Stenka Razin

Stepan Timofejewitsj Razin (Russies: Степа́н Тимофе́евич Ра́зин; 1630 - 16 Junie [O.S. 6 Junie] 1671), bekend as Stenka Razin (Стенька), was ’n Kosakleier wat in 1670-1671 ’n groot opstand teen die adel en die tsaristiese burokrasie in Suid-Rusland gelei het.

Stepan Razin
’n Kontemporêre Engelse graveerwerk van Stepan Razin.
Gebore	Stepan Timofejewitsj Razin Omstreeks 1630 Tsaredom Rusland
Sterf	16 Junie 1671 (op 40-41) Moskou, Tsaredom Rusland
Doodsoorsaak	Teregstelling (in stukke gekap)
Ander name	Stenka Razin
Beroep	Kosak, seerower, rebelleleier
Era	Tsaredom Rusland
Bekend vir	Opstand gelei teen tsaar

In 1667 was Razin die leier van ’n seerowersgemeenskap wat heffings geëis het van bote op die Wolgarivier. In dié tyd het lang oorloë tussen Rusland en ander lande ’n swaar las op die bevolking geplaas en tsaar Michail en sy opvolger, tsaar Aleksei, het soos outokrate regeer ná 15 jaar van groot oproerigheid in Rusland. Baie Russe, asook nie-Russe wat onderdruk is, het suidwaarts getrek en by Razin se Kosakke aangesluit. Dié het bote vernietig, forte aan die Wolga verower en die landskap verwoes. Van sy ekspedisies was tot in Dagestan en Persië.

Intussen is ’n kloof tussen die kleinboere en adel in Rusland vererger deur die behandeling en stand van kleinboere. Die Kosakke het die tsaar gesteun, want hy het hulle betaal om Rusland te verdedig. Hulle wou egter ’n tsaar hê wat aandag skenk aan die behoeftes van die armes ook, en nie nie net die rykes nie. Razin het in werklikheid teen die ryk bojare in opstand gekom. Sy beweging het al hoe meer polities geraak en hy het die reputasie gekry dat hy onoorwinbaar is.

In 1667 het Razin op ’n ekspedisie na die Kaspiese See vertrek om ’n basis te vestig van waar hy dorpe kon plunder. In 1669 het hy ’n basis aan die Kaspiese See gebou. Hy het die volgende jaar openlik teen die regering in opstand gekom. In Astrachan, ’n strategies belangrike plek aan die Wolga en Kaspiese See, het hy toegang tot die stad gekry danksy ’n rebellie deur die gardesoldate en almal vermoor wat hom teengestaan het. Hy het die stad geplunder en in ’n Kosakrepubliek omskep. Hier is hy as "monarg" aangewys; hy wou ’n Kosakdom stig met gelyke regte vir almal.

Eindelik, nadat sy poging om Simbirsk (nou Oeljanofsk) te verower misluk het, het die rebellie begin stoom verloor en sy eie mense het teen hom gedraai. In 1671 is Razin deur Kosakke aan die tsaar uitgelewer en op 6 Junie 1671 is hy op ’n wrede manier tereggestel. Uiteindelik het sy plan geboemerang: Die regering het groter beheer oor die Kosakke gekry en die samewerking tussen die tsaar en adelstand het toegeneem omdat albei bang was vir nog opstande.

Vroeë lewe

Nog ’n voorstelling van Stenka Razin.

Razin se pa, Timofei Razja, was blykbaar van ’n voorstad van Woronezj, ’n stad naby Rusland se steppegrens. Razin se oom en ouma het tot 1667 nog op ’n dorp 8 km buite Woronezj gewoon. Dit is onbekend wie sy ma was; sy was dalk Tataars of Oekraïens. In een dokument word hy toema-Kosak genoem, wat aanvanklik iets soos "baster" beteken het. Die woord is as ’n skeldnaam gebruik vir "laer" Kosakke, tot wie Razin behoort het.

