Uwe Jens Lornsen

Uwe Jens Lornsen (* 18 November 1793 in Keitum op die eiland Sylt; † 12 Februarie 1838 in Collonge-Bellerive, Meer van Genève, Switserland) was 'n Duitse regsgeleerde en amptenaar in diens van die Deense regering. Met sy werk oor die grondwetlike bedeling van Sleeswyk-Holstein, Ueber das Verfassungswerk in Schleswigholstein, het hy 'n kampvegter vir 'n verenigde en onafhanklike Sleeswyk-Holstein geword. Belangriker nog was sy voorstelle vir omvattende administratiewe hervormings in Denemark, 'n staat waarin die ekonomiese en maatskaplike vooruitgang in Lornsen se leeftyd nog deur hopeloos verouderde strukture belemmer is.

Uwe Jens Lornsen
Tekening deur Christian Peter Hansen (omstreeks 1830)

Uiteindelik kon Lornsen met sy kritiek op die bestaande staatsbestel vernuwende prosesse aan die gang sit wat tot hervormings gelei het. Hulle het egter taamlik laat gekom en kon die strewe na nasionale eenheid in etnies en taalkundig gebaseerde entiteite nie meer stuit nie.

Lewe

Jeug en akademiese opleiding

Lornsen is in 'n bekende familie van seevaarders op die Noord-Friese eiland Sylt gebore. Sy vader, Jürgen Jens Lornsen (1756–1843), was kaptein en raadslid op Sylt. Uwe Jens Lornsen, die derde en enigste seun wat sy babajare oorleef het, sou in die voetspore van sy vader gevolg het, maar die uitbreek van die seeoorlog tussen die Verenigde Koninkryk en Denemarke, en die Britse seeblokkade, wat uit die militêre konflik tussen die Verenigde Koninkryk en die Napoleontiese Frankryk voortgespruit en tot 1814 voortgeduur het, het hom laat omswaai. Pleks van 'n loopbaan as seekaptein het hy vanaf 1811 'n skoolopleiding in Tondern (Tønder) en by die Domskool in Sleeswyk gevolg en daarna, vanaf 1816, aan die Universiteit van Kiel en die Universiteit van Jena (vanaf 1818/19) in regte studeer.

In Kiel het hy kennis gemaak met professor Nikolaus Falck (1784–1850). Falck, wat net soos Lornsen in 'n Noord-Friese kapteinsgesin gebore is, het Lornsen se belangstelling vir die stigting van 'n Friese historiese vereniging gewek. Vaderlandse geskiedenis was vir Lornsen veral dié van sy eie geboortestreek, Friesland.

Gedurende sy studentetyd in Kiel het Lornsen in 1816 by die patriotiese studenteverenigings Alte Kieler Burschenschaft en Burschenschaft Teutonia zu Kiel aangesluit. In Jena was hy een van die leiers van die Urburschenschaft, 'n patrioties gesinde studentevereniging wat hom vir die daarstelling van 'n nasionale studentebond (pleks van die bestaande verenigings wat volgens deelstate georganiseer was) en die politieke samesmelting van alle onafhanklike Duitse deelstate in 'n verenigde Duitsland beywer het. 'n Tyd lank was Lornsen só gaande oor die gedagtes van vryheid en menslikheid dat hy selfs van voorneme was om aktief aan die vryheidstryd in Haïti en Griekeland deel te neem - 'n plan wat sy vader as "romanagtig" bestempel het en nog betyds kon verydel.

Ná die Urburschenschafter Karl Ludwig Sand se polities gemotiveerde moord op die Duitse skrywer, geheime Russiese konsul en antirewolusionêr August von Kotzebue in 1819 en die daaropvolgende Besluite van Karlsbad, waarin die leidende Duitse deelstate ooreengekom het om alle liberale en nasionale bewegings te stuit, is Lornsen deur die geheime polisie dopgehou. In Jena is sy politieke gedagtes grootliks beïnvloed deur die filosofiese werke van Johann Gottlieb Fichte.

In Oktober 1820 het Lornsen sy juristiese staatseksamen in Kiel afgelê en was vir 'n kort tydperk as advokaat by die geregshof in Oldesloe werksaam. Daarna het hy as amptenaar tot die Deense regering se Kanselary vir Sleeswyk, Holstein en Lauenburg (dikwels ook Duitse Kanselary genoem) in Kopenhagen toegetree - 'n pos wat hy agt jaar lank sou beklee.

Historiese agtergrond: 1830 - 'n jaar van omwenteling in Europa

Reeds in die laat 18de eeu het die lewe van mense in Europa as gevolg van twee gebeurtenisse ingrypend verander. In die geesteswêreld het die verligting 'n nuwe tydperk van wetenskaplike en rasionele wêreldbeskouing ingelui, terwyl die bestaande maatskaplike en politieke orde van die absolutistiese staatsbestel met sy streng rangorde en klassestelsel deur die massiewe omwenteling gedurende die Franse Rewolusie omvergewerp is.

