Gustav Preller: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Morne (besprekings | bydraes) No edit summary |
//Verwysings reggemaak |
||
Lyn 36:
[[Beeld:Gustav Preller-graf, Pelindaba.jpg|duimnael|Preller se graf]]
=== Herkoms en vroeë lewe ===
Preller is op [[4 Oktober]] [[1875]] op die plaas Klein Schoemansdal, wat tans Pretoria is ten noorde van Boomstraat tot teen die Apiesrivier, gebore. Hy was een van ses kinders. Die plaas was destyds die eiendom van sy grootvader aan moederskant, genl. [[Stephanus Schoeman]]. Genl. Schoeman was ’n bekende Voortrekker wat in die tyd van president M.W. Pretorius per geleentheid waarnemende president van die Zuid-Afrikaansche Republiek (Transvaal) was. Sy oorgrootvader aan vaderskant was oorspronklik van Duitsland. Hy was ’n natuurkundige wat hom in die Kaap vestig en is die stamvader van die Prellers in Suid-Afrika. Sy grootvader aan vaderskant word veeboer in Natal, waar sy Friesbeeste die aandag getrek het. Sy vader het van Natal na die Vrystaat verhuis. Hy was kommandant Robert Clunie Logie Preller, wat tydens die Anglo-Boereoorlog onder generaal Koos de la Rey geveg het, en sy moeder was Stephanie Maria Aletta Schoeman<ref>Geni: https://www.geni.com/people/Gustav-Schoeman-Preller/363396435980004992</ref>.
Kort na sy geboorte trek sy vader vanaf [[Hammanskraal]] na die plaas Paardekop in die distrik [[Standerton]], waar hy saam met sy broer boer. Op vyfjarige ouderdom is hy te perd saam met sy vader na die Swazilandse bosveld. ’n Paar jaar later (in 1886) verhuis die gesin na Rietspruit, waar sy vader een van die eerste telers is van volbloedperde en merinoskape. Sy ouers verlaat later die plaas en trek na Standerton ter wille van die kinders se skoolonderrig. Hier gaan Gustav op die ouderdom van twaalf vir die eerste keer skool toe aan die skool van mnr. Charles Coldrey. Na slegs drie jaar van skool word die skool gesluit wanneer die onderwyser wegtrek en begin hy werk in Paddon en Brock se winkel in Standerton. Hier weeg en koop hy wol. Na ’n jaar verhuis die gesin in 1891 na Pretoria, waar hy ’n betrekking aanvaar in die winkel van J.D. Bosscher en Kie.
=== Loobaan in die regte ===
Sy ouers oortuig hom dan om liewer prokureur te word, waarvoor hy eers die eersteklas onderwyserseksamen van die Republiek sou moes aflê. Hy word as prokureursklerk ingeskryf by die prokureursfirma James Berrangé en hy studeer privaat verder, maar hy staak sy regstudies om in Augustus 1893 as vyfde klerk by die Departement van Mynwese in diens te tree. By die uitbreek van die [[Anglo-Boereoorlog]] is hy reeds eerste klerk in die Departement, ’n posisie wat hy vanaf November 1898 beklee. In hierdie betrekking is sy studies veral toegespits op die Goudwet, die werking van die Volksraadskommissies (waar hy lank as sekretaris gedien het) en die administrasie van die Mynwese.
=== Anglo-Boereoorlog ===
Met die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog sluit hy by die Boeremagte aan en maak die eerste veldslag van Talana voor Dundee, die veldslag van Modderspruit, die beleg van Ladysmith, die slag van Platrand en die veertiendaagse slag van Tugela mee. In Maart 1900 word hy terug geroep na Pretoria en as verantwoordelike amptenaar van die Departement is hy belas met die administrasie van sekere goudmyne, die uitbetaling vir oorlogsmateriaal en die munting van goud. Die nag voor die Engelse inname van Pretoria help hy vir generaal Jan Smuts om die staafgoud van die Regering in veiligheid te bring. Van hierdie goud is later die bekende veldponde geslaan. Hierdie eerstehandse kennis stel hom in staat om later telkens die gerugte van die Kruger-miljoene te weerlê. Hy gaan hierna na die front as lid van die derde battery van die Transvaalse Staatsartillerie en is ook oorlogskorrespondent vir ''De Volkstem'' en ''De Zoutpansberg Wachter''. In hierdie tyd neem hy deel aan die slag van Dalmanathu op Berg-en-Dal en later aan die algemene aanvalle op die spoorweg en die aanval op Carolina. Hierna word hy saam met twee ander boodskappers deur generaal Louis Botha met inligting na generaal Koos de la Rey in die Lichtenburg distrik gestuur. Preller het die [[Afrikaner]] gehelp om te ontwaak tot die belangrikheid van sy eie vaderlandse geskiedenis, waartoe hy ook 'n reuse bydrae gelewer het deur navorsing en geskiedskrywing. As historikus het hy sy volk ná die [[Tweede Vryheidsoorlog|Driejarige Oorlog]] geleer om sy verlede en homself te respekteer en deur middel van sy eie taal homself te bly en sy toekoms uit te bou.
