Hendrik van Blerk: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
→Geskiedkundige romas: Skakel |
Foto bygevoeg, Verwysings reggemaak |
||
Lyn 27:
| handtekening =
}}
[[Lêer:H.S. van Blerk.jpg|duimnael]]
'''Hendrik Stephanus Hertzog van Blerk''', ook wel ''oom Hendrik'' genoem, (1915–2010) was 'n [[Afrikaans]]e [[skrywer]] en [[digter]]. Sy eerste boek, ''Dit blom tussen bantoms'', is in 1949 uitgegee. Hy het honderde romans, jeugverhale, kortverhale, asook feiteboeke oor die geskiedenis van die Afrikaner die lig laat sien. Hy het ook onder die skuilnaam ''Melt Froneman'' geskryf.<ref>[http://www.volksblad.com/Suid-Afrika/Nuus/Skrywer-sterf-op-Kersdag-20101228 Skrywer sterf op Kersdag], [[Die Volksblad]], 28 Desember 2010.</ref><ref>Afrikaner: https://ankoren.wordpress.com/2010/09/04/28-augustus-2010-hulde-aan-oom-hs-van-blerk/</ref>
== Lewe en werk ==
Hendrik Stephanus Hertzog van Blerk is op [[27 November]] [[1915]] in Regentspark in [[Johannesburg]] gebore as die jongste van ’n gesin van drie en die enigste seun. Sy ouers is Francois Petrus van Blerk en Elizabeth Maria Maryna Magrietha Pretorius. Sy ma sowel as sy skoonma is as jong meisies tydens die [[Anglo-Boereoorlog]] in die konsentrasiekampe in die [[Vrystaat]]. In hierdie oorlog verloor sy pa se familie hul plaas nadat dit afgebrand is en hulle dit nie daarna kon herwin nie. Hierdie ervarings gee aan Hendrik ’n rykdom van inligting wat later in sy boeke neerslag vind. Aanvanklik maak sy pa ’n lewe met graaf- en pikwerk by [[Hartbeespoortdam|Hartebeespoortdam]]. Sy vader het egter ’n swerwersnatuur wat altyd na beter soek en derhalwe trek die gesin baie rond, onder andere ’n hele paar keer na die delwerye. Hendrik gaan vir die eerste keer op [[Heidelberg]] skool, waarna hy sy opleiding kry by ’n padmakerskooltjie in tente wat die padmakerskamp vergesel waar hulle ook al nuwe paaie moes bou. Nog later gaan hy skool op [[Springs]], Welgedacht, [[Modderfontein]], Rooikoppies en [[Brits]]. Nadat hy standerd twee deurgekom het, gaan hy saam met sy pa met ’n donkiewaentjie na [[Lichtenburg]] se diamantdelwery toe en gedurende die winter verhuis die gesin meer permanent hiernatoe. Hier voltooi hy standerd drie en die volgende jaar woon hulle as [[bywoner]]s op ’n plaas op [[Mahikeng|Mafikeng]], waar hy saam met ’n paar ander kinders per donkiekar tien kilometer daarvandaan ’n skool op [[Rooigrond]] bywoon. Daarvandaan is hulle terug delwery toe en nadat hy standerd vyf voltooi het, trek hulle weer. Hy is eers weer in [[Augustus]] die volgende jaar skool toe, hierdie keer na ’n tweemanskooltjie op die plaas Rietpan in Wes-Transvaal, waar die gesin weer bywoners is. Eindelik behaal hy sy standerd ses-sertifikaat in 1931 op die dorpie [[Delareyville]].▼
=== Herkoms en vroeë lewe ===
▲Hendrik Stephanus Hertzog van Blerk is op [[27 November]] [[1915]] in Regentspark in [[Johannesburg]] gebore as die jongste van ’n gesin van drie en die enigste seun. Sy ouers is Francois Petrus van Blerk en Elizabeth Maria Maryna Magrietha Pretorius<ref>Geni: https://www.geni.com/people/Hendrik-Van-Blerk/6000000034447512429</ref>. Sy ma sowel as sy skoonma is as jong meisies tydens die [[Anglo-Boereoorlog]] in die konsentrasiekampe in die [[Vrystaat]]. In hierdie oorlog verloor sy pa se familie hul plaas nadat dit afgebrand is en hulle dit nie daarna kon herwin nie. Hierdie ervarings gee aan Hendrik ’n rykdom van inligting wat later in sy boeke neerslag vind. Aanvanklik maak sy pa ’n lewe met graaf- en pikwerk by [[Hartbeespoortdam|Hartebeespoortdam]]. Sy vader het egter ’n swerwersnatuur wat altyd na beter soek en