Al het dié gebeure elders afgespeel, het hulle nogtans ook die lewens van mense in die noorde van Europa geraak. Mense het begin verder kyk as hul onmiddellike omgewing en leefwêreld, het toegang gekry tot nuus en goedere uit verderaf geleë gebiede, terwyl hul tradisionele landelike samelewing met eenvoudige koöperatiewe, wat as veldgemeenskappe georganiseer was, geleidelik vervang is deur nuwe konsepte soos die privaat besit van landbougrond, mededinging en 'n winsgedrewe ekonomie.

Binne dié konteks het mense nuwe organisasievorme vir hul samelewing probeer vind - 'n proses wat sy politieke uitdrukking in die nuwe ideaal van nasiebou gevind, die vorming van etnies-gebaseerde nasionale state. Hierdie nuwe samelewings is gegrond op 'n gelykvormige administratiewe en regstelsel, maar ook op 'n taalgemeenskap - 'n konsep wat voorheen net 'n ondergeskikte rol gespeel het.

Dié maatskaplike, ekonomiese en staatkundige prosesse het in 1830 'n nuwe hoogtepunt bereik. In Frankryk het die Julirewolusie van dié jaar die weg gebaan vir die troonbestyging van 'n sogenaamde "burgerkoning", Vlaandere en Wallonië het weggebreek van die Nederlandse Koninkryk om 'n selfstandige staat België te vorm, en in heel Europa het politieke opstande losgebars.

Politieke skryfwerk en tronkstraf

'n Borsbeeld, wat gedurende Lornsen se leeftyd ontstaan het, word in die Heimatmuseum Keitum op Sylt vertoon

Op 10 Oktober 1830 is Lornsen volgens eie wens as landdros (Landvogt) op die eiland Sylt benoem - 'n keuse wat teen die wil van sy vader ingegaan het. Lornsen het belanggestel in 'n rustige omgewing waar hy kon voortgaan met sy wetenskaplike werk wat as voorbereiding sou dien vir 'n skrywersloopbaan

Tydens sy reis op 'n posstoomskip vanuit Kopenhagen na die eiland het hy op 19 Oktober in Kiel aangekom en kennis gemaak met plaaslike openbare persoonlikhede. Belangriker nog was sy ontmoeting met vriende wat aan die plaaslike Christian-Albrecht-universiteit verbonde was. Nog in Kiel het hy op 1 November sy politieke skrif Ueber das Verfassungswerk in Schleswigholstein gepubliseer wat oornag in twee drukkerye gedruk is en waarin hy vir 'n omvattende herstrukturering van bestaande politieke strukture gepleit het. Dié publikasie het in die nasleep van die Julirewolusie van dieselfde jaar verskyn, 'n politieke gebeurtenis wat skokgolwe deur Europa se heersende kringe gestuur het.

Die weglating van die koppelteken tussen die Deense Sleeswyk en die Duitse Holstein was meer as 'n blote afwyking van spelreëls. Dit moes deur heersende Deense kringe reeds as 'n politieke standpunt en program verstaan word, en is later, in 'n veranderde politieke konteks, afwykend van die oorspronklike bedoeling geïnterpreteer aangesien die vereniging van Sleeswyk en Holstein deur patrioties gesinde Duitse kringe as een van die sleutels tot die nasionale vereniging van Duitse deelstate beskou is. 9 000 eksemplare van die skrif is versprei.

Terwyl Lornsen homself as 'n kampvegter vir 'n verenigde Sleeswyk-Holstein beskou het wat as 'n selfregerende land binne die Deense koninkryk sou bestaan, met gemeenskaplike "koning en vyand", het hy hom nie ten gunste van die vereniging van Sleeswyk-Holstein met Pruise uitgespreek nie soos dit in 1864 voltrek is, nog het hy in gedagte gehou dat die noorde van Sleeswyk oorwegend Deenssprekend was.

Volgens die Duitse geskiedkundige Alexa Geisthövel, 'n deskundige oor 19de en 20ste eeuse Duitse geskiedenis, het die Sleeswyk-Holstein-kwessie met die publikasie van Lornsen se skrif voor 'n waterskeiding gekom. Dit is skielik aan openbare debatvoering onderwerp, en tot en met 1852 is byna 300 monografieë daaraan gewy, al het plaaslike inwoners, veral dié van groter stede soos Kiel en Flensburg, anders as wat Lornsen gehoop het, nie begin om op groot skaal petisies aan die stadsrade in te handig wat hulle op hul beurt aan die Deense owerheid in Kopenhagen sou wend. In Kiel is Lornsen se petisie deur 271 burgers geteken. Die verwagte politieke omwenteling het sommer nie plaasgevind nie. Lornsen se eise is deur die Kielse burgemeester afgestempel as iets wat voortgespruit het uit die gedagtewêreld van 'n onryp jong man. Die stadsraad het vervolgens geweier om die petisie in Kopenhagen in te handig. Dieselfde het in Flensburg gebeur. Die akademiese wêreld was verdeeld oor die skrif. Patriotiese studente het dit verwelkom, maar sowel Nikolas Falck asook Christian Paulsen, professor in staatsreg, het dit skepties beoordeel of selfs verwerp. Nogtans het baie mense dit in hande gekry, en 'n politieke debat het begin - iets wat in Kopenhagen aandag getrek en min aanklank gevind het.

