Spesievorming

Spesievorming of soortvorming is die ontstaan van nuwe biologiese spesies (of soorte) uit bestaande spesies. Dit is een van die belangrikste ondersoekgebiede in evolusiebiologie. Wanneer nuwe klades ontstaan, word gepraat van kladogenese.

Die vier soorte spesievorming: allopatries, peripatries, parapatries en simpatries.

Charles Darwin het spesievorming in die 1850's ondersoek en die titel van sy belangrikste werk is Die oorsprong van spesies. Omstreeks 1900 het die bestudering van spesievorming minder belangrik geword omdat die ontdekkings van Gregor Mendel die aandag gevestig het op die manier waarop verskille tussen individue via die gene aan die nageslag deurgegee word. Sedert die eeuwisseling het spesievorming weer ’n belangrike belangstellingsveld geword.

Soorte spesievorming

Daar is vier maniere waarop spesies kan ontstaan waarby geografie ’n groot rol speel:

1. Allopatries
2. Peripatries
3. Parapatries
4. Simpatries

Spesievorming kan ook kunsmatig geskied deur kruisteling van diere en plante of deur laboratoriumproefnemings. Baie nuwe spesies het al so ontstaan.

Allopatriese spesievorming

Dit gebeur as daar ’n duidelike gebiedskeiding is tussen die dogter- en die ouerspesies. Dit kan veroorsaak word deur geologiese verskynsels of migrasie. Die skeiding bring mee dat die dogterbevolking op die lang duur tot ’n aparte spesie ontwikkel. Die nuwe spesie ontstaan dus in ’n ander gebied ("patris"). Volgens die Wet van Hardy-Weinberg sal die frekwensie van allele stabiel bly in ’n groot bevolking, terwyl dit in ’n klein bevolking vinnig kan verander.

Peripatriese spesievorming

Dit is wanneer die verspreidingsgebiede van twee bevolkings bymekaar is, maar nie oorvleuel nie. Dit word byvoorbeeld deur ’n breë rivier of ’n bergreeks geskei. In sulke gevalle is die spesies dikwels nog nou aan mekaar verwant en vorm hulle "susterspesies". Die begrip is deur Ernst Mayr bekend gestel.

Parapatriese spesievorming

Dit gebeur wanneer die verspreidingsgebiede aan mekaar grens. Daar is waarskynlik ’n klein gebied waarin albei bevolkings saam voorkom. Weer eens sal "susterspesies" vorm. Dié soort spesievorming gebeur byvoorbeeld wanneer veranderinge plaasgevind het in paarvormingsgedrag van verskillende bevolkings in ’n verspreidingsgebied. Daar is dus nie groot grense wat die bevolkings skei nie, maar soms bestaan verskillende ekologiese nisse vanweë verskille in hoogte, temperatuur, klimaat, plantegroei ens. Dan kan dit gebeur dat die kans op paarvorming in die hele verspreidingsgebied nie oral dieselfde is nie, maar verskil van nis tot nis. Gene word binne beperkte gebiede uitgeruil en so ontstaan verskille tussen die bevolkings.

Simpatriese spesievorming

Dit gebeur wanneer daar geen grense tussen bevolkings bestaan nie en hulle een gebied bly deel. Omdat isolasie belangrik is in spesievorming, moet daar ’n faktor wees wat die verskillende bevolkings uitmekaarhou, soos verskillende kossoorte. Tot in 1980 het baie wetenskaplikes geglo simpatriese spesievorming is nie moontlik nie. Teen die eeuwisseling het bewyse toegeneem dat dit wel bestaan. Dit kom veral by klein organismes soos insekte voor omdat hulle gewoonlik net in ’n klein gebied hou.

’n Voorbeeld is die appelvlieg (Rhagoletis pomonella), wat eiers lê in bome en struike uit die roosfamilie, waaronder die meidoring in Noord-Amerika. Nadat appelbome, wat nie inheems aan die gebied is nie, in die 19de eeu ingevoer is, het ’n nuwe bevolking appelvlieë ontstaan wat eiers in die appelbome lê. Genetiese ondersoeke het getoon verskille bestaan tussen die meidoring- en die appelboom-bevolking. Ook hul paartyd en die tyd wat dit duur om ’n volwasse stadium te bereik, verskil.

Simpatriese spesievorming kom egter wel ook by groter diere voor, soos die drie Uromys-spesies (’n soort rot) op Guadalcanal en by die visfamilie Cichlidae in die Victoriameer.

Eksterne skakels

• Hierdie artikel is vertaal uit die Nederlandse Wikipedia