Razin word in 1652 die eerste keer in bronne genoem, toe hy gevra het om ’n langafstandpelgrimstog te onderneem na die groot Solowjetski-klooster aan die Witsee. In 1661 is hy genoem as lid van ’n diplomatieke sending van die Don-Kosakke na die Kalmieke. Daarna het sy spoor vir ses jaar verdwyn, totdat hy weer sy verskyning gemaak het as die leier van ’n rowergemeenskap wat in Pansjinskoje, tussen die vleilande van die Tisjina- en die Ilowljarivier, gestig is. Hier het hy heffings geëis van alle bote wat op die Wolga gevaar het. In 1665 is sy ouer broer, Iwan, tereggestel op bevel van ’n bojaar met die naam Joeri Dolgoroekof omdat hy van die Russies-Poolse Oorlog gedros het.

Lang oorloë teen Pole in 1654-1667 en Swede in 1656-1658 het ’n groot las op die mense van Rusland geplaas. Belasting is verhoog en diensplig verleng. Baie boere wat van dit alles wou vlug, het suidwaarts getrek en by groepe van Razin se plunderende Kosakke aangesluit. Hulle is gevolg deur ander wat ontevrede was met die Russiese regering, insluitende mense van die laer klasse, sowel as lede van nie-Russiese etniese groepe soos Kalmieke, wat destyds onderdruk is.

Razin se eerste groot krygsdaad was om die vlootkonvooi van die tesourie asook die bote van die patriarg en die ryk handelaars van Moskou te vernietig. Hy het daarna met ’n vloot van 35 bote met die Wolga af gevaar, belangrike forte verower en die landskap verwoes. Aan die begin van 1668 het hy die krygsheer Jakof Bezobrazof verslaan nadat dié van Astrachan af teen hom gestuur is. Later in dié jaar het hy op ’n 18 maande lange roofekspedisie tot in Dagestan en Persië gegaan.

Agtergrond

Rusland het die 17de eeu binnegegaan met die Tyd van Beroeringe, wat van 1598 tot 1613 geduur het. Dit was die einde van die Rjoerik-dinastie en die begin van die Romanof-dinastie (wat geëindig het met die Oktoberrewolusie en die teregstelling van die laaste tsaar, Nikolaas II, en die tsarewitsj, Aleksei, in 1918). Michail Romanof (tsaar van 1613 tot 1645) en sy seun Aleksei (tsaar van 1645 tot 1676) het albei daarna gestreef om die mag van die tsaar te vergroot in ’n poging om die land te stabiliseer ná die woelinge van die Tyd van Beroeringe.

As gevolg daarvan het die Zjemski Sobor (volksvergadering) en die bojareraad (van ryk boere), twee ander regeringsliggame in Rusland, mettertyd invloed verloor. Die Russiese bevolking is ná 15 jaar van chaos regeer deur twee sterk, sentraliserende outokrate.

Daar het ook ’n groot kloof tussen die kleinboere en adel in Rusland bestaan. Veranderings in die behandeling en stand van kleinboere, insluitende die wettiging van slawe in 1649, het hiertoe bygedra. Die Don-Kosakke, ’n laerklasgroep wat onafhanklik naby die Donrivier gewoon het en deur die tsaar vergoed is om Rusland te verdedig, het Razin se rebellie gelei. Die historikus Paul Avrich beskryf Razin se opstand as ’n "vreemde mengsel van rowery en opstand", soortgelyk aan ander opstande van dié tydperk. Razin het teen die "verraaier-bojare" in opstand gekom eerder as die tsaar.

Die Kosakke het die tsaar ondersteun omdat hulle vir hom gewerk het.

Vertrek van die Don

In 1667 het Razin ’n klein groep Kosakke bymekaargemaak en die Don verlaat vir ’n ekspedisie na die Kaspiese See. Sy plan was om ’n basis te vestig in Jaitsk (nou bekend as Oral, Kasakstan, aan die Oeralrivier) en dorpe van daar af te plunder.

