South African Commercial Advertiser
Die South African Commercial Advertiser was die eerste onafhanklike koerant in Suid-Afrika. Dit het ‘n kernrol gespeel in die stryd om die verkryging van persvryheid in die land, in 1828.
Agtergrond wysig
Die 1820-Setlaars was ‘n goedgeskoolde groep mense en hulle rol in die stryd om persvryheid was van groot belang in die ontwikkeling van hul onafhanklike denke en hul rol in die verkryging van selfbestuur vir die Kaapkolonie.
Stigting wysig
Die drukker George Greig (* Londen, 19 April 1799 - † Londen, 1 Februarie 1863) het kort na sy aankoms in Kaapstad besef dat daar geen wet in die kolonie bestaan wat die uitgee van ‘n koerant verbied nie. In Desember 1823 verleen die goewerneur, lord Charles Somerset, toestemming aan Greig om ‘n koerant in die stad uit te gee. Op 7 Januarie 1824 verskyn die eerste uitgawe van die Advertiser.
Sensuur wysig
Kritiek in die koerant op die goewerneur se administrasie van die land ontstig hom so dat die goewerneur die reg opeis om sensuur toe te pas. Greig weier om aan Somerset se inmenging en onderdrukking van die openbare mening toe te gee. Gevolglik staak die Advertiser se verskyning op 5 Mei 1824. Die owerheid verseël die drukpers en Greig word na Engeland verban. Daar sit hy sy stryd om persvryheid voort en die minister van kolonies, graaf Henry Bathurst (1762-1834), gee aan Greig toestemming om voort te gaan met sy koerant. Op 31 Augustus 1825 verskyn die Advertiser weer, maar weens ‘n artikel waarvan die inhoud die outokratiese Somerset nie aanstaan nie, word die publiksasie op 10 Maart 1827 weer verbied. ‘n Regeringsverandering in Londen en ‘n nuwe goewerneur aan die Kaap, Richard Bourke, het tot gevolg dat die publikasie van die Advertiser op 3 Oktober 1828 weer hervat word.
Met Ordonnansie 60 van April 1829 is persvryheid in die Kaapkolonie gewaarborg, onderhewig aan sekere tegemoetkomende voorwaardes solank die lasterwette nageleef word. Kort na die stigting van die Advertiser het Thomas Pringle en John Fairbairn as mederedakteurs by Greig aangesluit. Fairbairn het tot met sy dood in 1864 redakteur gebly. Na Greig was Fairbairn die eienaar van die koerant. Hierna het verskeie oornames van en samesmeltings met ander koerante plaasgevind. Einde 1879 is die publikasie van hierdie baanbrekerblad gestaak.
Invloed wysig
John Philip, die skoonpa van Fairbairn, se menings het wye publisiteit in die koerant geniet. Daarom het die koerant ‘n vername rol gespeel in die vrystelling van die slawe, en die openbaarmaking van die beweerde swak behandeling van die Khoi-werknemers op die plase. Ook het dit aanhoudende kritiek gelewer op die owerheid se Oosgrensbeleid en die vinger na die grensboere gewys as die oorsaak van die Kaapse grensoorloë. Verder het die blad ‘n leidende rol gespeel in die anti-bandietebeweging van 1849.
Bibliografie wysig
- Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 3. Kaapstad: Nasou, 1971