derhalwe trek die gesin baie rond, onder andere ’n hele paar keer na die delwerye. Hendrik gaan vir die eerste keer op [[Heidelberg]] skool, waarna hy sy opleiding kry by ’n padmakerskooltjie in tente wat die padmakerskamp vergesel waar hulle ook al nuwe paaie moes bou. Nog later gaan hy skool op [[Springs]], Welgedacht, [[Modderfontein]], Rooikoppies en [[Brits]]. Nadat hy standerd twee deurgekom het, gaan hy saam met sy pa met ’n donkiewaentjie na [[Lichtenburg]] se diamantdelwery toe en gedurende die winter verhuis die gesin meer permanent hiernatoe. Hier voltooi hy standerd drie en die volgende jaar woon hulle as [[bywoner]]s op ’n plaas op [[Mahikeng|Mafikeng]], waar hy saam met ’n paar ander kinders per donkiekar tien kilometer daarvandaan ’n skool op [[Rooigrond]] bywoon. Daarvandaan is hulle terug delwery toe en nadat hy standerd vyf voltooi het, trek hulle weer. Hy is eers weer in [[Augustus]] die volgende jaar skool toe, hierdie keer na ’n tweemanskooltjie op die plaas Rietpan in Wes-Transvaal, waar die gesin weer bywoners is. Eindelik behaal hy sy standerd ses-sertifikaat in 1931 op die dorpie [[Delareyville]].
=== Finansiële problem ===
Toe die gesin na Johannesburg verhuis, staak Hendrik sy studies en delf vir ’n rukkie spoeldiamante in Lichtenburg. Hierna verhuur hy hom as sestienjarige seun aan ’n houtryer, wat hout op ’n donkiekar vanaf [[Marico-ghieliemientjie|Marico]] vervoer. In 1932 beland hy self in die middel van die depressie in Johannesburg. Hier doen hy verskeie werke en is eers fabriekwerker, dan boodskapper en padmaker. Saam met sy ouers en twee susters kan hulle teen 1935 nog slegs ’n motorhuis sonder ’n plafon bekostig om in te woon. Later is hy rioolslootgrawer, werk in ’n meubelfabriek en tree dan vir ’n kort tydjie in diens van die [[Suid-Afrikaanse Spoorweë en Hawens|Suid-Afrikaanse Spoorweë]]. Eindelik kom hy as mynwerker in die goudmyne tereg.
=== Politieke oortuigings ===
Gedurende die Tweede Wêreldoorlog sluit hy hom aan by die [[Ossewabrandwag|Ossewa-Brandwag]] en is onder andere betrokke by die opblaas van ’n poskantoor in [[Benoni]], waartydens ’n verbyganger deur die ontploffing gedood word. Op 9 Julie 1942 word hy dan weens ’n aanklag van kwaadwillige beskadiging van staatseiendom tot die dood veroordeel. Ná 28 dae in die dodesel word die vonnis versag na [[lewenslange gevangenisstraf]], effektief twintig jaar. In die Sentrale Gevangenis in Pretoria begin hy ernstig skryf. Wanneer die [[Nasionale Party]] in 1948 aan die bewind kom, word hy op 12 Junie 1948 vrygelaat nadat hy ses jaar en 24 dae in de tronk deurgebring het. Hy tree dan in die huwelik met stafverpleegster Petronella Johanna (Nell) Snyman. Die egpaar het twee dogters (Petronella Johanna – Petra, wat self later dig en die digbundel
=== Latere jare en sterfte ===
In die laat dertigerjare koop hy ’n landbouhoewe naby Benoni, waar hy vanaf 1938 met onderbrekings woon en waar hy ook later aftree. Die jare wat hy in die [[tronk]] was, het die Ossewa-Brandwag in opdrag van kommandant-generaal Hans van Rensburg die volle uitstaande bedrag vir die hoewe afbetaal uit erkenning vir Hendrik se bydrae tot die versetstryd teen die Smuts-regering en dié se deelname aan die Tweede Wêreldoorlog saam met [[Engeland]] teen [[Duitsland]]<ref>KZN Heritage: http://kznheritage.org/hendrik-stephanus-hertzog-van-blerk/</ref>. Hendrik is sy hele lewe besonder aktief in die regse Boerepolitiek en bring onder andere die Majuba Boerevolktrust op die been. Hy is op [[25 Desember]] [[2010]] oorlede<ref>Anoniem. ''Afrikaanse skrywer sterf op Kersdag.'' Beeld, 28 Desember 2010.</ref>.
