Unitarisme

Unitarisme (van die Latynse unitas, "eenheid") is 'n stroming binne die Christendom wat die leer van die goddelike drie-eenheid of triniteit verwerp. In hulle siening van die eenheid van God, word Jesus Christus nie as (mede-)goddelik beskou nie, anders as binne die hoofstroom van Christenskap.

Voorlopers

Voorlopers van hierdie stroming sluit in Arius (sien Arianisme), Michael Servet, Adam Pastor en die sosiniaisme.

17de en 18de eeu

In die 17de en 18de eeu het die Unitariese oortuiging tot 'n beweging gegroei toe rasionalisme en die Verligting die oorhand gekry het. Die essensie van Christenskap is gesoek in die leerstellings en veral in die etiek van die historiese Jesus, wat nie as 'n god beskou is nie.

19de eeu

Theophilus Lindsey (1723-1808) het die Anglikaanse Kerk in 1774 verlaat en saam met Joseph Priestley (1733-1804) in Londen die eerste Unitariese gemeente gestig, wat in 1825 saam met ander gemeentes in die British and Foreign Unitarian Association opgegaan het. In 1928 het hierdie vereniging van gemeentes die huidige naam Unitarian and Free Christian Churches aangeneem, wat 'n gemeente-gebaseerde kerkorde is. Bekende Unitariërs in die 19de eeu was James Martineau, Ralph Waldo Emerson, W.E. Channing en Theodor Parker. Harvard Divinity School was Unitaries totdat dit in 1870 saamgesmelt het met die universiteit. Parker het 'n Unitariese liturgie saamgestel uit elemente van die Book of Common Prayer.

Die meer konserwatiewe deel van Unitarisme het die geloof behou in die Maagdelike geboorte, in wonderwerke, in die Opstanding en Sosiniaanse Christologie, soos by die teoloog Robert Spears, en het ná 1848 oorleef in groepe soos die Broeders in Christus.

Unitariërs in die Verenigde State

In die Verenigde State het Unitariese gemeentes uit die linkervleuel van die "Congregationalists" ontstaan; in 1785 is die eerste gemeente in Boston deur James Freeman gestig. Priestley het ook 'n groot rol gespeel. In 1825 is 'n vereniging van gemeentes gestig wat weldra bekend sou staan as die "American Unitarian Association".

Die Bybelondersoekers en Jehovah se Getuies wat uit hieruit ontstaan het, het ook by Unitarisme gehou, in die vorm van Arianisme.

In 1959 het verteenwoordigers van die Amerikaanse Unitariërs en die Universaliste 'n ooreenkoms bereik; in 1961 is die Verenigde Denominasie gestig met ongeveer 160 000 lede. Die doelwitte van die vereniging is onder andere om universele waarhede te versprei soos uiteengesit deur die groot profete van die mensdom, saamgevat in die Joods-Christelike erfenis as liefde vir God en vir die medemens.

Die Unitariese kerke is lede van die International Congress of Free Christians and Other Religious Liberals.

20ste en 21ste eeu

'n Bekende voorstander van Bybelse Unitarisme in die Verenigde State is Sir A. Buzzard.

Vir 'n paar jaar is 'n Bybelse Unitariese beweging ook waarneembaar binne die Messiasbelydende Jode, wat teruggryp na die Hebreeuse wortels van die Christelike geloof. Hierdie beweging hou dus by die Joodse konsep van God as 'n enkele (ondeelbare) God, die Vader. 'n Vooraanstaande verdediger van hierdie posisie is onder andere Uri Marcus.

Bybelse Unitarisme verskil van universalistiese Unitarisme. Bybelse Unitariërs beskou hulself as Christen, in teenstelling met baie universalistiese Unitariërs, wat hulself nie (meer) as Christen beskou nie, maar as algemeen godsdienstig. Die woord "Unitarisme" kry dus die nuwe betekenis van "radikaal vrysinnig" of "radikaal liberaal". Hierdie ontwikkeling het reeds in die tweede helfte van die 19de eeu (onder die invloed van Ralph Waldo Emerson) in die VSA plaasgevind en ietwat later in Engeland. In Nederland is dieselfde ontwikkeling te sien in die Vrysinnige Geloofsgemeenskap NPB, wat naas die liberale Christendom ook sy filosofiese wortels in die godsdienstige humanisme vind. Sedert Februarie 2012 is die NPB 'n lid van die wêreldwye alliansie van Unitariese en Universalistiese geloofsgemeenskappe ICUU (International Council of Unitarians and Universalists).