In 1832 het die Kielse professor Christian Paulsen met sy publikasie Ueber Volksthümlichkeit und Staatsrecht des Herzogthums Schleswig nebst Blicken auf den ganzen dänischen Staat, waarin hy kwessies aangaande die etniese groepe, staatsreg en status van die hertogdom Holstein binne die Deense staatsverband aangespreek het, repliek gelewer op Lornsen se skrif. Paulsen het hom vir die beskerming van Deens in Sleeswyk uitgespreek en net soos Lornsen aangedring op die modernisering van die absolutistiese staat. Dit was die begin van die stryd tussen Deens- en Duitssprekendes in Sleeswyk.

Lornsen kon nog sy nuwe pos en verpligtinge op Sylt opneem, maar is enkele dae later, op 23 November 1830, op bevel van die Deense koning Frederik IV in hegtenis geneem nadat hy daar voortgegaan het met sy politieke stryd. Teenoor 'n amptenaar in Tønder het Lornsen sy politieke standpunte passievol verdedig en verklaar dat hy nie sou rus nie en dit as sy plig sou beskou om sy landgenote in te lig. Op 31 Mei 1831 is hy van sy amp onthef en tot een jaar tronkstraf gevonnis wat hy aanvanklik, in 1831/32, in Kiel en vervolgens in Rendsburg gedien het. Dié straf kon onder die heersende omstandighede nog as minder swaar bestempel word. Nog in 1820 is die politikus Jacob Jacobsen Dampe, wat hom openlik ten gunste van 'n meer liberale grondwet in Denemarke uitgespreek het, weens hoogverraad aangekla en die doodstraf opgelê. Later is dié vonnis verander na 'n langtermyn-gevangenisstraf van twintig jaar.

Hervormingsgedagtes

Titelblad van Die Unionsverfassung Dänemarks und Schleswigholsteins. Postuum gepubliseer in 1841

Lornsen se politieke visioen vir die hertogdomme Sleeswyk en Holstein was dié van 'n bloeiende en mededingende samelewing pleks van die absolutistiese bewind wat enige maatskaplike en ekonomiese vooruitgang belemmer het. Al het hy vir 'n hoë graad van selfregering gepleit, het hy nooit geëis dat hulle onafhanklik van die Koninkryk Denemarke sou bestaan nie, soos dit later deur nasionalistiese kringe in die Duitse Ryk aan hom toegeskryf is.

Sy politieke visie was dié van 'n federale dubbelstaat met net een gemeenskaplike "koning en vyand" - net buitelandse, verdedigings- en sekere finansiële belange sou deur die sentrale regering in Kopenhagen waargeneem word. Vir die voorgestelde land Schleswigholstein het Lornsen 'n verteenwoordigende grondwetlike bestel met 'n tweekamerparlement volgens die voorbeeld van Noorweë geëis waarin afgevaardigdes die wetgewende gesag sou uitoefen - met 'n absolute vetoreg vir die Deense koning.

Vanuit die huidige perspektief kan Lornsen se wetgewende liggaam met sy ingewikkelde prosedures allesbehalwe demokraties genoem word aangesien die stemreg volgens hom nog aan besit en maatskaplike status gekoppel sou wees. In vergelyking met die destydse absolute koninklike gesag sou dit egter noemenswaardige vooruitgang op politieke gebied beteken het.

Naas sy staatsregtelike opleiding het Lornsen hom ook bekwaam op die gebied van administrasie en administratiewe reg. So het hy sy werk oor grondwetlike kwessies, die Verfassungswerk, met beginsels vir 'n nuwe administratiewe stelsel begin. Hier het hy besondere aandag geskenk aan die skeiding van administrasie en regspraak asook transparente finansiële strukture, kontrole en beheer en sodoende ook die knellendste vraagstuk in die destydse Deense staatsbestel aangespreek - sy hopeloos verouderde instellings wat in Europa nie meer mededingend was nie - en bowendien 'n remskoen aan sy ekonomiese prestasie wat die skepping van welvaart onmoontlik gemaak het.