== Skryfwerk ==
Hy begin sy skrywersloopbaan deur vanaf 1938 kortverhale vir tydskrifte te skryf, waarvan meer as driehonderd tydens sy leeftyd verskyn. Hierdie verhale verskyn ook onder die skuilname Jan Pretorius, Ronelle de Savoye en Melt Froneman. Klaarblyklik geïnspireer deur sy eie swaarkry en moeilike ervarings stel hy in sy werke die leser voor aan die ruwe wêreld van die diamantdelwer (''Dit blom tussen bantoms''), die houtryer (''Los donkies'') en die mynwerker (''Daarom is die winddreun diep'', ''Twee stuiwers vir ’n mossie'' en ''Die mynramp''), terwyl hy ook oor die tronklewe skryf in ''Kas Plesie se hartseerdae''. Uitstaande kenmerke van hierdie romans is sy vermoë tot karakteruitbeelding van ’n groep minder bevoorregte mense wat blootgestel is aan ’n noodlot wat hulle selde begryp en nooit beheer nie. Hy maak egter te veel gebruik van stereotipiese mense (skurke, misleide meisies, dweepsugtige sektes) en ’n veelvoud van uiterlike gebeure wat op die oog af eerder op die effek ingestel is as wat dit ’n werklike noodsaak in die gang van die verhaal verteenwoordig. Telkens slaag hy egter daarin om met sy goeie gebruik van humor en raak sêdinge die losstaande tonele op interessante wyse te beskryf.
Sy eerste boek is ''Dit blom tussen bantoms'' <ref>De Villiers, Meyer.
''Los donkies'' (1950) beskryf die lewe van die houtryers in die Bosveld tydens die depressiejare, terwyl temas soos godsdiens, aanneem van kinders oor kleurgrense en diefstal ook belig word.<ref>De Villiers, Meyer.
=== Romans met mynwerkerslewe as tema ===
Verskeie romans het die mynwerkerslewe op die Rand as tema, insluitende<ref>Antonissen, Rob.
''Twee stuiwers vir ’n mossie'' (1959) speel af op die mynwerkersdorp Lover’s Walk. Hierdie mense word realisties uitgebeeld, met die baie karakters wie se lewens almal op mekaar s’n inwerk. Treffend is die natuurlike dialoog wat deur die karakters gebruik word en die wesenlike armoede en erbarmlikheid van hulle lewens, met die harde werklikheid wat telkens versag word deur die milde humorsin van die skrywer. Ook die karakterisering is oortuigend, met die karakters wat eg menslik voorgestel word in hulle sterk- en swakpunte.
Line 53 ⟶ 58:
Van ''Die mynramp'' (1964) is ’n Engelse rolprent, ''Pressure burst'', gemaak en die boek word ook in Nederlands vertaal en vir die radio verwerk. Nege blankes en 97 swart mense word in die myn vasgekeer wanneer die tonnel agter hulle toeval en die vasgekeerdes bevind hulle sonder kos, water of vars lug. Onder hulle is die leier Kalman Stern, die diep godsdienstige Duimpie Blom, die bekende geleerde en humanis dr. James Brown, die moordenaar Dempsey Mans en Boet Weber wie se gewete hom mal maak. Hulle weet dat slegs ’n wonderwerk hulle kan red en hierdie wete laat vreemde dinge in hulle gemoedere plaasvind. Verskeie mense se verhale word hier ineengevleg om die atmosfeer in so ’n druksituasie te skets en ook in die mense se verlede en hulle lewens te delf.
''Soos gras is sy dae''<ref>Antonissen, Rob.
''Die tollenaar van Tiekiedraai''<ref>Antonissen, Rob.
''Geboorteplaas'' (1959) is ’n plattelandse liefdesroman met die staking van die mynwerkers in 1922 as verdere agtergrond. Die hoofkarakter is Flip Staden, met sy liefde vir Geboorteplaas en vir die bure se dogter Emmie. Flip is egter arm en die plaas behoort nie aan hom nie, terwyl Emmie se ouers wil hê dat sy met die gladde Willem Mortel moet trou, sodat sy hulle eie armoede en swaarkry gespaar kan bly. Die siening van die karakters en die gebeurtenisse waarin hulle betrokke is, word op voortreflike wyse nie-sentimenteel en nugter uitgebeeld. Die taalgebruik is ook onopgesmuk en suiwer.
