Appelkoos
Die appelkoos, (Prunus armeniaca), is 'n spesie van die genus Prunus, geklassifiseer saam met die pruim in die subgenus Prunus. Sy inheemse oorsprong is ietwat onseker omrede uitgebreide prehistoriese verbouing.
| Appelkoos | |
|---|---|
| |
| Appelkoosvrugte | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| (geen rang): | |
| (geen rang): | |
| (geen rang): | |
| Orde: | |
| Familie: | |
| Genus: | |
| Subgenus: | |
| Seksie: | Armeniaca
|
| Spesie: | P. armeniaca
|
| Binomiale naam | |
| Prunus armeniaca | |
| Sinonieme | |
Appelkose word sedert antieke tye geëet. Die Romeine het dit Praecocum genoem – die kosbare een. Die piepklein steenvrugte is propvol proteïene, vesel en minerale en daar is gevind dat dit effektief is in die bekamping van hartsiektes.[2]
Makmaking
wysigVolgens die Sowjet-botanikus Nikolai Vavilov is die sentrum van oorsprong van P. armeniaca Sentraal-Asië, waar dit glo mak gemaak is. China is nog 'n sentrum daarvan.[3] Sy hipotese is deur genetiese studies bevestig.[4][5]
Daar was ten minste drie onafhanklike makmaakgebeurtenisse in die demografiese geskiedenis van P. armeniaca:[4]
- Die een van die wilde bevolkings in suidelike Sentraal-Asië (Kirgyzstan) het aanleiding gegee tot die gekweekte appelkoos in suidelike Sentraal-Asië en noordelike Suid-Asië.
- Die een van die wilde bevolkings in Noord-Sentraal-Asië (Kasakstan) het aanleiding gegee tot die gekweekte appelkoos in Noord-Sentraal-Asië, Wes-Asië (insluitend Armenië, die voorheen veronderstelde plek van herkoms), Europa en Noord-Afrika.
- Die derde een het in China voorgekom en het aanleiding gegee tot die gekweekte appelkoos van Oos-Asië. Dit het die wilde bevolkings van Noord-Sentraal-Asië of/en sy basters met P. sibirica betref.
Die gekweekte appelkoos het deur twee hoofroetes na die weste versprei : een is Sentraal-Asië → Wes-Asië → Mediterreense Europa en Noord-Afrika, en die ander is Sentraal-Asië → vasteland van Europa. Boonop het die gekweekte appelkoos uit Japan 'n klein bydrae tot dié in Mediterreense Europa gehad.[5]
Geskiedenis van verbouing
wysigDie appelkoos was in die antieke tye in Armenië bekend, en is daar al so lank verbou dat daar voorheen gedink is dat dit daar ontstaan het.[6] 'n Argeologiese opgrawing by Garni in Armenië het appelkoossade op 'n vindplek uit die Kopertyd opgelewer.[7] Sy wetenskaplike naam Prunus armeniaca (Armeense pruim) kom van daardie aanname. Byvoorbeeld, die Belgiese arborist Baron de Poerderlé, wat dit in die 1770's geskryf het, het beweer: "Cet arbre tire son nom de l'Arménie, provinsie d'Asie, d'où il est originaire et d'où il fut porté en Europe ... " ("hierdie boom kry sy naam van Armenië, provinsie van Asië, waar dit inheems is, en vanwaar dit na Europa gebring is ...").[8] 'n Groot verskeidenheid appelkose, ongeveer 50, word vandag in Armenië verbou.[6]
Appelkose word seker sedert 1000 vC in China verbou.[9] Vanaf ongeveer die sewende eeu is appelkose in China gepreserveer deur verskeie metodes, insluitend sout en rook, en die meer algemene droging. Hubei is bekend vir sy swart gerookte appelkose.[10]
Sy bekendstelling aan Griekeland word aan Alexander die Grote toegeskryf .[11]
Appelkoosverbouing in Andalusië (Moorse Spanje) word reeds in Ibn al-'Awwam se 12de-eeuse landbouwerk beskryf.[12]
In Engeland is in die 17de eeu appelkoosolie gebruik in kruiebehandelings wat bedoel was teen gewasse, swelling en maagsere.[13]
Teelt in Suid-Afrika
wysigIn 2011/12 het die plaaslike markverkope 3 000 ton verbygesteek. In 2019/20 was dit minder as 1 000 ton. In vergelyking met byvoorbeeld perskes en nektariens wat in 2019/20 meer as 35 000 ton op die plaaslike mark verkoop het, is die appelkoosmark in Suid-Afrika dus relatief klein.[2]
