Veen

Veen word dikwels gedefinieer as die gedeeltelik gekarboniseerde plantaardige weefsel wat in vogtige omstandighede deur ontbinding van verskeie plante en mosse gevorm word.

Veen

Daar is nogtans grondklassifikasies wat 'n effens breër definisie van veengronde het: gronde wat meer as 65% organiese materiaal bevat. Die eintlike veen is 100% organiese materiaal.

Veen word in moerasse en vleilande gevorm, maar ook hier dek definisies mekaar nie altyd heeltemal nie. 'n Vleiland hoef geen veen te vorm nie.

Veenland in Kanada

Veen kan in gematigde en in tropiese klimate gevorm word, maar die plante wat dit vorm kan taamlik verskil. In tropiese gebied speel bome en hout byvoorbeeld 'n groter rol en bevat die veen hout. In gematigde streke is dit hoofsaaklik Sphagnum-mosse en segges. Die oorgang tussen beide tipes is gewoonlik naby die 35 grade noord of suid.

Veengrond is sponsagtige grond wat uit halfvergane plantmateriaal bestaan. Op grond van die ligging van die veen ten opsigte van die grondwatertafel, naamlik daarbo of daaronder, word tussen hoog- en laagveen onderskei.

Albei het hul eie plantegroei. Vene lewer min voedingstowwe vir plante. Vleisvretende plante soos sonnedou van die genus Drosera of spesies van die genera Pinguicula, Utricularia en Sarracenia vind daar hulle tuiste. Veengrond word meestal aangetref in die gebiede wat tydens die Pleistoseen (2 500 000 - 10 000 jaar gelede) deur ys bedek was, en wat as gevolg hiervan reliëf toon. Dit sluit groot dele van die toendra- en die naaldbosgordel in die noorde van Kanada en in Noord-Europa en die Sowjetunie in. Meer suidwaarts kom veen in reënryke streke met ʼn gemiddelde jaartemperatuur van ongeveer 12 °C voor.

Veengrond bestaan uit 'n dik laag organiese materiaal wat vanweë die stilstaan van water en die gevolglike suurstofgebrek in die grond nie heeltemal vergaan het nie. Bowendien vertraag die dikwels hoë suurinhoud van die grond die minerale werking van die bakterieë en skimmels. In sommige gebiede binne die poolsirkel bestaan daar 'n wankelende ewewig tussen bos en veen.

Die veengrond, wat aanvanklik net die laer liggende komme in die terrein opvul, neem geleidelik toe namate die water aan die rande van die kom deur die son verhit word en die harde, bevrore onderlaag begin ontdooi. Aangesien die smeltwater nie kan wegvloei nie, word die grondmoerasagtig en verander die plantegroei na sipergras, mosse en ander veenplante. Na verloop van tyd is die veenlaag dik genoeg, wat die groei van bome weer moontlik maak.

Die groeiende bome veroorsaak skaduwee, waardeur die moslaag daaronder dikker word en baie water hou. Wanneer dit vries, sit die hele massa uit, sodat die grond oplig, wat meebring dat 'n bosplantegroei weer gevestig kan word. Hierdie tipe plantegroei met afwisselende bos en moeras word taiga genoem.

In Amerika word sulke gebiede "muskegs" genoem. In die trope is die temperature, veral in die laaglande, meestal so hoog dat die afbraak van dooie plantmateriaal deur middel van bakterieë en skimmels vinnig geskied en die meeste vog verdamp. Waar die reënval egter baie hoog is en die grondwater bowendien min minerale bevat, kom veenvorming soms wel voor - hoog- sowel as laagveen. Die plantegroei is vanweë die gebrek aan voedingstowwe duidelik baie minder soortryk as die van die tropiese oerbos. Daar kom meestal immergroen spesies met breë blare voor, waaronder ook palms en Pandanus-spesies (skroefpalms). In die middel van die veen is daar nie bome nie, maar gras en sipergras of soms oop water. Veenmosse (familie Sphagnidae), die veenvormers by uitstek in die gematigde streke, kom nie in die trope voor nie.