Stepan Razin seil op die Kaspiese See deur Wasili Soerikof, 1906.

Moskou het egter van sy planne te wete gekom en hom probeer keer. Terwyl Razin met die Wolga af gevaar het na Tsaritsin, het die krygshere van Astrachan vir Andrei Oenkofski (die krygsheer of goewerneur van Tsaritsin) teen Razin se koms gewaarsku en aanbeveel dat hy nie die Kosakke toelaat om die dorp binne te gaan nie.

Oenkofski het met Razin probeer onderhandel, maar Razin het gedreig om Tsaritsin aan die brand te steek as Oenkofski inmeng. Toe hy op sy reis van die Don na die Wolga ’n groep politieke gevangenes teenkom wat deur die tsaar se verteenwoordigers vervoer is, het Razin na berig word gesê: "Ek sal julle nie dwing om by my aan te sluit nie, maar wie dit ook al doen, sal ’n vrye Kosak wees. Ek het gekom om teen die bojare en die ryk here te veg. Die arm en eenvoudige mense sal ek soos broers behandel."

Toe Razin verby Tsaritsin vaar, het Oenkofski hom nie aangeval nie (moontlik óf omdat hy gedink het Razin hou ’n bedreiging in óf omdat Tsaritsin se wagte aan die Kosakke se kant was). Dié voorval het aan Razin die reputasie besorg as ’n "onoorwinbare vegter wat oor bonatuurlike magte beskik". Hy het sy reis met die Wolga af voortgesit tot by die Kaspiese See terwyl hy afvaardigings streltsi, af gewapende gardesoldate, verslaan het. In Julie 1667 het Razin Jaitsk verower deur hom en van sy metgeselle te vermom as pelgrims wat by die katedraal kom bid. Toe hulle eers in Jaitsk was, het hulle die poorte vir die res van die troepe oopgemaak en die stad beset.

In die lente van 1668 het Razin die meeste van sy manne met die Jaikrivier (ook bekend as die Oeralrivier) af gelei terwyl ’n klein groep agterbly het om Jaitsk te bewaar. Die regering het dié groep egter verslaan en Razin het sy basis daar verloor.

Persiese ekspedisie

Nadat hy Jaitsk verloor het, het Razin suidwaarts teen die kus van die Kaspiese See af gevaar om sy plundertog voort te sit. Hy en sy manne het Persië toe aangeval. Nadat sy poging misluk het om die goed verdedigde forthawe Darband (Derbent in die huidige Dagestan) te verower, het sy mag suidwaarts beweeg om die klein hawe Badkoeba (die huidige Bakoe in Azerbeidjan) aan te val, maar die Persiërs het 400 Kosakke in ’n verrassingsaanval gedood. Razin is toe na Isfahan om die tsaar land in Persië te vra in ruil vir sy lojaliteit, maar het op nog plundertogte aan die Kaspiese See vertrek voordat hulle ’n ooreenkoms kon bereik. Razin het in Farahabad (aan die suidkus van die Kaspiese See in Iran) aangekom en hom ’n paar dae lank as ’n handelaar voorgedoen voordat hy en sy manne die stad twee dae lank geplunder het. Daardie winter het die Kosakke hongersnood en siektes op die Miankaleh-skiereiland trotseer, en in die lente van 1669 het hulle ’n basis aan die oostekant van die Kaspiese See gebou en Turkmeense dorpe begin plunder. In die lente van 1669 het hy hom op die eiland Soeina gevestig, en in Julie het hy ’n Persiese vloot wat teen hom gestuur is, van daar af uitgewis. Stenka Razin, soos hy algemeen genoem is, het ’n maghebber geword wat nie deur prinse versmaai kon word nie.

In Augustus 1669 het hy weer sy verskyning in Astrachan gemaak en daar ’n nuwe aanbod van begenadiging deur tsaar Aleksei aanvaar. Die publiek was deur sy avonture betower. Die wettelose Russiese grensstreek Astrachan, waar die hele atmosfeer roofsugtig en baie mense steeds nomadies was, was die natuurlike omgewing vir ’n rebellie soos Razin s'n.