Slegs vier maande voor die einde van die oorlog word hy saam met sy hele eenheid naby Ermelo gevang en as krygsgevangene na Indië gestuur. In die kampe daar neem hy deel aan toneelaktiwiteite om die tyd te verwyl. Hy keer in Augustus 1902 eers weer uit Indië terug na die land, waar hy vind dat sy woning in Sunnyside in Pretoria verniel is en deur die owerhede as kantore ingeruim is. Sy besittings is vernietig en sy vrou was op daardie stadium as verpleegster werksaam by die konsentrasiekamp op Irene. Sy ou departement is van Pretoria na Johannesburg verskuif en hy gaan soontoe om sy ou posisie terug te vra, maar die nuwe hoof weier omdat hy kwansuis ses maande voor die vredesluiting daarvoor aansoek moes gedoen het.
=== Loopbaan in die koerantbedryf ===
Hy oorweeg dit om saam met ds. Louis Vorster se groep in September 1902 na Argentinië te emigreer, maar wanneer Eugène Marais sy koerant ''Land en volk'' laat herleef, versoek hy Preller om die redakteurskap oor te neem<ref>Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/Gustav_Schoeman_Preller</ref>. Reeds voor die oorlog het Preller dikwels artikels geskryf vir die koerante en tydskrifte, in beide Nederlands en Engels, onder andere in ''The Moon'' en ''De Pers''. Die eerste uitgawe van die hervatte ''Land en volk'' onder sy redakteurskap verskyn dan op 20 September 1902. In hierdie tyd is hy nog totaal onervare as joernalis, hy het geen ervare personeel nie en word bowendien deur wetgewing verbied om oor die politiek te skryf. Nogtans slaag hy daarin om aan sy lesers ’n toekomsblik te gee, waardeur die smarte en swaarkry van die oorlog agtergelaat kon word. ''Land en Volk'' word in 1903 by ''De Volkstem'' ingelyf en Preller is van November 1903 tot 1924 assistent-redakteur en van 1924 tot 1925 hoofredakteur van hierdie koerant, wanneer hy dr. F.V. Engelenburg opvolg.
Hy is medestigter van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Taal, Lettere en Kuns op 1 en 2 Julie 1909. Vanaf die stigting van ''Die Brandwag'' op 31 Mei 1910 is hy saam met dr. W.M.R. Malherbe mederedakteur van hierdie tydskrif. Na ses maande is dr. Malherbe alleen redakteur, maar wanneer Malherbe na Stellenbosch toe gaan om die leerstoel in die Regte te aanvaar, word Preller weer redakteur en bly dit tot in 1922, toe die blad weens finansiële redes gestaak word. Vir die taalbeweging was ''Die Brandwag'' ’n belangrike blad en bekende skrywers soos Jochem van Bruggen, Leon Maré, E. de Roubaix, M.M. Jansen, Hettie Cillié en mevrou Izak van Heerden, die Tannie van Die Brandwag, is gereelde medewerkers. Preller het in ''[[Die Volkstem|De Volksstem]]'' van 19 April tot 14 Junie [[1905]] 'n reeks artikels geskryf onder die opskrif "Laat 't ons toch ernst wezen", en sy optrede teen [[Nederlands]] gerig met die leuse: "Afrikaans schrijven en spreken, Hollands leren, albei lezen."<ref name=":0">A. de Villiers: ''Die Hollandse Taalbeweging in Suid-Afrika.'' Kaapstad, Nasionale Pers, 1936, bl 179</ref>
=== Kampvegter vir Afrikaans ===
Ook haal Preller in 1905 in sy betoog ten gunste van die Afrikaanse taal, die [[Vlaams]]e skrywer Gezelle aan. Preller het uitvoerig na die [[Vlaamse Taalbeweging]] verwys en skryf verder: "Zolang de Vlamingen getracht hebben om Nederlands te schrijven....zolang bleef hun literatuur stijf en gemaakt; zodra zij hun eigen taal op schrift gingen stellen, kwam er leven en ziel in de taal, leverden zij tal van beroemd geworden schrijvers op...En hier bij ons moet 't net zo gaan."<ref name=":1">R. Antonissen: Zuid-Afrika – Vlaanderen. Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Tielt: Lannoo, 2101–2112, 1975, bl. 2106</ref> Preller was van mening dat die Vlaamse Beweging suksesvol sou wees. Gezelle het gestreef na 'n eie Vlaamse taal, maar die taal het nooit gekom nie. Die Vlaminge het by Nederlands as kultuurtaal gehou.
