Sorbies
- Hierdie artikel handel oor die taal. Vir die etniese groep, sien Sorbe.
Sorbies (soms ook Wendies, Sorbies: serbšćina, Duits: Sorbische Sprache) is die taal van 'n Wes-Slawiese minderheid van sowat 60 000 mense in die Lausitz, 'n gebied wat 80 kilometer suidoos van die Duitse hoofstad Berlyn in die deelstate Brandenburg en Sakse lê. Daar is twee variante van die standaardtaal:
- Neder-Sorbies (dolnoserbšćina, dolnoserbska rěc [riəts]) in die Brandenburgse Neder-Lausitz en
- Opper-Sorbies (hornjoserbšćina, hornjoserbska rěč [rɨtʃ]) in die Saksiese Opper-Lausitz.
| Sorbies serbšćina | ||
|---|---|---|
| Gepraat in: |  Duitsland
| |
| Gebied: | Lausitz | |
| Totale sprekers: | tussen 40 000 en 60 000[1][2] | |
| Taalfamilie: | Indo-Europees Slawies Wes-Slawies Sorbies | |
| Skrifstelsel: | Latynse alfabet | |
| Amptelike status | ||
| Amptelike taal in: | Duitsland
| |
| Gereguleer deur: | Sorbiese Taalraad | |
| Taalkodes | ||
| ISO 639-1: | geen | |
| ISO 639-2: | dsb & hsb | |
| ISO 639-3: | & hsb dsb & hsb | |
| ||
| Nota: Hierdie bladsy kan IFA fonetiese simbole in Unicode bevat. | ||
.jpg)
Hulle is nou verwant aan die Wes-Slawiese tale Pools, Kasjoebies, Tsjeggies en Slowaaks.[3]
Die Sorbe is die laaste oorlewendes van die Slawiese stamme, wat eeue gelede die gebied tussen die riviere Elbe en Oder bewoon het, en nou verwant is met die Tsjegge en Pole. Hoewel die Sorbe nooit meer as enkele honderdduisend mense insluit nie, word hulle steeds as 'n eie etniese groep beskou. Met die stigting van Duitse nedersettings in die oostelike Sentraal-Europa verloor die Sorbe tydens die 11de eeu hulle onafhanklikheid. Die volk slaag egter daarin om sy eie taal steeds te bewaar, en danksy die ontstaan van 'n eie stedelike burgery en werkersklas in die 19de eeu verdwyn die Sorbiese taal ook nie tydens die industrialisering van Duitsland nie. In 1842 verskyn die eerste Sorbiese koerante.
Die Panslawiese beweging, wat beweer dat die Slawiestalige volke 'n gemeenskaplike kulturele bestemming het, raak veral onder die Sorbiese burgery baie gewild, terwyl ook die romantiese stroming in die destydse kulturele lewe van Duitsland die taal as die grondslag van elke nasie beskou en waardeer. Sorbiese studenteverenigings, wat by die universiteite van Leipzig en Praag gestig word, beywer hulle saam met die kulturele organisasie Maćica Serbska vir die erkenning van die Sorbiese taal en kultuur. Die lede van Maćica Serbska bevorder die ontwikkeling van 'n Sorbiese standaardtaal en gee ook 'n eie tydskrif uit. Daarnaas is hulle op taalwetenskaplike, literêre, ekonomiese, opvoedkundige en musikale gebied aktief. Die hoofkwartier van die beweging, die Serbski Dom (Sorbiese Huis), en die biblioteek van die Maćica is die sentrum en simbool van die Sorbiese taal en kultuur.
Sedert 1912 beskik die Sorbe oor hulle eie organisasie, die Domowina. Terwyl die Nasionaalsosialiste beplan om die Sorbe geleidelik te assimileer, erken die Duitse Demokratiese Republiek (DDR) sedert 1948 en die Bondsrepubliek Duitsland sedert 1990 die regte en kulturele selfstandigheid van die Sorbiese minderheid. In die DDR kan ouers vir hulle kinders 'n skool kies wat Sorbies as onderwystaal het ("tipe A") of 'n skool wat Sorbies as 'n hoofvak aanbied ("tipe B").
Ondanks die pogings om die Sorbiese taal en kultuur te beskerm, neem die aantal Sorbiestaliges tussen 1868 en vandag sterk af. Van die 166 000 mense, wat Sorbies teen die middel van die 19de eeu as huistaal praat, het net sowat 60 000 oorgebly. Almal is tweetalig en gebruik ook die Duitse taal in die daaglikse lewe. Eentalige Sorbiese dorpe bestaan tot by die jaar 1945, alhoewel die taal op die platteland nog steeds 'n groter rol speel. Die grootste stede in die Sorbiestalige gebied, Bautzen (Sorbies: Budyšin), Cottbus (Chóśebuz), Hoyerswerda (Wojerecy), Weißwasser (Běła Woda), Spremberg (Gródk), Kamenz (Kamjenc), Wittichenau (Kulow) en Lübbenau (Lubnjow) is oorwegend Duitstalig.