Rebellie

Stepan Razin-rebellie
Razin se rebelle in Astrachan deur Jan Janszoon Struys, 1681.
Datum 1670-1671 Ligging Don, Wolga Resultaat Rebellie onderdruk
Strydende partye
Tsaredom Rusland	Rebelle
Aanvoerders
Joeri Dolgoroekof Joeri Barjatinski	Stenka Razin Wasili Oes
Sterkte
Junie 1670: meer as 3 000	1667: nie meer as 500 Junie 1670: nie meer as 3 000 Oktober 1670: sowat 20 000

Tsjerkassk, Tsaritsin en Astrachan

In 1670 het Razin, terwyl hy kwansuis op pad was om aan die Kosakhoofkwartier aan die Don te rapporteer, openlik teen die regering gerebelleer. Hy het Tsjerkassk en Tsaritsin verower. Daarna het hy met sy 7 000 manne met die Wolga op gevaar na Tsjerni Jar, ’n regeringsvesting tussen Tsaritsin en Astrachan. Hulle het Tsjerni Jar verower toe die dorp se streltsi teen hulle offisiere in opstand kom en in Junie 1670 by die Kosakke aansluit. Op 24 Junie het Razin Astrachan bereik. Dié ryk "venster op die ooste" van Rusland was geleë op ’n strategies belangrike plek aan die mond van die Wolga aan die Kaspiese See. Razin het die stad geplunder ondanks sy ligging op ’n versterkte eiland en die klipmure en kanonne om die sentrale fort. Danky die rebellie van die plaaslike streltsi kon Razin toegang tot die stad kry. Altesaam 60 mense, onder wie die stad se gowerneur, is om die lewe gebring.

Nadat hy almal doodgemaak het wat hom teenstaan (onder andere twee prinse van die adellike Prozorofski-familie) en die ryk basaars geplunder het, het hy Astrachan in ’n Kosakrepubliek omskep. Hy het die bevolking op die Kosakmanier opgedeel in groepe van duisende, honderde en tiene, ’n stelsel wat hulle van die Mongole oorgeneem het. Die groepe se offisiere is almal deur ’n algemene vergadering aangewys. Hulle eerste handeling was om Razin as hulle gosoedar (monarg) aan te wys. Hierdie demokratiese en egalistiese stelsel het by die gewone volk byval gevind. Wasili Oes is as die nuwe goewerneur van Astrachan aangewys.

Simbirsk

Ná ’n drie weke lange orgie van bloed en losbandigheid is Razin uit Astrachan weg met tweehonderd bote vol troepe. Sy doel was om die Kosakrepubliek oor die hele lengte van die Wolga te vestig as ’n voorlopige stap om teen Moskou op te ruk. Saratof en Samara is verower, maar in Simbirsk het alles nie so vlot verloop nie. Drie aanslae op die kremlin is afgeweer. Toe ’n Russiese bevrydingsleër opdaag, was Razin tussen twee vure. In sy gevegte teen die leër is hy drie keer gewond. Die leër het later teruggetrek sonder dat een party ’n oorwinning behaal het. Razin het opnuut opdrag gegee dat Simbirsk se kremlin aangeval word, maar hy kon nie self die aanval lei nie.

Stepan Razin op die Wolga deur Boris Koestodijef, 1918.

Die aanval was ’n ramp vir die rebelle. Ná ’n lang geveg het Razin met die Wolga af gevlug en die meeste van sy aanhangers gelos om deur die oorwinnaars uitgewis te word. Die Russiese troepe het geweldig wraak op die agtergeblewe rebelle geneem. Honderde is gedood en op drywende vlotte op die rivier laat dryf.

