Pluto: Verskil tussen weergawes

In 1906 het Percival Lowell, ’n ryk Bostoniet wat die [[Lowell-sterrewag]] in 1894 in [[Flagstaff, Arizona]] gestig het, ’n duur projek begin op soek na ’n moontlike negende planeet, wat hy "Planeet X" genoem het.<ref name="Tombaugh1946">{{cite journal

Daar was 14 ander bekende "ontdekkings" van Pluto; die eerste was op 20 Augustus 1909 by die [[Yerkes-sterrewag]].<ref name="BuchwaldDimarioWild2000">{{cite journal

’n Foto van swakker gehalte wat op 21 Januarie geneem is, het gehelp om die beweging te bevestig.{{sfn|Croswell|1997|p=52}} Nadat die sterrewag nog foto's gekry het wat die beweging bevestig, is die nuus van die bevindings op 13 Maart 1930 na die [[Harvardkollege-sterrewag]] gestuur.<ref name="Hoyt" />

Die keuse van die naam is gedeeltelik geïnspireer deur die feit dat die eerste twee letters van Pluto die voorletters van Percival Lowell is. Pluto se [[sterrekunde|sterrekundige]] simbool ([[Lêer:Pluto symbol.svg|20px|{{Unicode|♇}}]], [[Unicode]] U+2647, ♇) is toe geskep as ’n [[monogram]] uit die letters "PL".<ref name="JPL/NASA Pluto's Symbol">

Die naam het gou byval gevind. In 1930 was [[Walt Disney]] oënskynlik daardeur geïnspireer toe hy [[Mickey Muis]] se hond, [[Pluto (Disney)|Pluto]], geskep het, hoewel Disney se animeerder Ben Sharpsteen nie kon bevestig waar die naam vandaan kom nie.<ref name="Heinrichs2006">{{cite web

}}</ref> In 1941 het Glenn T. Seaborg ’n nuut ontdekte [[element]] [[plutonium]] genoem ter ere van Pluto nadat die element [[uraan]] na [[Uranus (planeet)|Uranus]] en [[neptunium]] na [[Neptunus (planeet)|Neptunus]] genoem is.<ref name="ClarkHobart2000">{{cite web

| [[Gerard Kuiper|Kuiper]]<ref name="Kuiper 10.1086/126255">

Namate voorwerpe van min of meer Pluto se grootte in dieselfde omgewing ontdek is, het baie gemeen die planeet moet herklassifiseer word as ’n Kuiper-gordelvoorwerp, nes [[Ceres (dwergplaneet)|Ceres]], [[2 Pallas|Pallas]], [[3 Juno|Juno]] en [[4 Vesta|Vesta]] eindelik hul planeetstatus verloor het ná die ontdekking van baie ander [[asteroïde]]s. Op 29 Julie 2005 is die ontdekking van nog ’n [[trans-Neptunus-voorwerp]], [[Eris (dwergplaneet)|Eris]], aangekondig. Daar is geglo dit is heelwat groter as Pluto. Sy ontdekkers en die media het dit aanvanklik die tiende planeet genoem, hoewel daar geen amptelike konsensus was dat dit wel ’n planeet is nie.<ref name="NASA-JPL press release 07-29-2005">{{cite web

}}</ref> As Pluto met sy ontdekking in 1930 in die katalogus ingesluit is, sou dit die syfer 1164 voor sy naam gekry het, ná [[1163 Saga]] wat ’n maand tevore ontdek is.<ref>{{cite web|url=http://ssd.jpl.nasa.gov/sbdb.cgi#top|title=JPL Small-Body Database Browser|publisher=California Institute of Technology|accessdate=15 Julie 2015}}</ref>

Die ontdekking van Pluto se maan [[Charon (maan)|Charon]] in 1978 het wetenskaplikes in staat gestel om die massa van die Pluto-Charon-stelsel te meet deur die toepassing van [[Kepler se wette oor planetêre beweging|Newton se formulering van Kepler se derde wet]]. Dansky waarnemings van Pluto se verduistering deur Charon kon hulle Pluto se deursnee akkurater vasstel, terwyl die uitvinding van [[aanpassingsoptiek]] hulle toegelaat het om sy vorm beter vas te stel.<ref name="Close_2000">{{cite journal

Met ’n massa van minder as 0,2&nbsp;maanmassas, is Pluto se massa baie kleiner as dié van ons Sonnestelsel se [[rotsplanete]] en selfs dié van sewe [[natuurlike satelliet|mane]]: [[Ganymedes (maan)|Ganymedes]], [[Titan (maan)|Titan]], [[Callisto (maan)|Callisto]], [[Io (maan)|Io]], die [[Maan]], [[Europa (maan)|Europa]] en [[Triton (maan)|Triton]]. Die massa is baie kleiner as wat vermoed is voordat Charon ontdek is.

