Topsy Smith

Topsy Smith (12 Julie 1914 – 5 Maart 1985) was 'n Afrikaanse skrywer wat ongeveer 200 boeke geskryf het. Hy is veral bekend vir sy jeugverhale, onder andere reekse soos Trompie, Saartjie (onder die skuilnaam Bettie Naudé) en Buksie. Sy boeke het 'n belangrike bydrae tot die Afrikaanse letterkunde gelewer en het jongmense vir baie jare lank lus en lief vir lees gemaak.

Topsy Smith
Gebore	Mathys Gerhardus Smith 12 Julie 1914 Parys, Suid-Afrika
Sterf	5 Maart 1985 (op 70)
Nasionaliteit	Suid-Afrikaans
Beroep	Skrywer, onderwyser
Bekend vir	Jeugboeke
Eggenoot	Josie Stuart-Bertram
Kinders	Anthony Smith Shona Smith

Die eerste Trompie-verhaal is in 1950 gepubliseer, met opvolgstories wat tot 1956 verskyn het. Die TV-reeks Trompie, wat op sy boeke gebaseer is, is in 1980 uitgesaai met Anton Goosen wat die bekende kenwysie gesing het. Die Saartjie-reeks het die eerste keer in 1953 verskyn en is tot 1958 gepubliseer. Beide die reekse is verskeie kere daarna herpubliseer. Sy laaste boek, Nog net een keer, is in 1991, ses jaar ná sy dood, gepubliseer. Sy fiksie vir volwassenes word meestal onder die skuilnaam M.G. Smith gepubliseer.

Lewe en werk

Mathys Gerhardus Smith is op 12 Julie 1914 in Parys in die Vrystaat gebore as een van drie kinders van Mathys Gerhardus Smith en Elizabeth Catharina Naudé. Hy het ’n broer, Jacob Naudé, en ’n suster, Anna. Sy jeugjare bring hy in ’n Engelse huis in Pretoria deur. Hy verloor albei sy ouers op vyftienjarige leeftyd en verhuis dan na Koppies in die Vrystaat. Hier is alles Afrikaans en hy lees alles wat hy in die hande kan kry. Hy matrikuleer op die dorp en in sy matriekjaar speel hy rugby vir die skool se eerste span en ook vir die dorpspan.

Hy studeer dan verder aan die Universiteit van Stellenbosch, waar hy die B.A.-graad behaal met Engels en Afrikaans-Nederlands as hoofvakke. Tydens sy studentejare speel hy vir die Maties se eerste rugbyspan en is hy ook kaptein van die boksspan en lid van die atletiekspan. Na sy graad neem hy ’n kursus in liggaamsopvoeding en nadat hy ’n diploma verwerf word hy aangestel as organiseerder van liggaamsopvoeding vir die skole van Springs en Brakpan. Vir geruime tyd hierna werk hy ook as vryskut-sportjoernalis vir onder andere Die Vaderland en Die Sondagpers. Van Springs word hy na Krugersdorp verplaas, maar hy besluit om eerder gewone onderwys te gee en behaal in 1943 die Hoër Onderwysdiploma aan die Universiteit van Pretoria. In 1944 begin hy Afrikaans onderrig by ’n Engelse privaatskool in Johannesburg.In 1978 tree hy af as hoof van Sandringham Laerskool, ’n posisie wat hy vir 25 jaar beklee het. Hierna ondervind hy hartprobleme en ondergaan in 1980 ’n groot opehartoperasie.

Hy is getroud met Josie Stuart-Bertram en hulle het ’n dogter, Shona, en ’n seun, Anthony. Op 5 Maart 1985 is hy oorlede.

Skryfwerk

Reeds as student verskyn sy eerste kortverhaal in 1937 in Die Huisgenoot. In sy vrye tyd as onderwyser begin hy kortverhale en sketse skryf vir verskillende tydskrifte en sy verhaal, Trompie se das (voorloper vir die latere reeks) word op 25 Mei 1943 in Naweek gepubliseer.

Nie-fiksie

Sy eerste boeke is nie-fiksie sportboeke, wat insluit Kampioene van die bokskryt, Ons Springbok-rugbyspelers en Tokkelossie (’n rugbygeskiedenis van die Springbokke tot voor die Tweede Wêreldoorlog), Bokshelde van die wêreld, Draers van groen en goud, “Atlete van Springbokland en Spannende gebeure van die sportwêreld.

Jeugreekse

Hy is egter veral bekend vir sy talle jeugreekse, waaronder die Trompie-reeks en ook die Saartjie-reeks, laasgenoemde wat hy onder die skuilnaam Bettie Naudé skryf. Hierdie reekse, hoewel dit hewige teenstand vanuit letterkundige kringe kry omdat dit kwansuis nie letterkundig van aard is nie, is waarskynlik die gewildste reekse vir die Afrikaanse kind ooit. Hy skryf nog ander reekse jeugverhale, soos die Louws van Linton, Jantjie, Hendrik Hoffman, Bosapies van Bergville en Gampietjie-reekse. Vir Engelse kinders skryf hy reekse oor Nicky (ook in Afrikaans vertaal as die Niekie-reeks) en Leon.

