Sloweens

Hierdie artikel handel oor die taal. Vir die etniese groep, sien Slowene. Moenie verwar word met Slowaaks nie.

Sloweens (slovenski jezik [slɔˈʋèːnski ˈjɛ̀ːzik] of slovenščina [slɔˈʋèːnʃt͡ʃina]) is 'n taal wat tot die Slawiese tale behoort. Binne die Slawiese tale vorm dit met Kroaties, Bosnies, Serwies, Macedonies en Bulgaars die Suid-Slawiese taalgroep. Daarnaas toon Sloweens ook bepaalde verhoudings met die Wes-Slawiese tale Slowaaks en Tsjeggies. Die suidelike Wes-Slawiese volke (Tsjegge, Slowake en Slowene) is in die 9de eeu deur die Hongare se vestiging in die Pannoniese Laagvlakte van mekaar geskei.

Sloweens slovenski jezik, slovenščina
Uitspraak:	[slɔˈʋèːnski ˈjɛ̀ːzik], [slɔˈʋèːnʃt͡ʃina]
Gepraat in:	Slowenië  Oostenryk  Italië  Hongarye  Kroasië
Gebied:	Sentraal-Europa
Totale sprekers:	2,1 miljoen
Rang:	178
Taalfamilie:	Indo-Europees  Slawies   Suid-Slawies    Suidwes-Slawies     Sloweens
Skrifstelsel:	Latynse alfabet
Amptelike status
Amptelike taal in:	Europese Unie  Slowenië Friuli-Venezia Giulia Karinthië Stiermarke
Gereguleer deur:	Sloweense Akademie vir Wetenskap en Kuns
Taalkodes
ISO 639-1:	sl
ISO 639-2:	slv
ISO 639-3:	slv

Sloweens is die amptelike taal van Slowenië. Sedert 1 Mei 2004 is Sloweens een van die amptelike tale van die Europese Unie. Daarbenewens vorm Sloweens saam met Duits die amptelike tale van die Oostenrykse deelstate Karinthië en Stiermarke asook saam met Friulaans en Italiaans van die Italiaanse outonome streek Friuli-Venezia Giulia. Die aantal sprekers bedra sowat 2,1 miljoen mense, naamlik ongeveer 1,75 miljoen outochtone (inheemse) Slowene in Slowenië, Oostenryk, Italië en Hongarye en omtrent 350 000 immigrante in onder meer die Verenigde State, Argentinië, Kanada, Australië en Wes-Europa.

Taalgebied

Verspreiding van Sloweens

Verspreiding van Sloweense dialekte

Naas Slowenië word Sloweens van oudsher ook in gebiede wat aan Slowene bewoonde gebiede grens gepraat as en as tweede ampstaal gehandhaaf in onder andere:

• Friuli-Venezia Giulia (Furlanija Julijska Krajina) in Noordoos-Italië.
  • Dorpe: Triëst (Trst) - Gorizia (Gorica) - Tarvisio (Trbiž);
• die Oostenrykse bondstaat Karinthië (Koroška).
  • Dorpe: Arnoldstein (Podklošter) - Villach (Beljak) - Klagenfurt (Celovec) - Ferlach (Borovlje) - Völkermarkt (Velikovec).

Sloweens word voorts deur die Slowene in die Oostenrykse deel van Stiermarke (Štajerska) ten suide van Graz (Gradec) en die Hongaarse gebied Szentgotthard (Monošter) gepraat. Ongeveer tweehonderdduisend Sloweense immigrante praat Sloweens. Die handhawing van die Sloweense taal hang van heelwat faktore af. So blyk Slowene in veral die Verenigde State (Pennsilvanië, Ohio) hulle taal nouliks aan die volgende geslagte oordra, terwyl onder Slowene in Suid-Amerika die taal relatief dikwels ook deur derde en vierde generasies aktief gepraat word.

Geskiedenis

Die vroegste taaldokument is die sogenaamde Bržinski spomeniki (Freisinger Monumente), wat in Beierse Freising gevind is. Die tekste behandel liturgiese vrae en deels homiletiek. Die dokument is in ongeveer die jaar 1000 geskep.

Skrif

Sloweens word met die Latynse alfabet, aangevul met die volgende diakritiese tekens, geskryf. č, š en ž. Waar Nederlands 'n x skryf, gebruik Sloweens altyd die skryfwyse ks – meer soos Afrikaans.

Eienskappe

Sloweens is 'n flekterende taal. Enkele verskilpunte met Afrikaans is: afwesigheid van die lidwoord, groot vryheid in sinsbou, verbuiginge van selfstandige en byvoeglike naamwoorde (ses naamvalle), aspekte van werkwoorde ('n werkwoord het meer as een vorm, wat 'n tydsaspek van handelinge uitdruk) en die gebruik van tweevoud (dualis) naas enkelvoud en meervoud. Sloweens ken verder die supinum, waardeur 'n werkwoord in kombinasie met 'n werkwoord van beweging 'n ander vorm aanneem (nl. 'n wysiging van die infinitiefuitgang). Verbuigings van selfstandige en byvoeglike naamwoorde vind plaas volgens:

• naamval:
  • • Nominatief (Imenovalnik),
    • Genitief (Rodilnik),
    • Datief (Dajalnik),
    • Akkusatief (Tožilnik),
    • Lokatief (Mestnik),
    • Instrumentalis (Orodnik);
• getal:
  • • Enkelvoud (Ednina),
    • Tweevoud (Dvojina),
    • Meervoud (Množina);
• geslag:
  • • manlik (moški spol),
    • onsydig (srednji spol),
    • vroulik (ženski spol).

Die verbuiging word vertoon in die woordeinde (suffiks). Daar bestaan rofweg vier deklinasies (verbuigings - van Latyns: declinatio clinario – buig):

• manlik
• vroulik op -a
• vroulik op -ost/-ev
• onsydig

Die tydsaspek word enersyds uitgedruk deur die gebruiklike indeling teenwoordige tyd, verlede tyd en toekomende tyd, tegelykertyd word deur die Aspek die aard van 'n handeling (voltooid of onvoltooid, besigwees of herhalend) aangegee.

Uitspraak

Sloweens het 'n vry aksent, wat nie uit die geskrewe vorm van 'n woord blyk nie. Aksente kan betekenisonderskeidend wees.

Dialekte

Sloweens het meer as veertig dialekte, wat in nege hoofgroepe verdeel kan word.

• Prekmurees – onafhanklike dialek met 'n eie ontwikkelde letterkundige standaard.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Sloweens.