Die teenwoordigheid van metaan, ’n kragtige [[kweekhuisgas]], in Pluto se atmosfeer skep ’n [[Inversielaag|temperatuur-inversie]] (’n toename van temperatuur in hoogte), met gemiddelde temperature van 36&nbsp;K hoër by 10&nbsp;km bo die oppervlak.<ref name="atmtemp">{{cite web

Die Plutoniese stelsel is baie kompak: die vyf bekende mane wentel in die binneste 3% van die streek waar [[prograde]] wentelings (in dieselfde rigting as die dwergplaneet) stabiel sal wees.<ref name="Sternetal 2006">{{cite journal

Die wentelperiodes van al die mane is in resonansie of naby-resonansie.<ref name="Witze2015">{{cite journal|last1=Witze|first1=Alexandra|title=Pluto’s moons move in synchrony|journal=Nature|year=2015|doi=10.1038/nature.2015.17681}}</ref><ref name="ShowalterHamilton2015">{{cite journal|last1=Showalter|first1=M. R.|author1link=Mark R. Showalter|last2=Hamilton|first2=D. P.|title=Resonant interactions and chaotic rotation of Pluto’s small moons|journal=Nature|volume=522|issue=7554|date=3 Junie 2015|pages=45–49|doi=10.1038/nature14469|bibcode = 2015Natur.522...45S }}</ref> Wanneer [[apsidale presessie]] in ag geneem word, is die wentelperiodes van Styx, Nix en Hydra in ’n verhouding van presies 18:22:33.<ref name="ShowalterHamilton2015">{{cite journal|last1=Showalter|first1=M. R.|author1link=Mark R. Showalter|last2=Hamilton|first2=D. P.|title=Resonant interactions and chaotic rotation of Pluto’s small moons|journal=Nature|volume=522|issue=7554|date=3 Junie 2015|pages=45–49|doi=10.1038/nature14469|bibcode = 2015Natur.522...45S }}</ref> Daar is ook ’n nabyverhouding van 3:4:5:6 in die periodes van Styx, Nix, Kerberos en Hydra met dié van Charon.<ref name="ShowalterHamilton2015" /><ref name="Matson">{{cite web

Die Pluto-Charon-stelsel is een van net ’n paar stelsels in die Sonnestelsel waarvan die massamiddelpunt buite die hoofliggaam lê; [[617 Patroclus]] is ’n kleiner voorbeeld en die Son en Jupiter die enigste groter een.<ref name="RichardsonWalsh2005">{{cite journal

}}</ref> Dit en Charon se grootte in verhouding met Pluto s’n het daartoe gelei dat sommige sterrekundiges dit as ’n [[dubbelplaneet|dubbeldwergplaneet]] beskou.<ref name="Sicardyetal2006nature">{{cite journal

}}</ref> Pluto lyk soos ’n ster deur selfs groot teleskope vanweë sy [[skynbare deursnee]] van net 0,11".

Beter kaarte is gemaak van foto's wat deur die [[Hubble-ruimteteleskoop]] geneem is. Dit het ’n groter [[resolusie]] gehad en baie meer detail gewys,<ref name="Buie_web_map" /> en daarmee kon veranderings oor groot dele waargeneem word, onder meer poolstreke en groot helder kolle.<ref name="Buie_2010 surface-maps" /> Dit was die beste beelde van Pluto tot met die verbyvlug van die ruimtetuig ''[[New Horizons]]'' in Julie 2015, want Hubble se twee kameras wat vir die kaarte gebruik is, was nie meer in werking nie.<ref name="Buie_mapmaking">{{cite web

Daar was geen ernstige poging om Pluto met ’n ruimtetuig te verken voor die laaste dekade van die 20ste eeu nie. In Augustus 1992 het die [[JPL]]-wetenskaplike [[Robert Staehle]] Pluto se ontdekker, [[Clyde Tombaugh]], gebel en sy toestemming gevra om die planeet te besoek.<ref name="Sobel1993">{{cite web

}}</ref> [[Nasa]] het egter die ''[[Pluto Kuiper Express]]''-sending gekanselleer en stygende koste en vertragings as rede aangevoer.<ref name="Williams2005">{{cite web