Trompie

Die Trompie-reeks beskryf die wedervaringe van Trompie en die Boksombende, wat in die dorpie Kwaggaberg woon en middae na skool by die Fort vergader, waar hulle slim en stoute planne bedink en dan uitvoer. Trompie Toerien is die leier en die ander bendelede is die ewig-kouende Blikkies, die slimkop Dawie en die sterk Rooie, terwyl Trompie se hond, Boesman, die seuns orals vergesel. Hierdie reeks word telkemale herdruk en heruitgegee in omnibusse. Dit is ook ’n trefferreeks op televisie en die temalied, Trompie en die Boksombende, gesing deur Anton Goosen, word baie bekend. ’n Nuwe Trompie-reeks wat Smith ná ’n paar jaar begin skryf, kry nie dieselfde aftrek as die oorspronklike een nie.

Saartjie

In die Saartjie-reeks is die dertienjarige Saartjie Baumann die hoofkarakter. Sy is die dogter van ’n snydokter en hulle woon in die voorstad Lynnekom in Johannesburg. Haar “kliek” is Anna en Lina, met die klein Muggie wat altyd ongenooid soos ’n skaduwee agter hulle aandrentel. Klein Apie, Saartjie se boetie, is ’n ewige doring in hulle vlees. Ook hierdie reeks word omskep in ’n televisiereeks en word verskeie heruitgegee, ook in omnibus-vorm. Die eksperiment om Trompie en Saartjie te kombineer in ’n reeks is minder geslaag en slegs twee boeke in hierdie beplande reeks word gepubliseer.

Jantjie

Die Jantjie-reeks speel op die dorpie Petrusdorp af, waar Jantjie en sy bende, die Nuuskierige Agies, die dorp op horings neem.

Bosapies van Bergville

Die Bosapies van Bergville speel op ’n klein dorpie in die Boland af en het vyf kinders (van albei geslagte) as hoofkarakters. Die leier van die bende Bosapies is die negejarige Buksie Barnard en die ander lede van die bende is Tjokkie Gous en sy tweelingsuster Geitjie Gous, Lien Barnard en Japsnoet Barnard (Buksie se broer en suster). Hulle vang allerhande kattekwaad aan en beland ook in spannende avonture, soos die keer toe Buksie agterkom wie die gemaskerde man is wat die rooftogte in Bergville uitvoer en die Bosapies kry om hom te help om die man te vang. Hierdie boeke is op jonger kinders gemik en word ook in groter formaat gepubliseer en geïllustreer.

Gampietjie

Die Gampietjie-reeks beskryf die wedervaringe van die twee broers Gampietjie Gouws en sy broertjie Gawie, wat in die Sonskynweeshuis is nadat hulle ouers oorlede is. Hier vorm hulle hegte vriendskappe met Willem Barnard en die witkopdogtertjie Rina Neethling. Hulle het talle avonture, onder meer wanneer hulle probeer om weg te loop. Die maats se lewens verander, maar die avonture hou nie op nie, nadat hulle aangeneem word en op die dorpie Gansville gaan woon.

Die Louws van Linton

Die Louws van Linton-reeks het die twaalfjarige Lammie Louw as hoofkarakter en meeste van die gebeure draai om hom. Daar is egter ook Gogga, Lammie se onnutsige jonger broertjie, hulle ouer broer Christo wat reeds in matriek is en hulle ouer suster Elise, wat reeds uit die skool is. Die pa is die gesette en joviale Jan Louw en die ma is Martha Louw. Hulle moet die wysheid van Salomo en die geduld van Job hê om huis te hou met veral Lammie en Gogga. Die Louws woon in Linton, ’n voorstad van Johannesburg.

Hendrik Hoffman

Die Hendrik Hoffman-reeks is vir groter kinders, met Hendrik en sy maats wat aan die begin in matriek is en dan verder studeer op Stellenbosch. Hendrik Hoffman is die leier en ’n skitterende sportman en sy maats is Kallie Snyman, ook ’n gedugte sportman, die vet Sakkie de Beer en die tingerige maar skrander Pietie Kleynhans, wat by almal as Tinktinkie bekendstaan. Linda Greyling is die meisie wat Hendrik se hart vinniger laat klop en sy speel saam met haar vriendin, Anna Jooste, ook ’n belangrike rol in hierdie reeks.

Nie-reeks boeke

Hy skryf enkele nie-reeks boeke. Gamaroela-Gawie en Tjokkie is rugbyverhale vir seuns, terwyl Roelf Reyneke – Aanslag nommer een ’n avontuurverhaal vir seuns is. Sy heel laaste boek (uitgegee ses jaar na sy dood) is weer ’n sportboek vir seuns, hierdie keer oor boks, naamlik Nog net een keer. Shona en die feetjies is ’n fantasieverhaal wat hy vir sy dogtertjie skryf.