Laagveen

Laagveen word gevorm in komme waar die plantemateriaal onder die grondwatertafel is. Ook klein poele kan deur suksessie in laagveen oorgaan. In hierdie geval is daar aanvanklik net 'n drywende mat van plante langs die rand van die pan, en dit word steeds dikker omdat daar voortdurend nuwe plante bo-op groei, terwyl die onderliggende lae dooie plantemateriaal nie vergaan nie.

Van tyd tot tyd breek stukke van hierdie materiaal af, wat na die bodem van die pan afsak en dit geleidelik opvul. Omdat daar nie 'n vaste substraat is nie, beweeg dit op en af wanneer ʼn mens daaroor loop. Wanneer die veenlaag 'n bepaalde dikte bereik, word dit van die grondwater afgesluit en daarna word dit net - deur reënwater gevoed. Op hierdie manier kan dit in hoogveen oorgaan.

Hoogveen

Hoogveen word gevorm op plekke waar die plantegroei geheel en al deur die reënwater gevoed word en die vlak van die grondwatertafel laag is. Hierdie veengrond is dus gewoonlik baie onvrugbaar en min plantspesies kom daar voor. Die plantegroei bestaan hoofsaaklik uit spesies van die genus Sphagnum.

Die mosse groei bo voortdurend aan, terwyl dit aan die onderkant afsterf. Lae van etlike meters dik kan gevolglik ontstaan. Van die hoër plante wat in die hoogveen aangetref word, is onder meer heideagtiges (familie Ericaceae) en sipergrasse (familie Cyperaceae). Saadplante en die veenmosspesies wat 'n relatief droë staanplek verkies, groei op die hoër dele, terwyl die holtes met lewermosse en "nat" veenmosspesies gevul word.

Van humifikasie tot koolvorming

Die vorming van veen is die eerste stap in 'n proses wat na bruinkool, steenkool en antrasiet kan lei. In hierdie eerste stap vind bloot humifikasie plaas. Plantmateriaal ontbind en vorm grond. Later stappe sluit waterverlies, saampakking en chemiese veranderings in wat tot koolvorming lei.

Turf

Veen bevat groot hoeveelhede water, maar dit kan gedroog word om as brandstof of as grondverbetering in tuine gebruik te word. Die gedroogde vorm word gewoonlik turf genoem.'n Klassifikasie van turf is gebaseer op die graad van die veen se onbinding:

1. Veselrige turf bestaan hoofsaaklik uit plantvesels (>2/3) gewoonlik van Sphagnum-mosse. Dit het 'n vale ligrooibruin kleur en is gesog vir gebruik in tuine
2. Bloedturf is donkerrooibruin en bevat 1/3-2/3 plantvesels. Dit word veral uit segges, riete en houtagtige plante gevorm.
3. Ontbinde turf bevat minder as 1/3 plantvesels. Dit is baie donker en word veral in afsettings op die bodem van 'n meer gevorm

Suid-Afrika

Veen is in Suid-Afrika taamlik seldsaam omdat dit 'n droë land is. In die wêreld vorm veenmoerasse ongeveer 3% van die landoppervlak en groei hulle gemiddeld met 1 -2 mm per jaar. In Suid-Afrika is dit bloot 0,5 - 1 mm per jaar. Die meeste vene is minder as 10 000 jaar oud. Daar is elf veenhoudende streke beskryf met 460 vene, die meeste daarvan in Maputaland.

Die grootste is die Mkhuze-delta wat saam met die Mbazwana-moerasbos die grootste moeraskompleks van Suid-Afrika vorm. Die oudste veen is Mfabeni wat met sy 45 000 jaar een van oudste nog aktiewe vene is die wêreld is.

Sien ook

• Veenlyk

Bron

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 37, 38