Vars appelkose is in Suid-Afrika beperk beskikbaar. Die appelkoosseisoen is baie kort, net ongeveer net vier weke lank. Dit strek van middel November tot middel Desember. Omdat die plaaslike mark klein is, word baie appelkose uitgevoer. Die meeste appelkose wat in Suid-Afrika verbou word, word na die Midde-Ooste (sowat 40%), die Verenigde Koninkryk (30%) en Europa (27%) uitgevoer. Veral Duitsland het 'n groot bestemming vir appelkose geword. [2]
Die top vier appelkooskultivars wat in Suid-Afrika geplant word, is Bulida, Soldonne, Bebeco en Imperial. Die oorgrote meerderheid appelkoosbome is in die Klein-Karoo geplant. Die droë Mediterreense klimaat kan vergelyk word met Turkye s'n waar baie appelkose verbou word. In die Koo-vallei word ook 'n Franse kultivar, Carmingo verbou wat in middel Januarie geoes kan word.[2]
Verwysings
wysig- ↑ 1,0 1,1 John H. Wiersema. "USDA Germplasm Resources Information Network (GRIN)". Ars-grin.gov. Besoek op 22 Junie 2012.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Kara van der Berg (2022). "APRICOTS: AN UNTAPPED FRUIT ON THE MARKET". Hortgro Nuuskamer Industrienuus.
- ↑ Vavilov, Nikolai Ivanovich (1987) [1951]. Origin, Variation, Immunity and Breeding of Cultivated Plants: Phytogeographic Basis of Plant Breeding. Vertaal deur Chester, K. Starr. Redwood City Seed Company. ISBN 9780933421189.
- ↑ 4,0 4,1 Liu, Shuo; Cornille, Amandine; Decroocq, Stéphane; Tricon, David; Chague, Aurélie; Eyquard, Jean-Philippe; Liu, Wei-Sheng; Giraud, Tatiana; Decroocq, Véronique (2019). "The complex evolutionary history of apricots: Species divergence, gene flow and multiple domestication events". Molecular Ecology (in Engels). 28 (24): 5299–5314. doi:10.1111/mec.15296. ISSN 1365-294X. PMID 31677192. S2CID 207833328.
- ↑ 5,0 5,1 Bourguiba, Hedia; Scotti, Ivan; Sauvage, Christopher; Zhebentyayeva, Tetyana; Ledbetter, Craig; Krška, Boris; Remay, Arnaud; D’Onofrio, Claudio; Iketani, Hiroyuki; Christen, Danilo; Krichen, Lamia (2020). "Genetic structure of a worldwide germplasm collection of Prunus armeniaca L. reveals three major diffusion routes for varieties coming from the species' center of origin". Frontiers in Plant Science (in English). 11: 638. doi:10.3389/fpls.2020.00638. ISSN 1664-462X. PMC 7261834. PMID 32523597.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: onerkende taal (link) - ↑ 6,0 6,1 "VII Symposium on Apricot Culture and Decline". International Society for Horticultural Science. Besoek op 22 Junie 2012.
- ↑ Arakelyan, B. (1968). "Excavations at Garni, 1949–50", p. 29 in Contributions to the Archaeology of Armenia. Henry Field (ed.). Cambridge.
- ↑ De Poerderlé, M. le Baron (1788). Manuel de l'Arboriste et du Forestier Belgiques: Seconde Édition: Tome Premier. Brussels: Emmanuel Flon. p. 682.
- ↑ Zohary, Daniel; Hopf, Maria; Weiss, Ehud (2012). Domestication of Plants in the Old World. Oxford University Press. p. 144.
- ↑ Davidson, Alan. "Apricot" The Oxford Companion to Food, Oxford University Press, 2014.
- ↑ Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Vol. 1, pp. 203–205. Macmillan. ISBN 0-333-47494-5.
- ↑ Ibn al-'Awwam, Yaḥyá (1864). Le livre de l'agriculture d'Ibn-al-Awam (kitab-al-felahah) (in Frans). Vertaal deur J.-J. Clement-Mullet. Paris: A. Franck. pp. 313–315 (ch. 7 – Article 40). OCLC 780050566. (pp. 313–315 (Article XL)
- ↑ Lewis, W. H.; Elvin-Lewis, M. P. F. (2003). Medical botany: plants affecting human health. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons. p. 214. ISBN 978-0-471-62882-8.
Eksterne skakels
wysig
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir appelkoos.
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal. |