Line 65 ⟶ 70:
''Kas Plesie se hartseerdae'' (1966) skets die tronklewe, waar die eenvoudige plaasseun Kas Plesie hom in die skadu van die galg bevind. In die tronk kom hy in aanraking met die talle gevalle van klein tragiek by sy lotgenote en moet hy aanpas by die sieldodende afgeslotenheid van die lewe in gevangenskap. Sy enigste ligstraal is Raaltjie, die meisie om wie se ontwil hy soveel gely het en wat hy hoop vir hom sal wag al die jare wat hy in afsondering moet deurbring.
''Braakland van die bose''<ref>Cilliers, Stoffel.
''’n Sot op ’n plot'' (2008) is die vermaaklike verhaal van Lambertus Purgier wat saam met sy gesin ’n plot betrek. Hier leer hy gou dat die plotlewe sy eie stel reëls het. Hy het te kampe met ’n chroniese gebrek aan water, ’n hanslam wat moles maak en die versoeking van sy buurvrou met haar verleidelike nagklere. Dan kom die skoonfamilie ook nog by hulle afpak. Die verhaal word aangebied in episodes of kortverhale, waarin elke episode op sy eie staan.
Line 82 ⟶ 87:
’n Drieluik romans (''Die Stellalander'', ''Tuin van herinnering'' en ''Kronieke van die kampkinders'') beeld die lewe uit van ’n Afrikanergesin en hulle nasate, wat die tydperk vanaf die Anglo-Boereoorlog tot die begin van die depressie in 1929 dek.
''Die Stellalander'' (1972) is die verhaal van Hans Grobbelaar, wat Transvaal toe gaan om vir hom ’n vrou te soek. Hy raak betrokke by landsake wat hom nie aangaan nie en sluit by die Boeremagte aan, waar hy betrokke raak by vele veldslae. Die jong meisie Trienie Oberholzer begewe haar ook in die oorlog, vermom as jong burger. Hans ontdek haar geheim en besef dan dat sy die vrou is wat hy in die eerste plek kom soek het. Hulle trou met mekaar, maar Hans word gevang en geskiet as [[Kaapse Rebelle|Kaapse rebel]] en sy word in die sorg van ’n groepie voortvlugtende vroue gelaat.<ref>Brink, André P.
''Tuin van herinnering'' (1982) is die opvolg hiervan, waar Trienie gevange geneem word wanneer sy op die punt staan om geboorte te gee. Sy word na die konsentrasiekamp geneem, waar elke dag ’n stryd om oorlewing is vir kind en volwassene. Trienie openbaar hier haar innerlike krag en is bereid om op te offer. Sy tree selfs medemenslik op teenoor ’n joiner en ontferm haar oor sy kinders. Teenoor die onreg van die oorlog is daar hier die diensvaardige menslikheid van die jong Engelse kampdokter Fensham, wat die hoë sterftesyfer onvermoeid teenwerk en op Trienie verlief raak. Die roman is gebaseer op ware belydenisse wat oor ’n lang tydperk deur die skrywer opgeteken is.
Line 128 ⟶ 133:
''Sakman staan vas'' (1982) se hoofkarakter is die tienjarige Sakman Bibbejee. Hy glo dat hy op sy ouderdom volleerd is en gaan dus eerder saam met sy pa na die delwerye toe as om verder skool te gaan. Sy donkie Bileam gaan natuurlik saam en besorg vir Sakman groot vreugde, maar ook baie skade en skande. Die dag toe die aarde oopskeur om die Noortmandogters en Lenie Vergotini in te sluk, staan Sakman en Bileam egter vas en weet almal dat hy dit nog ver sal bring.
''Die edelvalk van Donkerkruin'' (1985) vertel van Org, sy makgemaakte jagvalk en sy maats se ontmoeting met ’n ontsnapte misdadiger wat in die berge skuil.<ref>Le Roux, Marina.
''Bewaker van die oerbos'' (1988) handel oor natuurbewaring,<ref>Steenberg, Elsabe.