Preller het in sy propagering vir Afrikaans as skryftaal, gemeen dat die Afrikaners nie meer Nederlands gepraat het nie, en dat dit vir hulle 'n dooie taal geword het, terwyl Afrikaans onuitroeibaar in die Afrikaner gewortel was, en waarmee die Afrikaners met die meeste krag uiting kon gee aan gewaarwordinge, innerlike gedagtes en diepste gevoelens.<ref name=":2" />
Line 55 ⟶ 61:
Preller sou ook tydens 'n sinodesitting in [[Pretoria]] 'n aantal preke uit die mond van verskillende predikante in snelskrif laat afneem het. Preller het tot die gevolgtrekking gekom het die Afrikaanse predikante Nederlands nie vlot magtig was nie.<ref name=":3" />
Preller speel ’n baie belangrike rol om Afrikaans aan te moedig. Op 6 Maart 1905 het J.H. Hofmeyr (Onze Jan) met ’n toespraak op Stellenbosch die vraag gevra
Benewens sy eie skryfwerk is Preller as joernalis verantwoordelik vir die keuring van bydraes vir ''De Volkstem'' en ''Die Brandwag'', waardeur hy skrywers aanmoedig om in Afrikaans te skryf. Veral in die tydperk tussen 1906 en 1910 verskyn sy kritiese opstelle en resensies in ''De Volkstem''. Hy is die eerste persoon wat sterk krities staan teenoor Afrikaanse publikasies en wat die kunswerk met suiwer estetiese maatstawe meet en veral die belangrikheid van die woord beklemtoon. So beoordeel hy Melt Brink en J.H.H. de Waal se werk negatief, terwyl hy reeds vroeg die belangrikheid van Celliers en Marais binne die konteks van die Afrikaanse letterkunde kon insien. In sy kritiek poog hy om hom uitsluitlik op die teks te rig, en stel so reeds ’n professionele standaard neer wat as voorbeeld dien vir kritici na hom. As stigter in 1907 en voorsitter van die Afrikaans-Hollandse Toneelvereniging (AHTV) tot 1910 (daarna ere-voorsitter) doen hy baie om toneel te bevorder en vertaal dan ook self etlike dramas in Afrikaans om in die skaarste van opvoerbare dramas te voorsien. Terselfdertyd poog hy om ook die standaard te verbeter sodat die akteurs en die publiek ook sal aandring op beter kwaliteit. ’n Paar jaar na die ontbinding van die AHTV in 1918 word hy voorsitter van die Afrikaanse Kultuurvereniging en Toneelskool wat deur Danie Smal gestig is. Hy speel ’n belangrike rol met die stigting van die Moedersbond in 1918 om behoorlike mediese geriewe en bystand aan moeders te gee met die geboorte van hulle babas.▼
Preller het in sy propagering vir Afrikaans as skryftaal, gemeen dat die Afrikaners nie meer Nederlands gepraat het nie, en dat dit vir hulle 'n dooie taal geword het, terwyl Afrikaans onuitroeibaar in die Afrikaner gewortel was, en waarmee die Afrikaners met die meeste krag uiting kon gee aan gewaarwordinge, innerlike gedagtes en diepste gevoelens.<ref name=":2">P.H. Zietsman: Die Taal is Gans die Volk, woelinge en dryfvere in die stryd om die Afrikaner se taal. Pretoria: Unisa, 1992, bl. 97</ref>
Lyn 92:
Op 28 September 1928 te Kaapstad, is die voorstelle van Preller bespreek. Dit het gegaan oor die gebruik van die imperfektum in Afrikaans. Maar die voorstelle van Preller is tydens hierdie algemene jaarvergadering van die Akademie afgekeur. Preller wat sedert die stigting van die Akademie 'n lid was, het sy bedanking ingedien.<ref>J.C Steyn: Trouwe Afrikaners, Aspekte van Afrikanernasionalisme en Suid-Afrikaanse taalpolitiek 1875–1938, Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers, 1987, bl. 220</ref> Preller was woedend kwaad en teleurgesteld. Maar Preller is deur sy eie beweging omgeloop. Vandag is Afrikaans die enigste Germaanse taal wat nie oor die imperfektum beskik nie.