Ballingskap, terugkeer en dood

Een van die monumente ter herdenking van Lornsen wat in Keitum op die eiland Sylt opgerig is

Terwyl hy reeds met 'n groot skuldlas gesit het, het Lornsen in 1833 na Rio de Janeiro vertrek om daar genesing vir 'n vermeende siekte te soek. Terselfdertyd het hy hom met sy reis aan die politieke vervolging onttrek waaraan demagoge in Europese lande met reaksionêre bewindhebbers blootgestel was.

In Rio de Janeiro het hy - met die steun van sy Kielse vriend Franz Hermann Hegewisch - allerhande mediese kure en behandelings probeer vir 'n siekte waaraan hy volgens eie oortuiging gely het, maar wat deur geen geneeskundige gediagnoseer of bepaal kon word nie. Gedurende sy Brasiliaanse ballingskap het hy 'n nuwe werk, Die Unions-Verfassung Dänemarks und Schleswig-Holsteins, geskryf wat sy juristies-historiese nalatenskap sou word en deur Wilhelm Beseler in 1841 postuum gepubliseer is.

In 1837 het Lornsen na Europa teruggekeer toe sy suster Erkel - die enigste wat volwasse ouderdom bereik het - ernstig siek geraak het. Dié slegte nuus het Lornsen se psigiese ewewig verder versteur. Hy is deur vae, maar hewige skuldgevoelens geteister en het vasgeklou aan die waanidee dat hy aan 'n hoogs aansteeklike siekte sou ly. Toe hy in Genève die nuus van Erkel se selfmoord ontvang het, het hy sy oorspronklike plan om na Sylt terug te keer gestaak. 'n Laaste poging om deur 'n mediese behandeling by die Geneefse homeopaat Charles Pêchier van sy kwale genees te word was vergeefs. Lornsen het sy siekte steeds as ongeneesbaar en aansteeklik en homself as 'n bedreiging vir sy medemense beskou. Ná die voltooiing van sy hoofwerk het Lornsen sy eie lewe by die Meer van Genève geneem. Naby Kiel is 'n gedenkteken vir Lornsen op die begraafplaas Parkfriedhof Eichhof opgerig.

Historici is nie eens oor die oorsaak van Lornsen se sielkundige kwale nie. Sommige neem aan dat hy aan 'n bipolêre gemoedsteuring gely het, terwyl Silke von Bremen Lornsen se sieklike geestestoestand as hipochondrie interpreteer.

Waardering en eerbewyse

Gedenktafel by die Oud-Friese Huis (Altfriesisches Haus) in Keitum op Sylt

Sy werke, sy ballingskap en sy tragiese dood het van Lornsen 'n geheimsinnige karakter en 'n simboliese figuur van die Sleeswyk-Holsteinse beweging gemaak. Hy was een van die eerstes wat van die Sleeswyk-kwessie 'n onderwerp van openbare debatvoering gemaak het. Later het die gedagte ontstaan dat die sleutel tot die nasionale eenheid van Duitsland juis in Sleeswyk-Holstein sou lê - 'n oortuiging wat vir die Duitse rykskanselier Otto von Bismarck die aanleiding tot die Deens-Duitse Oorlog van 1864 gegee het.

Ter ere van Lornsen is in 1878 in Rendsburg 'n monument opgerig waarop na hom as die "eerste martelaar vir die Sleeswyk-Holsteinse saak" verwys word, al kan sy afsterwe nie aan politieke vervolging toegeskryf word nie. Die Heimatmuseum in Keitum op Sylt het 'n eie afdeling aan die lewe en werk van Lornsen gewy, terwyl in Westerland 'n pad na hom genoem is (Lornsenweg). Ook op die vasteland van die huidige Noord-Duitse deelstaat Sleeswyk-Holstein herinner talle nedersettings met die straatnaam Lornsenstraße aan die kampvegter vir die eenheid van Sleeswyk-Holstein, onder meer in Bad Segeberg, Bredstedt, Eckernförde, Elmshorn, Flensburg, Heide, Husum, Kellinghusen, Kiel, Neumünster, Niebüll, Quickborn, Rendsburg, Schenefeld en Süderbrarup.

In Hamburg se stadsdeel Altona, wat gedurende Lornsen se leeftyd onder Deense bewind gestaan het, dra 'n straat en 'n plein sy naam, net soos een van die gimnasiums (hoërskole) in Schleswig. Die hoogste punt op die eiland Sylt - die Uwe-duin in Kampen - is eweneens na hom vernoem.

Die water- en skeepvaartkantoor te Tönning het sedert 1937 drie skepe "Uwe Jens Lornsen" gedoop. Die huidige skip, wat sy naam dra, is 'n opmetingskip wat op 30 Maart 1999 in bedryf gestel is en sy tuishawe in Tönning het.

Eksterne skakels

• Deutsche Biographie: Lornsen, Uwe Jens