Die rebellie was egter nog lank nie verby nie. Gesante van Razin het met opswepende verkondigings die inwoners van Nizjni Nowgorod, Tambof en Penza aangehits en stede so ver as Moskou en Nowgorod binnegedring. Dit was nie moeilik om die onderdrukte bevolking op te sweep tot ’n rebellie deur hulle ’n verligting van hulle las te belowe nie. Volgens Razin was sy doelwit om die bojare en alle amptenare uit te wis, om alle range op gelyke vlak te stel en ’n Kosakdom te vestig, met as uitvloeisel absolute gelykheid deur die hele Moskowië.

Selfs teen begin 1671 was die resultaat van die stryd twyfelagtig. Agt veldslae is geveg voordat die rebellie tekens van verswakking getoon het, en dit het nog ses maande aangehou nadat Razin sy begenadiging onderteken het. Sy aansien is by Simbirsk verpletter. Selfs sy eie nedersettings by Saratof en Samara het geweier om hulle poorte vir hom oop te maak en die Don-Kosakke het hom ook teengestaan nadat hulle gehoor het die patriarg van Moskou het die banvloek oor hom uitgespreek.

Die tsaar het weer troepe gestuur om die rebellie te onderdruk. Soos Paul Avrich opmerk in Russian Rebels, 1600–1800, "het die wreedheid van die onderdrukkings die gruweldade wat deur die rebelle gepleeg is, ver oortref". Die tsaar se troepe het die lyke van die rebelle vermink en hulle in die openbaar vertoon om as waarskuwing vir potensiële andersdenkendes te dien.

Einde in Moskou

In 1671 is Razin en sy broer Frol deur Kosakke aangekeer. Hulle is aan die tsaar se amptenare in Moskou uitgelewer en op 6 Junie 1671, ná ’n aankondiging van die uitspraak teen hom, is Stepan Razin gevierendeel. Die doodsvonnis is hardop uitgelees: Razin het kalm daarna geluister en toe na die kerk gedraai, in drie rigtings gebuig en nadat hy verby die Kremlin en die tsaar beweeg het, gesê: "Vergewe my". Die laksman het toe sy regterarm by die elmboog afgekap; toe sy linkerbeen by die knie. Sy broer het ten aanskoue van Razin se marteling geskree: "Ek ken die woord en die saak van die heerser!" (dit is: "Ek is gewillig om te klik oor diegene wat ontrou aan die tsaar is"). Stepan het hierop teruggeskree: "Bly stil, hond!" Dit was sy laaste woorde; die laksman het hierna vinnig sy kop afgekap. Razin se arm, been, kop en lyf is volgens die Engelsman Thomas Hebdon hierna aan pale opgehang.

Danksy Frol se belydenis is sy eie teregstelling uitgestel, maar hy is vyf jaar later, in 1676, op dieselfde plek onthoof.

Motivering

Razin se aanvanklike doelwit was om dorpe te plunder, maar toe hy ’n simbool van oproerigheid onder kleinboere word, het sy beweging polities geraak. Razin wou die onafhanklikheid van die Kosakke beskerm en teen ’n toenemend gesentraliseerde regering beswaar maak. Die Kosakke het die tsaar ondersteun, maar wou ’n tsaar hê wat aandag skenk aan die behoeftes van die volk en nie net die adelstand nie.

Deur dorpe te plunder en verwoes wou Razin die mag van die regeringsamptenare wegneem en meer outonomie aan die kleinboere gee. Sy beweging het egter misluk en die rebellie het tot groter regeringsbeheer gelei. Die Kosakke het ’n deel van hulle outonomie verloor en die tsaar het meer met die adelstand saamgewerk omdat hulle albei nog rebellies gevrees het. Soos Avrich sê, "het Razin se opstand die sosiale bewustheid van die armes wakker gemaak, al was dit hoe effens, en hulle ’n nuwe sin van mag gegee, en dit het die adelstand laat bewe van vrees vir hulle lewe en besttings".

In die kultuur

Van die eiland na die rivierstroom.