▲Benewens sy eie skryfwerk is Preller as joernalis verantwoordelik vir die keuring van bydraes vir ''De Volkstem'' en ''Die Brandwag'', waardeur hy skrywers aanmoedig om in Afrikaans te skryf. Veral in die tydperk tussen 1906 en 1910 verskyn sy kritiese opstelle en resensies in ''De Volkstem''. Hy is die eerste persoon wat sterk krities staan teenoor Afrikaanse publikasies en wat die kunswerk met suiwer estetiese maatstawe meet en veral die belangrikheid van die woord beklemtoon. So beoordeel hy Melt Brink en J.H.H. de Waal se werk negatief, terwyl hy reeds vroeg die belangrikheid van Celliers en Marais binne die konteks van die Afrikaanse letterkunde kon insien. In sy kritiek poog hy om hom uitsluitlik op die teks te rig, en stel so reeds ’n professionele standaard neer wat as voorbeeld dien vir kritici na hom. As stigter in 1907 en voorsitter van die Afrikaans-Hollandse Toneelvereniging (AHTV) tot 1910 (daarna ere-voorsitter) doen hy baie om toneel te bevorder en vertaal dan ook self etlike dramas in Afrikaans om in die skaarste van opvoerbare dramas te voorsien. Terselfdertyd poog hy om ook die standaard te verbeter sodat die akteurs en die publiek ook sal aandring op beter kwaliteit. ’n Paar jaar na die ontbinding van die AHTV in 1918 word hy voorsitter van die Afrikaanse Kultuurvereniging en Toneelskool wat deur Danie Smal gestig is. Hy speel ’n belangrike rol met die stigting van die Moedersbond in 1918 om behoorlike mediese geriewe en bystand aan moeders te gee met die geboorte van hulle babas<ref>Marais, Johann Lodewyk Versindaba: http://versindaba.co.za/2010/12/12/gustav-s-preller-1875-1943-n-profiel/</ref><ref>Remembered: http://remembered.co.za/obituary/view/1786</ref>
Hy is op [[7 Oktober]] [[1943]] in [[Pelindaba]] oorlede.▼
=== Persoonlike lewe en sterfte ===
Hy is in April 1898 getroud met Johanna Christina Pretorius, dogter van luitenant-kolonel Henning Petrus Nicolaas Pretorius wat hoof was van die Transvaalse Staatsartillerie. Luitenant-kolonel Pretorius was ’n direkte afstammeling van Piet Retief en verwant aan generaal Andries Pretorius. Die egpaar het drie seuns, Carl Friedrich, Robert Henning en Gustav Schoeman.
▲Hy is op [[7 Oktober]] [[1943]] in [[Pelindaba]] oorlede.
== Skryfwerk ==
=== Letterkundige werk ===
Preller neem ’n leidende rol in die Tweede Afrikaanse Taalbeweging. In antwoord op Jan Hofmeyr se artikel
Die Afrikaanse Taalgenootskap speel ook ’n groot rol in die stigting van die tydskrif ''Die Brandwag''. Onder leiding van Preller as voorsitter word daar ook in 1907 in Pretoria ’n Afrikaans-Hollandse Toneelvereniging in die lewe geroep, wat onder andere ''Ou Daniël'' van Harm Oost en twee van Preller se eie verwerkte dramas, naamlik ''Piet s’n tante'' (na ''Charlie’s Aunt'' van Thomas Brandon) en ''Erasmus se erfgename'' (na die Franse ''Les Héritiers de Rabourdin'' van Emile Zola) opvoer. Hierdie opvoerings speel ’n groot rol daarin om mense te laat besef dat Afrikaans ’n volwaardige taal is.
Preller skryf gedigte in die tyd net voor, gedurende en direk na die Anglo-Boereoorlog, in die tyd toe daar ’n groot skaarste aan digters in die taal bestaan. Hierdie gedigte verskyn onder die skuilname Stoffie en Vastrap in ''De Volkstem'' en sluit in “''O land van sonlig en van sterre''”, “''Dis more''” en “''Hoe lang?''” Sommige letterkundiges skryf “''Hoe lang?''” (gepubliseer in ''De Volkstem'' van 30 September 1905) aanvanklik aan Eugène Marais toe (’n kompliment vir Preller) en neem dit selfs as sodanig in bloemlesings op, totdat Marais in 1933 weier om hierdie gedig in sy “''Versamelde gedigte''” te laat opneem, waarna die waarheid ontdek is. Joubert Reitz se aangrypende gedig “''The searchlight''” vertaal hy in Afrikaans as “''Die soeklig''” en in 1906 lewer hy die eerste proewe van ’n Afrikaanse vertaling van Shakespeare wanneer hy die monoloog “''To be or not to be''” uit “''Hamlet''” vertaal. “''Hoe lang?''” en “''Dis more''” word opgeneem in Gerrit Komrij se bloemlesing “''Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte''” en hierdie twee gedigte saam met “''O land van sonlig en van sterre''” word opgeneem in D.F. Malherbe se bloemlesing “''Afrikaanse verse''” en in P.J. Nienaber se “''Digters en digkuns''”.▼
In 1913 lewer hy die eerste referaat in Afrikaans voor die Suid-Afrikaanse Akademie oor ''Die anti-nasionale tendens in ons romanliteratuur''. Hy is ook die dryfveer agter die uitgee van die Akademie se ''Bulletin''. As joernalis en vegter vir die taal is hy ook taalskepper, wat aan baie woorde in algemene gebruik hulle oorsprong gegee het, insluitende woorde soos tikmasjien, tikster, snelskrif, hysbak en uitsaaikorporasie.