=== Liefdes- en spanningsverhale ===
Line 141 ⟶ 146:
== Eerbewyse ==
Om sy sewentigste verjaardag in 1985 te herdenk reël die uitgewery Juventus ’n klein geselligheid waartydens die literator P.D. van der Walt ’n kort oorsig oor sy werk lewer, en Gert Basson, hoofbestuurder van die uitgewershuis, ’n leergebinde eksemplaar van sy jongste jeugroman,
== Publikasies ==
Werke wat uit sy pen verskun sluit in<ref>Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Van_Blerk,_Hendrik_Stephanus</ref><ref>Springbokboeke: http://www.springbokboeke.co.za/html/h_s__van_blerk2.html
{| class="wikitable"
!Jaar
Line 149 ⟶ 156:
|-
|1949
|''Dit blom tussen Bantoms''
|-
|1950
|''Los donkies''
|-
|1951
|''Daarom is die winddreun diep''
|-
|1952
|''Reën van erbarming''
|-
|1953
|''Die wilde Ier''
|-
|1955
|''Soos gras is sy dae''
|-
|1956
|''Die tollenaar van Tiekiedraai''
|-
|1958
|''Lied in die hart''
|-
|1959
|''Geboorteplaas''
|-
|
|''Die grootste liefde''
|-
|
|''Twee stuiwers vir ’n mossie''
|-
|1963
|''Broer oor die visier''
|-
|
|''Die verklikker''
|-
|
|''Vegter vir vryheid''
|-
|1964
|''Roman en Robyn''
|-
|
|''Die mynramp''
|-
|
|''Drielaag'' (saam met Mikro en Dolf van Niekerk)
|-
|1965
|''Son van geregtigheid''
|-
|
|''Die tweebeenjagter en ander kinderstories''
|-
|1966
|''Kas Plesie se hartseerdae''
|-
|
|''Die treinstelers''
|-
|1967
|''Die oorlogsavonture van klein Ben''
|-
|1968
|''En drie maal kraai die haan''
|-
|
|''Nag oor Ninevé''
|-
|1969
|''Die eerste verkenner''
|-
|1971
|''So ver na Mooigelegen''
|-
|
|''Boerespioen''
|-
|1972
|''Die Stellalander''
|-
|1973
|''Die tier van Ruigberg''
|-
|1977
|''Boeta gaan op kommando''
|-
|1980
|''Swart Oktober''
|-
|1982
|''Plek van die dooie geeste''
|-
|
|''Sakman staan vas''
|-
|
|''Tuin van herinnering''
|-
|1985
|''Die edelvalk van Donkerkruin''
|-
|1988
|''Bewaker van die oerbos''
|-
|1989
|''Stormjaer''
|-
|
|''Kroniek van die kampkinders''
|-
|1993
|''Biegverse uit die dodesel''
|-
|1995
|''Dé wêreld, hier’s ’n kind vir jou''
|-
|1996
|''My God, my volk, my land, Suid-Afrika''
|-
|2001
|''Blydevooruitzicht''
|-
|
|''Bo-op Majuba brand ’n lig''
|-
|2004
|''Spookstories''
|-
|2008
|''Braakland van die bose''
|-
|
|''’n Sot op ’n plot''
|-
|
Line 290 ⟶ 297:
|-
|1965
|''Die wonderperd''
|-
|1966
|''Ou meisiewagter''
|-
|1968
|''Die spooklig''
|-
|1972
|''Die renperd''
|-
|1978
|''Faanman speel Kupido''
|-
|1979
|''Faanman slaags met terroriste''
|-
|
Line 311 ⟶ 318:
|-
|1965
|''Die rower van Eldorado''
|-
|1966
|''Stil is die nag''
|-
|1976
|''Die jagter van O’djidji''
|-
|1977
|''Wagters van Walhalla''
|-
|1978
|''Stel ’n strik vir ’n jakkals''
|}
Line 329 ⟶ 336:
=== Boeke ===
* Antonissen, Rob.
* Dekker, G.
* Grové, A.P.
* Kannemeyer, J.C.
* Kannemeyer, J.C.
* Lindenberg, E. (red.'')
* Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C.
* Nienaber, P.J. et al.
* Van Coller, H.P. (red.)
* Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.)
=== Tydskrifte en koerante ===
* Laubscher, Louise.
* Van der Walt, P.D.
▲* Laubscher, Louise “FAK vereer skrywers vir bydrae tot geskiedenis” “Beeld” 18 Julie 1996
▲* Van der Walt, P.D. “H.S. van Blerk word sewentig” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 24 no. 1, Februarie 1986
=== Internet ===
* Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2010/12/28/B1/3/HSDOOD.html
* Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/2010/12/28/SK/13/HSDOOD_1823.html
* LitNet ATKV-Skrywersalbum 18 Maart 2014: www.litnet.co.za
▲* Worldcat: http://www.worldcat.org/search?q=au%3AVan+Blerk%2C+H.+S.&qt=hot_author
=== Verwysings ===
|