Tamatie

Die woord tamatie kan na die plant (Solanum lycopersicum) verwys, of na die eetbare, gewoonlik pragtige rooi vrug wat dit dra. Die tamatie is oor die wêreld heen versprei gedurende die Spaanse kolonialisering van die Suid-Amerikas, waar dit oorspronklik vandaan kom. Dit word nou baie algemeen verbou, insluitend kweekhuise of plastiektonnels in koeler wêrelddele.

Tamatie
Bright red tomato and cross section02.jpg
Deursnit en profiel van 'n tamatie wat in 'n kweekhuis geproduseer is.
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:
Divisie:
Klas:
Orde:
Familie:
Genus:
Spesie:
S. lycopersicum
Binomiale naam
Solanum lycopersicum
Tamaties aan die plant
Rooi tamatie, rou
Voedingswaarde per 100 g
Energie 20 kcal   70 kJ
Koolhidrate     3.9 g
- Suikers  2.6 g
- Dieetvesel  1.2 g  
Vette0.2 g
Proteien 0.9 g
Water94.5 g
Vitamien A gelyk.  42 μg 5%
- β-karoteen  449 μg 4%
Tiamien (Vit. B1)  0.037 mg  3%
Niasien (Vit. B3)  0.594 mg  4%
Vitamien B6  0.08 mg6%
Vitamien C  14 mg23%
Vitamien E  0.54 mg4%
Vitamien K  7.9 μg8%
Magnesium  11 mg3% 
Fosfor  24 mg3%
Kalium  237 mg  5%
Likopeen 2573 µg
Skakel na USDA Databasis-inskrywing
Persentasies is relatief tot VSA
aanbevelings vir volwassenes.
Bron: USDA Voedingstof-databasis

Tamaties word op verskeie maniere verbruik, byvoorbeeld rou, gebraai of gekook as bestanddeel van baie geregte en souse, en ook in drankies. Plantkundig word die tamatie as 'n vrug beskryf, maar vir kookdoeleindes word dit as 'n groentesoort beskou. Dit mag verwarring veroorsaak, soos in 'n hooggeregshofgeding al ondervind is in die VSA.[1]

Die vrug is ryk aan likopeen, wat positiewe gesondheidseienskappe kan bevorder. Die tamatie behoort tot die nagskadu-familie. Die plante groei gewoonlik een tot drie meter (3 tot 10 vt) hoog en beskik oor 'n slap stam wat in die algemeen oor die grond kruip of oor ander plante rank. In sy natuurlike habitat is die tamatie 'n meerjarige plant, maar binnenshuis kan dit as 'n eenjarige gekweek word.

Daar is heelwat natuurlike vyande vir tamaties bv. insekte, en roes, 'n soort swam wat gedy wanneer die tamaties te klam bly.

Wêreldwye produksie en uitvoerWysig

Die wêreldwye produksie van tamaties (beide vars en verwerk) bereik 161.8 miljoen ton in 2012. 'n Groot aandeel in die verhoogde produksie kan toegeskryf word aan verbeterde produksiemetodes in die lande in Asië, 'n gebied wat meer as 60% van die wêreld se tamaties geproduseer het in 2012.

Limpopo is Suid-Afrika se belangrikste produksiegebied, gevolg deur Mpumalanga, KwaZulu-Natal en Oos-Kaap. Dit is naas aartappels die gewildste groentegewas in die land.[2]

Top tamatieproduserende lande (2017)Wysig

Volgens FAOSTAT was die topprodusente van tamaties in 2017:[3]

Land Metrieke ton
  China 59 514 773
  Indië 20 708 000
  Turkye 12 750 000
  VSA 10 910 990
  Egipte 7 297 108
  Iran 6 177 290
  Italië 6 015 868
  Spanje 5 163 466
  Brasilië 4 243 058
  Meksiko 4 243 058
Wêreldtotaal 182 301 400

Sien ookWysig

VerwysingsWysig

  1. Full text of the opinion in Nix v. Hedden courtesy of Findlaw.com.
  2. Die Nasionale Landbougids, 2011, RainbowSA, ISBN 0620465212, ISBN 9780620465212
  3. "Production of Tomatoes by country". Food and Agriculture Organization. 2017. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 Mei 2020. Besoek op 30 Januarie 2019.
Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal.