Bepaaldheid
Bepaaldheid in grammatika is 'n eienskap van naamwoordfrases en onderskei tussen entiteite wat spesifiek en identifiseerbaar is in 'n gegewe konteks (bepaalde naamwoordfrase) en entiteite wat nie is nie (onbepaalde naamwoordfrases).
Daar bestaan heelwat wisseling in die uitdruk van bepaaldheid in verskillende tale. In sommige tale, soos Afrikaans, word 'n bepaalde (die) of onbepaalde ('n) lidwoord gebruik om bepaaldheid aan te dui. In die algemeen kan 'n lidwoord vrye vorm hê, 'n frasale klitikum wees, of 'n affiks (toevoeging) tot die selfstandige naamwoord om die bepaalde naamwoordfrase te merk. Voorbeelde sluit in:
- Vrye vorm: Afrikaans die seun;
- Frasale klitikum: soos in Baskies: Cf. emakume ("vrou"), emakume-a (vrou-LIDWOORD: "die vrou"), emakume ederr-a (vrou mooi-LIDWOORD: "die mooi vrou")
- Selfstandige naamwoord affiks: soos in Roemeens: om ("man"), om-ul (man-LIDWOORD: "die man"); om-ul bun (man-LIDWOORD goed: "die goeie man")
- Voorvoegsel op beide selfstandige naamwoord en byvoeglike naamwoord: Arabies al-kitāb al-kabīr الكتاب الكبير met twee voorkomste van al- (BEPAALD-boek BEPAALD-groot, letterlik, "die boek die groot")
Germaanse, Romaanse, Keltiese, Semitiese, en hulptale het gewoonlik 'n bepaalde lidwoord, wat soms as 'n postposisie gebruik word. Baie ander tale het nie 'n bepaalde lidwoord nie. Sommige voorbeelde daarvan is Chinees, Japannees, Fins, en die Slawiese tale behalwe Bulgaars en Macedonies. Indien nodig, mag sulke tale bepaaldheid aandui deur ander meganismes soos aanwysende voornaamwoorde.
Bepaaldheid koppel dikwels met die merk van naamvalle in sekere sintaktiese kontekste. In heelwat tale verkry direkte voorwerpe duidelike merke slegs wanneer dit bepaald is. In Turks byvoorbeeld, word die direkte voorwerp in die sin adamları gördüm ("Ek het die mans gesien") gemerk met die agtervoegsel -ı om bepaaldheid aan te dui. Die gebrek aan die agtervoegsel sou beteken dat die direkte voorwerp onbepaald sou wees ("Ek het mans gesien").
In Serwo-Kroaties, en tot 'n mindere mate in Sloweens, kan bepaaldheid morfologies uitgedruk word op prenominale byvoeglike naamwoorde. Die verkorte vorm van die byvoeglike naamwoord word geïnterpreteer as onbepaald (nov grad "'n nuwe stad"), terwyl die lang vorm bepaald en/of spesifiek is (novi grad "die nuwe stad, 'n sekere nuwe stad").
In Japannees, 'n taal wat selfstandige naamwoord funksies met postposisies aandui, kan die onderwerpmerker (wa) bepaaldheid insluit. Byvoorbeeld, "uma wa" kan beteken "die perd", terwyl "uma ga" kan beteken "'n perd".
In sommige tale affekteer die bepaaldheid van die voorwerp die oorganklikheid van die werkwoord.
Verwysings
wysig- Aljović, Nadira (2002). "Long adjectival inflection and specificity in Serbo-Croatian". Recherches linguistiques de Vincennes. 31: 27–42. Besoek op 30 Maart 2007.
- Hawkins, J.A. (1978) Definiteness and indefiniteness: a study in reference and grammaticality prediction. London:Croom Helm.
- Lyons, Christopher (1999) Definiteness. Cambridge University Press.