Een van die bekendste Sorbiese skrywers is Jurij Brězan; sy meer as 50 werke is in 25 tale vertaal.
Die publieke uitsaaikorporasies van Berlyn en Brandenburg (RBB) en die Middelduitse Uitsaaikorporasie van Sakse, Sakse-Anhalt en Thuringe (MDR) bied 'n Sorbiestalige televisie-reeks met nuusberigte uit die Lausitz en radioprogramme aan.
Aangesien die klousule van die Duitse verkiesingswet, wat bepaal dat 'n party tenminste 5% van die stemme moet wen vir parlementêre verteenwordiging, nie vir die minderhede in Duitsland geld nie, is in Maart 2005 'n eie Sorbiese party, die Sorbiese Volksparty (Serbska Ludowa Strona) gestig.
Grammatikale besonderhede
wysig
Die Sorbiese taal beskik oor sewe naamvalle:
- nominatief
- genitief
- datief
- akkusatief
- instrumentalis
- lokatief
- vokatief
Verder ken Sorbies as een van die laaste Europese tale naas die enkel- en meervoud nog 'n tweevoudsvorm:
- ruka die hand - enkelvoud
- ruce twee hande - tweevoud
- ruki meer as twee hande - meervoud
Slegs die Opper-Sorbiese taalvariant maak nog gebruik van 'n ou verlede tydsvorm, die sintetiese preteritum.
Woordelys Afrikaans - Opper-Sorbies - Neder-Sorbies - Pools - Tsjeggies - Russies
wysig| Afrikaans | Opper-Sorbies | Neder-Sorbies | Polabies | Pools | Tsjeggies | Russies |
|---|---|---|---|---|---|---|
| mens | čłowjek | cłowjek | clawak, clôwak | człowiek | člověk | человек (čelovék) |
| aand | wječor | wjacor | vicer | wieczór | večer | вечер (véčer) |
| broer | bratr | bratš | brot | brat | bratr | брат (brat) |
| dag | dźeń | źeń | dôn | dzień | den | день (deń) |
| hand | ruka | ruka | ręka | ręka | ruka | рука (ruká) |
| herfs | nazyma | nazyma | prenja zaima, jisin | jesień | podzim | осень (óseń) |
| sneeu | sněh | sněg | sneg | śnieg | sníh | снег (sneg) |
| somer | lěćo | lěśe | let | lato | léto | лето (léto) |
| suster | sotra | sotša | sestra | siostra | sestra | сестра (sestrá) |
| vis | ryba | ryba | ryba | ryba | ryba | рыба (rýba) |
| vuur | woheń | wogeń | widin | ogień | oheň | огонь (ogóń) |
| water | woda | wóda | wôda | woda | voda | вода (vodá) |
| wind | wětr | wjatš | wjôter | wiatr | vítr | ветер (véter) |
| winter | zyma | zyma | zaima | zima | zima | зима (zimá) |
Verwysings
wysig- ↑ "Ethnologue: Languages of the World, Seventeenth edition, Sorbian, Lower" (in Engels). Ethnologue. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 26 September 2019. Besoek op 6 Mei 2016.
- ↑ "Ethnologue: Languages of the World, Seventeenth edition, Sorbian, Upper" (in Engels). Ethnologue. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Julie 2019. Besoek op 6 Mei 2016.
- ↑ (en) Helmut Faska. "About Sorbian Language". Universiteit van Leipzig. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Februarie 2012. Besoek op 6 Mei 2016.
{{cite web}}: CS1 maint: bot: original URL status unknown (link)
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Sorbies.
Wikiwoordeboek het 'n inskrywing vir Sorbies.- Webwerf van die kulturele vereniging Domowina Geargiveer 31 Augustus 2005 op Wayback Machine
- Inligting oor die Neder-Sorbiese taal en Duits-Sorbiese woordeboek Geargiveer 14 Februarie 2005 op Wayback Machine
- Kurs serbskeje rěče, alle Sorbiese besprekings uit die leerboek Curs practic de limba sorabă
- Kurs serskeje rěce / Bluń, Sorbiese besprekings uit die leerboek Curs practic de limba sorabă in 'n streektaal van Sentraal-Lausitz