Stenka Razin se lof word in verskeie Russiese liedjies besing, veral in die volksliedjie Van die eiland na die rivierstroom, ook bekend as Wolga, Wolga, moeder Wolga of bloot Stenka Razin. Die woorde is in 1883 deur Dmitri Sadownikof geskryf; die musiek is volksmusiek. Die naam van die Sowjet-musiekkomedie Wolga-Wolga kom daaruit. Aleksander Poesjkin het ook oor die liedjie geskryf in sy boek Liedjies oor Stenka Razin. Dit gaan oor Razin wat aan boord van ’n skip op die Wolga ’n Persiese prinses as minnares neem. Sy manne beskuldig hom daarvan dat hy nie meer wil veg nie. Razin gooi hierna die prinses in die rivier met die woorde: "Wolga, Wolga, moeder Wolga, Russiese rivier, jy het nog nooit so 'n present van 'n Don-Kosak gesien nie!" Hy beskou die prinses as ’n offerande aan die rivier.

Razin is ook die onderwerp van verskeie ander musikale en letterkundige werke, onder meer ’n simfoniese gedig deur Aleksander Glazoenof; Simfonie no. 8 deur Mjaskofski (op. 26, 1925); ’n kantata deur Dmitri Sjostakowitsj, op. 119; Die teregstelling van Stepan Razin (1964), ’n gedig deur Jewgeni Jeftoesjenko; ’n opera deur Nikolai Afanasjef; en ’n roman, Ek het gekom om julle vryheid te gee (Я пришёл дать вам волю), deur Wasili Sjoeksjin.

Verwysings

Bronne

• Avrich, Paul (1976), Russian Rebels, 1600-1800, New York: Schocken Books, ISBN 9780393008364 
• Bunin, Ivan Alekseevich (1998), Cursed Days: A Diary of Revolution, Chicago: Ivan R. Dee, ISBN 9781566635165 
• Field, Cecil (1947), The great Cossack; the rebellion of Stenka Razin against Alexis Michaelovitch, Tsar of all the Russias, Londen: H. Jenkins  125 p. Biografie in Engels.
• Gritchen, Peter, Doukhobors: About Stenka Razin, http://www.historymuseum.ca/cmc/exhibitions/cultur/doukhobors/dou07eng.shtml, besoek op 17 Augustus 2017 
• Malov, Aleksandr Vitalʹevich (Russies: А.В. Малов) (2006), Moskofskije wibornije polki soldatskowo stroja w natsjalni period swojei istorii, 1656-1671 gg., Moskou: Drewlechranilisjtsje (Древлехранилище), ISBN 5936461068, OCLC 75971374 
• Osipof, Joeri Sergejewitsj, ed. (2019), Razin (Russies: Разин), archived from the original on 15 Desember 2019, https://web.archive.org/web/20191215205929/https://bigenc.ru/domestic_history/text/3490658, besoek op 14 Julie 2020 

• Perrie, Maureen (2006), The Cambridge History of Russia, Volume 1: From Early Rus' to 1689, New York: Cambridge University Press, ISBN 9780521812276 

• Soloviev, Sergei M.; Smith, T. Allen (vert.) (1976), History of Russia, Volume 21: The Tsar and the Patriarch, Stenka Razin Revolts on the Don, 1662-1675, Gulf Breeze, FL: Academic International Press 

• Sakharov, Andrei Nikolaevich (1973), "Stepan Razin (Chronika XVII v.)", Molodaja gwardija (Moskou)  319 p. Biografie in Russies.

• Solowijef, Wladimir Michailowitsj (1990). Stepan Razin en sy tyd (Russies: Степан Разин и его время). Moskou: Просвещение. ISBN 5-09-001902-9. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp) 93 p. Biografie in Russies.

• Tsjertanof, Maksim (2016). Stepan Razin (Russies: Степан Разин). Moskou: Molodaja gwardija. ISBN 978-5-235-03881-3., 383 p. Biografie in Russies.

Skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Stenka Razin.

• Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik uit die Engelse Wikipedia vertaal.