Waar hy sy gedigte onder skuilname publiseer omdat hy nie gedink het dat dit besondere letterkundige waarde het nie, skryf hy sy verhale onder sy eie naam. Hierdie verhale verskyn in ''Die Brandwag'' en ''De Volkstem'' en word later gebundel in<ref>Grosskopf, J.F.W. in Kannemeyer, J.C. (red.) “Kritiese aanloop” Jutalit Kenwyn Eerste uitgawe 1989</ref> “''Oorlogsoormag en ander sketse en verhale''”. Soos die titel aandui, behandel die kortverhale hoofsaaklik gebeure tydens die Anglo-Boereoorlog, waarin hy poog om verskillende fasette van die oorlog te belig en die impak daarvan op die gewone mens se psige te beskryf. Hy sluit ook ’n paar verhale oor die Voortrekkers in. Die verhaal “''Moedersmart''” in hierdie bundel het reeds so vroeg as 1909 vir die eerste keer in druk verskyn en word deur Hennie Aucamp beskryf as “vir die Afrikaanse prosa net so ’n merkwaardige artistieke deurbraak as wat Eugène Marais se ‘''Winternag''’ in 1905 vir die poësie was<ref>Hennie Aucamp se “Kort voor lank” Tafelberg-Uitgewers Tweede druk 1980 op bladsy 50</ref> Hierin word die verhaal vertel van ’n hele gesin wat saam met hulle arbeiders deur die Tswanas op ’n afgeleë plaas uitgemoor word. Die ma en die kleinste kind, ’n babadogtertjie, oorleef en die ma wil na veiligheid vlug met die kind, maar dan hoor sy haar sterwende seuntjie se roep en word voor ’n ontstellende keuse gestel. “''Johanna''” beskryf hoe die heldin haar vriend Danie Theron gehelp het om die Engelse offisiere te uitoorlê. “''Oom Hans''” is simbolies van die heldhaftige moed van die Boere, wat eindelik lei tot die tragiese sy van die Boerevolk se vergeefse stryd. “''Oorlogsoormag''” is die verhaal van ’n klein kommando se strategie in die tyd toe die vyand se oormag te groot begin word. “''Lettie''” is die verhaal van ’n dapper Boeremeisie tydens die Anglo-Boereoorlog. Sy kry te doen met ’n arrogante Engelse offisier, wat sy met ’n slim set uitoorlê. Kort daarna neem die offisier wraak, brand die plaas se ou huis af en Lettie en haar mense word na Merebank se konsentrasiekamp geneem.▼
▲Preller skryf gedigte in die tyd net voor, gedurende en direk na die Anglo-Boereoorlog, in die tyd toe daar ’n groot skaarste aan digters in die taal bestaan. Hierdie gedigte verskyn onder die skuilname Stoffie en Vastrap in ''De Volkstem'' en sluit in
Dat die oorlog ’n oorheersende tema in Preller se werk is, vind ons ook uit sy kortverhale wat na hierdie bundel gepubliseer word, soos “''’n Seun se heldedaad''” in ''Die Huisgenoot'' van 10 September 1937, “''Binne ’n paar treë van die vyand''” in ''Die Huisgenoot'' van 19 Januarie 1940 en “''’n Penkop se oorlogservaring''” in ''Die Huisgenoot'' van 6 Desember 1940. Laasgenoemde verhaal word deur Hennie Aucamp opgeneem in die versamelbundel “''Blommetjie gedenk aan my''”, terwyl “''Boere op see''” uit “''Oorlogsoormag''” opgeneem word in Hennie Aucamp se “''Vuurslag''”, ’n versamelbundel van kort-kortverhale. Die opstel “''Van dinge wat verbygaan''”, wat slegs in die eerste druk van die bundel “''Oorlogsoormag''” verskyn het, word deur Elize Botha opgeneem in “''Afrikaanse essayiste''”. Ander versamelbundels waarin van sy werk verskyn sluit in “''Wys my waar is Timboektoe''” onder redaksie van Hennie Aucamp, “''Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal''” van F.V. Lategan, “''Afrikaanse letterkunde''” van D.F. Malherbe, “''Kort keur''” van Abraham H. de Vries en “''Die jongste Afrikaanse kortverhale''” onder redaksie van M.S.B. Kritzinger.▼
Joubert Reitz se aangrypende gedig ''The searchlight'' vertaal hy in Afrikaans as ''Die soeklig'' en in 1906 lewer hy die eerste proewe van ’n Afrikaanse vertaling van Shakespeare wanneer hy die monoloog ''To be or not to be'' uit ''Hamlet'' vertaal. ''Hoe lang?'' en ''Dis more'' word opgeneem in Gerrit Komrij se bloemlesing ''Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte'' en hierdie twee gedigte saam met ''O land van sonlig en van sterre'' word opgeneem in D.F. Malherbe se bloemlesing ''Afrikaanse verse'' en in P.J. Nienaber se ''Digters en digkuns''.