Unitariërs in Nederland

Benewens Nederlandse lede van die bogenoemde Jehovah se Getuies en Broeders in Christus (laasgenoemde het 'n Sosiniaanse karakter), kan aanhangers van Unitarisme gevind word binne die Remonstrantse Broederschap en die Doopsgezinde Sociëteit, sowel as binne vrysinnige Protestantisme in Nederland. Binne die evangeliese Christendom propageer J.C. Plooy hierdie geloof aktief.

Unitarisme kom ook in Nederland voor binne die sogenaamde Messiasbelydende Judaïsme. So sien 'n "aansienlike aantal" lede van die Hadderech-vereniging nie vir Jesjoea (Jesus) as God nie, soos in die rapport 'Ontmoeting' na vore kom.

Messiasbelydende Jode sien JHWH, die Ewige, as Een (Deuteronomium 6:4). Nietemin is daar 'n interpretasieverskil oor die wese van God.

Messiaanse beweging

In Nederland hang ongeveer vyf Messiaanse gemeentes unitarisme aan, insluitend Ma'kor Chajiem (Friesland) en 'Ebhen Shêtíjáh (Zeeland). Hierdie oortuiging word ook wyd aangehang binne die Messiaanse Sinode, hoewel dit nie luidkeels verkondig word nie.

Binne die Messiaanse beweging word unitarisme dus nie algemeen aanvaar nie. Die Torah Yeshua-beweging (Ben Kok), byvoorbeeld, verwerp die Drie-eenheid. Hierdie beweging hou egter vas aan Yeshua (Jesus), as deel van die wese van God.

Unitariërs elders

Unitariese kerke bestaan ook in Pole (Sosiniane) en Roemenië.

Bronne

• Tuggy, Dale (Winter 2020). "Trinity – Unitariansm". Stanford Encyclopedia of Philosophy. The Metaphysics Research Lab, Center for the Study of Language and Information, Stanford-universiteit. OCLC 643092515. 

• Wilbur, Earl Morse (1925), Our Unitarian Heritage, Berkeley, CA: Starr King School for the Ministry, http://www.sksm.edu/research/publications/ouh.pdf .
• Joseph Henry Allen, Our Liberal Movement in Theology (Boston, 1882)
• Joseph Henry Allen, Sequel to our Liberal Movement (Boston, 1897)
• Anthony F. Buzzard en Charles F. Hunting, The Doctrine of the Trinity: Christianity's Self-Inflicted Wound (Lanham, Maryland, 1998). ISBN 1-57309-309-2.
• John White Chadwick, Old and New Unitarian Belief (Boston, 1894).
• George Willis Cooke, Unitarianism in America: a History of its Origin and Development (Boston, 1902).
• Patrick Navas, Divine Truth or Human Tradition: A Reconsideration of the Roman Catholic-Protestant Doctrine of the Trinity in Light of the Hebrew and Christian Scriptures (Bloomington, Indiana 2007). ISBN 1-4259-4832-4.
• Earl Morse Wilbur, A History of Unitarianism: Socinianism and Its Antecedents, Drukpers van Harvard-universiteit, 1945.
• Andrew M. Hill, The Unitarian Path, Lindsey Press (Londen, 1994). ISBN 0-85319-046-1.
• Charles A. Howe, For Faith and Freedom: A Short History of Unitarianism in Europe, Skinner House Books (Boston, 1997). ISBN 1-55896-359-6.
• Smith, Matthew F (2005). Christianity: The Complete Guide. Londen: Continuum. ISBN 0-8264-5937-4.
• Unitarisk Kirkesamfund - Unitarian Society in Denmark http://www.unitarerne.dk/
• Buzzard, A. en Hunting, C. (1998). The Doctrine of the Trinity: Christianity's Self-Inflicted Wound. International Scholars Publications. ISBN 1-57309-309-2.
• Lloyd, Walter (1899). The Story of Protestant Dissent and English Unitarianism. Londen: P. Green.
• Rowe, Mortimer (1959). The Story of Essex Hall Geargiveer 10 Januarie 2017 op Wayback Machine. Londen: Lindsey Press.

Verdere leesstof

• Emerton, Ephraim (1911). Unitarian Thought. New York: Macmillan Co. OCLC 1403642. Besoek op 22 April 2011.
• Hewett, Austin Phillip (1955). An Unfettered Faith: the Religion of a Unitarian. Londen: Lindsey Press.
• Kingston, A. Richard (2014) [1993]. God in One Person: The Case for Non-Incarnational Christianity (Sagteblad herdruk uitg.). u.a.: Palgrave Macmillan. ISBN 978-1349131006. OCLC 935187820.