Tjek

'n Tjek is 'n skriftelike opdrag aan 'n bank om 'n spesifieke bedrag geld aan 'n spesifieke persoon of instelling uit die tjekskrywer se rekening oor te betaal. Die drie partye wat betrokke is by die uitreik van 'n tjek is die trekker, nemer (ontvanger) en die betrokkene (bank). Die trekker se bankrekeningnommer en bankidentifikasiekode is altyd op die tjek gedruk.

Voorbeeld van 'n tjek.

'n Tjek wat in 1933 deur die Standardbank van Suid-Afrika uitgereik is.

Tjeks word meestal gebruik om groot somme geld te betaal, soos byvoorbeeld as 'n motor of huis aangekoop word. Deesdae word tjeks nie meer so algemeen gebruik nie. Persone gebruik al hoe meer kredietkaarte, debietkaarte en elektroniese bankdienste om oorbetalings te maak.

Hantering van tjeks

Om tjeks te kan uitskryf moet 'n tjekrekening by 'n bank geopen word. Die bank sal die kliënt van 'n tjekboek voorsien. Kliënte kan ook eenmalige tjeks van hulle banke aanvra.

Die persoon wat die tjek uitskryf moet die datum, ontvanger se naam asook die bedrag in woorde en syfers daarop aandui. Om geldig te wees moet die tjek ook onderteken word. Nadat die tjek uitgeskryf is, moet die teenblaadjie ingevul word vir latere boekstawing. Indien 'n fout met die skryf van 'n tjek gemaak word, moet dit duidelik gekanselleer word deur die woorde "kanselleer" oor dit te skryf.

Tjeks verval na 'n sekere periode, en moet dus so spoedig as moontlik gewissel word. Die tydperk wissel gewoonlik van drie tot ses maande, waarna die tjek nie meer geldig sal wees nie.

Tipes tjeks

Gekruisde tjek

'n Gekruisde tjek kan slegs deur die gemelde persoon in sy bankrekening inbetaal word. Dit verhoed dat iemand anders die betrokke tjek sal kan wissel as die tjek verloor of gesteel sou word. Alle tjeks behoort ter beveiliging gekruis te word, tensy die ontvanger versoek dat dit nie gedoen word nie.

Om 'n tjek te kruis word twee parallelle strepe op die tjek getrek, en die woorde "nie verhandelbaar" tussen die lyne geskryf.

Bankgewaarborgde tjek

'n Bankgewaarborgde tjek is 'n tjek waar die bank die uitbetaal daarvan waarborg. Die ontvanger is dus verseker dat hy wel die geld sal kry. Die nadeel is dat dit nie later deur die kliënt gestop kan word nie.

Kontanttjek

Die tipe tjek kan deur enige persoon by 'n bank vir kontant gewissel word.

Reisigerstjek

Reisigerstjeks kan by 'n bank bestel word voordat 'n reis onderneem word. Die tjeks word uitgereik in die denominasie(s) wat in die lande wat besoek gaan word aanvaar word. As voorbeeld kan reisigerstjeks in Amerikaanse dollars of euro's bestel word na gelang van waarheen gereis gaan word.

Uitfasering van tjeks in Suider-Afrika

In Julie 2019 is die gebruik van tjeks in Namibië amptelik afgeskaf.

In Suid-Afrika kon die wissel en kruis van tjeks teen die vroeë 2020's ook eenvoudig nie meer konkurreer met die gerief van goedkoper en vinniger elektroniese betaalmetodes nie.

Suid-Afrika ervaar, afgesien van die sesvoudige toename in 2020 wat tjekbedrog betref vergeleke met 2019 (volgens Standard Bank), ook 'n duur verrekeningskoste van gemiddeld R200 per tjek. Covid-19 was die laaste spyker in die doodskis: sedert die einde van Maart 2020 het Standard Bank 80% minder tjekboektransaksies ervaar. Volgens die Reserwebank van Suid-Afrika is daar tussen Augustus 2019 en Augustus 2020 omtrent 59% minder tjeks uitgeskryf, en die waarde van tjektransaksies was terselfdertyd 82% minder. Minder as 0,1% van alle transaksies was per tjek (volgens Absa), en by FNB was dit minder as 0,6% van die kliëntebasis. Die gebruik van tjeks het tussen September 2019 en September 2020 jaar-op-jaar met 52% afgeneem. Die bedrae ter sprake in dieselfde tydperk het vanaf omtrent R4,7 miljard afgeneem na omtrent R840 miljoen.

In September 2020 het Nedbank sy uitreik en druk van tjeks gestaak. FNB het sy laaste tjekboek in September 2020 uitgereik; Standard Bank op 1 Oktober 2020.

Die Reserwebank, die betalingsvereniging van Suid-Afrika (Pasa), die bankvereniging van Suid-Afrika (Basa) en die gedragsowerheid vir die finansiële sektor (FSCA) het derhalwe laat in 2020 'n gesamentlike verklaring uitgereik wat die uitskryf van tjeks met ingang 1 Januarie 2021 ongeldig verklaar. Tjeks wat wel voor 31 Desember 2020 gedeponeer is, sou deur sommige banke nog vroeg in Januarie 2021 gewissel word.

Tjeks van oorsee sal wel nog by Suid-Afrikaanse banke aanvaar en verreken kan word.