Preller se kritiese werk word versamel deur D.J. Opperman in<ref>Van der Merwe, P. “Inset”, Oktober 1961</ref> “''Eerstelinge''” in 1965. In die Afrikaanse letterkunde is hy die eerste verdienstelike literêre kritikus, wat ernstig poog om gebreke in styl en karaktertekening uit te wys, in stede daarvan om soos sy tydgenote elke nuwe Afrikaanse boek met lofsange te begroet. Percy Fitzpatrick se “''Jock van die Bosveld''” vertaal hy in Afrikaans. Saam met ander vertaal hy kortverhale van Leo Tolstoi wat saamgebundel word in “''Baas en Kneg''”. Hy versien hierdie bundel van ’n inleiding met ’n oorsig oor Tolstoi se lewe en werk en vertaal die verhale “''Baas en kneg''” en “''Waar liefde is, daar is God''” wat daarin opgeneem word. Hy skryf belangrike inleidings tot die digbundels “''Die vlakte''” van Jan F.E. Celliers en “''Gedigte''” van Eugène N. Marais, terwyl hy in die voorskrif tot die tweede druk van “''Ou Daniël''” van Harm Oost te velde trek teen die romanties-retoriese melodramas wat in daardie tyd die norm was. In 1930 stel hy ’n bundel “''Literariese interludieë''” uit sy kritiese geskrifte saam, wat egter nooit gepubliseer is nie.▼
▲Waar hy sy gedigte onder skuilname publiseer omdat hy nie gedink het dat dit besondere letterkundige waarde het nie, skryf hy sy verhale onder sy eie naam. Hierdie verhale verskyn in ''Die Brandwag'' en ''De Volkstem'' en word later gebundel in<ref>Grosskopf, J.F.W. in Kannemeyer, J.C. (red.)
In 1916 word die rolprent “''Die Voortrekkers: Winning a Continent''” vervaardig, waarvoor Preller die draaiboek en die eerste Afrikaanse subtitels skryf, terwyl hy ook die teks skryf vir die opvoering “''The pageant of South Africa''”, waarin taferele uit die geskiedenis tot met Uniewording voorgestel word.▼
▲Dat die oorlog ’n oorheersende tema in Preller se werk is, vind ons ook uit sy kortverhale wat na hierdie bundel gepubliseer word, soos
▲Preller se kritiese werk word versamel deur D.J. Opperman in<ref>Van der Merwe, P.
▲In 1916 word die rolprent
=== Geskiedkundige werk ===
Op die gebied van die geskiedskrywing lewer hy ’n groot bydrae. Sy geskiedskrywing behoort nog tot die voor-wetenskaplike fase daarvan in Afrikaans, aangesien hy as outodidak nie ’n wetenskaplike historikus was nie. Hy het onkrities met sy bronne omgegaan, was dikwels onvolledig en het die gang van die verhaal voortdurend met lopende kommentaar aangevul. ’n Boek soos
Hy skryf aanvanklik saam met dr. F.V. Engelenburg ''Onze Krijgsofficieren'' (1903) en ''De Familie Kruger'' (1904). Reeds in 1905 begin hy met sy lewensbeskrywing van Piet Retief in ’n beeldryke taal wat bewys lewer van die uitdrukkingsvermoë van Afrikaans. Aanvanklik verskyn hierdie biografie vanaf 13 Desember 1905 in ''De Volkstem'' as ’n reeks artikels, maar dit word in 1906 in boekvorm uitgegee.
Hy skryf aanvanklik saam met dr. F.V. Engelenburg “''Onze Krijgsofficieren''” (1903) en “''De Familie Kruger''” (1904). Reeds in 1905 begin hy met sy lewensbeskrywing van Piet Retief in ’n beeldryke taal wat bewys lewer van die uitdrukkingsvermoë van Afrikaans. Aanvanklik verskyn hierdie biografie vanaf 13 Desember 1905 in ''De Volkstem'' as ’n reeks artikels, maar dit word in 1906 in boekvorm uitgegee. Hy lewer veral werke oor twee groot gebeurtenisse, naamlik die Groot Trek en die Anglo-Boereoorlog. Oor die Groot Trek verskyn eerstens “''Piet Retief''”, ’n biografie van hierdie Voortrekkerheld. Die boek gee ’n beeld van die moeilikhede op die Kaapse grens, die oorsake van die Trek, die onderlinge verhoudings en geskille tussen die aanvoerders, die internasionale status en grondwetlike instellings van die Trekkers, die moeilikhede van hul togte en hul betrekkinge met die plaaslike stamme. Die gebeurtenisse wat aanleiding gee tot Dingaan se groot verraad word beskryf, asook die gebeurtenisse na Retief se moord tot aan die Slag van Bloedrivier. Die boek eindig met ’n persoonlike mening oor die belangrikheid van Retief as persoon en sy optrede. Die boek is dus nie net ’n biografie nie, maar gee ’n oorsigbeeld van ’n bepaalde tydvak. So besin die skrywer oor wat die Groot Trek vir die Afrikaner beteken en in watter mate die geskiedenis van ’n enkele mens en ’n spesifieke periode vir die Afrikaner aan die begin van die twintigste eeu van waarde kan wees. “''Baanbrekers: ’n hoofstuk uit die voorgeskiedenis van Transvaal''” is ’n herdruk van artikels wat oorspronklik in ''Die Brandwag'' verskyn het. Die moord van 28 persone by Moorddrif in 1854 en die beleg van Makapaansgat deur ’n strafkommando word hierin beskryf. Paul Kruger was by hierdie ekspedisie betrokke. Die “''Dagboek van Louis Trigardt''” voorsien hy van ’n inleiding en verklarende aantekeninge. “''Voortrekkermense''” (in ses dele tussen 1918 en 1938) bevat ’n reeks belangrike brondokumente oor die Groot Trek. Die ses dele sluit in onder meer briewe van die Voortrekkers, Erasmus Smit se dagboek, Anna Steenkamp se “''Gedenkschrift''” en die herinneringe van F.P. van Gass, Carel Trigardt en J.H. Hattingh. In deel ses van hierdie reeks word ook opgeneem “''Hoe ons aan Dingaansdag gekom het''”, die verslag van Jan Bantjes, sekretaris van Andries Pretorius. “''Voortrekkerwetgewing: Notule van die Natalse Volksraad''” bevat die notules van die Natalse Volksraad tussen 1839 en 1845, wat hy van ’n inleiding en verklarende aantekeninge voorsien. “''Andries Pretorius''” is basies ’n voortsetting van die geskiedenis van die Groot Trek waarmee Preller begin het met “''Piet Retief''”. Dit sluit in gebeurtenisse soos die tog van die Wenkommando na Bloedrivier en die beskrywing van die slag; die rit van die perdepatrollie van die Wit-Umfolozi om uit ’n hinderlaag te ontsnap; die gevegte teen die Engelse in Natal; die vaskeer van Cloete in die hofsaal op Pietermaritzburg deur die vroue; Boomplaats en die betekenis van hierdie geveg; die versoening met Potgieter en Pretorius se onderhoud met die afgesante van Panda wat die Engelse wil oorrompel in Natal. “''Oud-Pretoria''” is ’n oorsig van hierdie stad se Voortrekkerperiode. “''Die Retief-Dingaan ooreenkoms''” word in 1924 in die annale van die Universiteit van Stellenbosch gepubliseer. Hierin publiseer Preller sy meningswisselings met die staatshistorikus sir George Cory, waarin die egtheid van die dokument bewys word.▼
▲
''Twee geskiedkundige opstelle'' == Eerbewyse ==
Gustav Preller is stigterslid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns, later sekretaris tussen 1923–1925 en weer van 1925–1927, en word ook kort voor sy dood met erelidmaatskap van hierdie vereniging vereer.
