || 118 220 || 9 847 || 4 317
|}
=== Joodse gemeenskap ===
[[Lêer:Pioneers Memorial Synagogue in Raleigh Street.jpg|duimnael|links|''Jewish Pioneer’s Memorial Museum'' in Port Elizabeth]]
[[Lêer:Ou sinagoge in Port Elizabeth.jpg|duimnael|Port Elizabeth se ou [[sinagoge]] is in 1876 opgerig, maar in 1958 gesloop toe die gemeente oorgeskuif het na die nuwe Glendinningvale-sinagoge.<ref>{{en}} [http://artefacts.co.za/main/Buildings/bldgframes.php?bldgid=3442 Artefacts.co.za]. URL besoek op 10 November 2017.</ref>]]
[[Jode|Joodse]] families het saam met die 1820-Setlaars na Suid-Afrika gekom. ’n Gemeente is in 1861 of ’62 gestig en die eerste [[sinagoge]] (’n omskepte Lutherse kerk) in 1862 aangeskaf. Port Elizabeth het ’n belangrike sentrum van die wolbedryf geword waarin Joodse handelaars, veral die Mosenthal-broers, ’n belangrike rol gespeel het. Hyman Henry Salomon was burgemeester van 1873–’75 en Max Gumpert in 1900. Die eerste Joodse predikante van die Baai was Samuel Rapaport van 1873–’94, Jacob Philips van 1897–1912 en Abraham Levy van 1912–’54 (met ’n kort onderbreking). In 1923 is Adolph Schauder, handelaar en nyweraar, tot die stadsraad verkies en langer as 40 jaar lid gebly. Hy het as burgemeester gedien van 1940–’42. ’n [[Township]] vir bruin mense is Schauderville genoem ter ere van sy werk onder die gekleurde inwoners. Hy was ook enkele jare lank president van die Ortodokse Hebreeuse Gemeente. Solly Rubin het van 1972–’73 as burgemeester gedien.
Die Verenigde [[Hebreeus]]e Instellings sluit ’n hevra kaddisja en ’n liefdadigheidsorganisasie in. Port Elizabeth het twee Ortodokse sinagoges, die Port Elizabethse Hebreeuse Gemeente en die Sommerstrandse Hebreeuse Gemeente, wat in 1947 gestig is. Die Progressiewe Gemeente (Tempel Israel) dateer van 1949. Port Elizabeth is naas
Die hoofkwartier van die Oos-Kaapse Komitee van die Joodse Raad van
Port Elizabeth se tweede sinagoge, die Raleigh-sinagoge in die straat met dieselfde naam, is in 1912 in die [[Jugendstil|Art Noveau]]-styl deur Orlando Middleton ontwerp. Dit was in gebruik tot 1954. Die sinagoge is in 1986 tot 'n nasionale gedenkwaardigheid verklaar en in die Joodse Pioniersgedenkmuseum omskep, wat elke Sondag van 10:00 tot 12:00 oop is.
Reël 207 ⟶ 329:
* Die [[Prins van Wallis-obelisk, Port Elizabeth|Prins van Wallis-obelisk]] is ter ere van die huweliksbevestiging van Albert, Prins van Wallis, later koning [[Edward VII van die Verenigde Koninkryk]] en [[Alexandra van Denemarke]] opgerig, maar nie oorspronklik vir hul bedoel nie.
* Die [[St. Georgespark, Port Elizabeth|St. Georgespark]] is die oudste park in Port Elizabeth en huisves die St. George's Oval, 'n [[krieket]]stadion.
* Die [[Nelson Mandelabaaistadion]] is vir die FIFA Sokker-Wêreldbekertoernooi in 2010 opgerig en ook tydens die
== Internasionale betrekkinge ==
| |||