Verder is hy sedert 1919 lid van die Historische Genootschap van Utrecht en ook lid van die Maatschappij van Nederlandsche Letterkunde. In 1931 ken die Universiteit van Stellenbosch ’n eredoktorsgraad in Lettere en Wysbegeerte aan hom toe in erkenning van sy baanbrekerswerk as Suid-Afrikaanse historikus en sy belangrike dienste andersins. Na sy dood word die Gustav Preller-skool op Discovery aan die Wes-Rand gestig en na hom vernoem en die skool se leuse is gepas “Dis ons erns”. In die voorportaal van hierdie skool is daar ’n borsbeeld van Preller wat deur die bekende beeldhouer Coert Steynberg, ’n goeie vriend van Preller, gemaak is. ’n Huldeblyk van die Afrikaanse Skrywerskring word later aan die voetenent van sy graf aangebring en deur Harm Oost onthul. == Publikasies ==
Werke wat uit sy pen verskyn sluit in<ref>Springbokboeke: http://www.springbokboeke.co.za/html/skrywers.html</ref><ref>Digitale Bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=prel001</ref><ref>Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Preller,_Gustav_Shoeman</ref>:
{| class="wikitable"
!Jaar
Line 132 ⟶ 145:
|-
|1903
|''Onze Krijgsofficieren'' (saam met F.V. Engelenburg)
|-
|1904
|''De Familie Kruger'' (saam met F.V. Engelenburg)
|-
|1906
|''Piet Retief''
|-
|1910
|''Agt jaar s’n politiek''
|-
|1915
|''Baanbrekers: ’n hoofstuk uit die voorgeskiedenis van Transvaal''
|-
|1916
|''Kaptein Hindon''
|-
|1917
|''Dagboek van Louis Trigardt''
|-
|1918
|''Voortrekkermense''
|-
|1919
|''Twee geskiedkundige opstelle'' (saam met C.J. Langenhoven)
|-
|1920
|''Generaal Botha''
|-
|1923
|''Oorlogsoormag en ander sketse en verhale''
|-
|1924
|''Voortrekker-wetgewing''
|-
|1925
|''Historiese opstelle''
|-
|1928
|''Sketse en opstelle''
|-
|1930
|''Die Grobler moord''
|-
|1935
|''Ons goud roman''
|-
|1937
|''Andries Pretorius''
|-
|
|''Daglemier in Suid-Afrika''
|-
|1938
|''Scheepers se dagboek''
|-
|
|''Ons parool''
|-
|
|''Oud-Pretoria''
|-
|1941
|''Voortrekkers van Suidwes''
|-
|1942
|''Talana''
|-
|1961
|''Eerstelinge''
|-
|1963
|''Lobengula: The tragedy of a Matabele king''
|-
|
Line 210 ⟶ 223:
|-
|1909
|''Jock van die Bosveld'' – Percy Fitzpatrick
|-
|1925
|''Baas en kneg'' – Leo Tolstoi
|}
Line 219 ⟶ 232:
=== Boeke ===
* Antonissen, Rob.
* Aucamp, Hennie.
* Botha, Elize.
* Dekker, G.
* Geldenhuys, D.J.C. 1967 ''Pannevis en Preller – met hul pleidooie''. Johannesburg: [[Voortrekkerpers]].▼
* Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984▼
* Kannemeyer, J.C.
*
*
▲*
* Nasionale Pers Beperk.
* Nienaber, P.J. “Hier is ons skrywers!” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949▼
* Nienaber, P.
* Nienaber, P.J,; Senekal, J.H
▲* Nienaber, P.J.
*
*
* Pienaar, E.C. ''Taal en poësie van die Twede Afrikaanse Taalbeweging''. Nasionale Pers Beperk. Kaapstad, Stellenbosch en Bloemfontein. Vierde vermeerderde druk, 1931.
* Rousseau, Leon.
* Schoonees, P.C.
* Snyman, Henning “Kort keur: Abraham H. de Vries” Reuse-Blokboek 3 Academica Pretoria Kaapstad en Johannesburg Tweede druk 1983▼
* Scholtz, J. du P. 1980. ''Wording en ontwikkeling van Afrikaans''. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers Beperk.▼
▲* Snyman, Henning.
* Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998▼
*
▲* Van Coller, H.P. (red.)
* Van der Merwe, H.J.J.M. (red.) ''Afrikaans: sy aard en ontwikkeling.'' J.L. van Schaik Beperk. Pretoria. Eerste uitgawe, 1968.
=== Tydskrifte en koerante ===
* Aucamp, Hennie.
* Kannemeyer, J.C.
* Liebenberg, B.J.
* Lombaard, M.
* Nienaber, P.J.
* Opperman, D.J.
* Stead, Rinie.
* Toerien, W.M.
* Van Heerden, W.
* Wybenga, D.M.
=== Internet ===
{{Commonskat|Gustav Preller}}
* [http://www.preller.za.cx/ Inligting op preller.za.cx]
=== Verwysings ===
* * {{Verwysings|2}}
▲* Geldenhuys, D.J.C. 1967 ''Pannevis en Preller – met hul pleidooie''. Johannesburg: [[Voortrekkerpers]].
▲* Scholtz, J. du P. 1980. ''Wording en ontwikkeling van Afrikaans''. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers Beperk.
{{DEFAULTSORT:Preller, Gustav}}
|