Volwasse fiksie

Vir volwasse lesers skryf hy boeke vir die Dagbreek-Boekkring, meestal onder die naam M.G. Smith, waarvan Juffrou Jackie se man die gewildste is. Die ontluiking van tant Matilda (later heruitgegee as Die metamorfose van Matilda) is ook vir hierdie mark en vertel van die 33-jarige oujongnooi Matilda se verandering nadat sy onverwags die waardevolste diamant in die wêreld erf en die mans om haar begin draai. Blonde godin is ’n spanningsverhaal vir volwasse lesers. Nadat ’n intieme vriendin se man vermoor word, besluit dr. Gie impulsief om te help en hy dokter die misdaadtoneel om haar ’n beter alibi te gee. Hy verloor egter sy identiteitsdokument en vlug, waarna hy ’n feitlik onmoontlike stryd voer om sy onskuld te bewys. Hy skryf ook talle tydskrifvervolgverhale onder verskeie skuilname.

Publikasies

Werke uit sy pen sluit in:

Topsy Smith

Nie-reeks boeke

• Kampioene van die bokskryt, 1964
• Ons Springbok-rugbyspelers en Tokkelossie, 1946
• Shona en die feetjies, 1946
• Bokshelde van die wêreld,1946
• Draers van die groen en goud, 1947
• Atlete van Springbokland, 1950
• Spannende gebeure van die sportwêreld, 1950
• Die Botha’s, 1953
• The day the bus vanished, 1966
• Fanie die vlieër, 1967
• Gamaroela-Gawie, 1967
• Juffrou Jackie se man (MG Smith), 1970
• Die ontluiking van tant Matilda (M.G. Smith), 1971
• Tjokkie, 1971
• Operation big one, 1972
• Roelf Reyneke – aanslag nommer een, 1978
• Die metamorfose van Matilda, 1979
• Jackie, 1979
• Blonde godin, 1980
• Nog net een keer, 1991

Die Trompie-reeks

• Trompie, 1950
• Trompie die onnut (later heruitgegee as Trompie die stouterd), 1950
• Trompie die soet seun, 1951
• Trompie die hoërskoolseun, 1951
• Trompie die dromer, 1952
• Trompie die speurder, 1952
• Trompie die sterk seun (later heruitgegee as Trompie die kragman) , 1952
• Trompie die groot minnaar (later heruitgegee as Trompie die hartedief) , 1952
• Trompie die held, 1952
• Trompie die jintelman, 1952
• Trompie die mooi seun, 1952
• Trompie die prefek (later heruitgegee as “Trompie die leier”), 1952
• Trompie die filmster, 1955
• Trompie die krieketspeler, 1955
• Trompie die vegter, 1955
• Trompie die sakeman, 1956
• Trompie die sportman, 1956
• Trompie die waaghals, 1956
• Trompie die rebel, 1956
• Trompie die rugbyspeler, 1956
• Trompie die hanswors, 1956
• Trompie die reisiger, 1956
• Trompie die kaptein, 1956
• Trompie die atleet, 1956
• Trompie die meisiehater (later heruitgegee as Trompie die alleenloper), 1957

Die nuwe Trompie-reeks

• Trompie en die mooi meisie, 1962
• Trompie en die dominee, 1962
• Trompie en die kinderstrand, 1962
• Trompie en die sneltrein, 1962
• Trompie en die renmotor, 1963
• Trompie en die erdvarkgat, 1963

Trompie en Saartjie

• Eerste ontmoeting, 1970
• Die geheim van die honde, 1970

Die Bosapies van Bergville-reeks

• Die padda by die skool, 1958
• Die geheim van Bergville, 1958
• Die vlieënde pierings, 1958
• Die rowers by die see, 1958
• Japsnoet begin skoolgaan, 1958
• Buksie speel rugby, 1958
• Die gemaskerde man, 1959
• Buksie se klasmaats, 1959
• Buksie en die spook, 1959
• Huis sonder moeder, 1959
• Buksie en die slang, 1959
• Oorlog op Bergville,1959

Die Hendrik Hoffman-reeks

• Hendrik Hoffmann, hoofprefek, 1959
• Hendrik Hoffmann, Matiestudent, 1959
• Hendrik Hoffmann, intervarsity-held, 1960
• Hendrik Hoffmann, Springboksenter, 1960
• Hendrik Hoffmann, kaptein van sy land, 1960
• Hendrik Hoffmann, sportman van die jaar, 1960

Die Louws van Linton-reeks

• Lammie soek moeilikheid, 1960
• Avonture by die see, 1960
• Lammie en die leeu, 1960
• Die geheim van die spookhuis, 1960
• Moleste by die skool, 1960
• Tant Katrien kom kuier, 1961
• Die keer – onskuldig!,1963
• Gogga die engeltjie, 1964

Die Gampietjie-reeks

• Gampietjie, 1963
• Gampietjie in die weeshuis, 1963
• Gampietjie op Gansville, 1963
• Gampietjie en die vlugteling, 1963
• Gampietjie se avonture, 1964

Die Jantjie-reeks

• Pret op Petrusdorp, 1963
• Rebel op Petrusdorp, 1964
• Moleste op Petrusdorp, 1966
• Marsmanne op Petrusdorp, 1966
• Speurder op Petrusdorp, 1967
• Weeskind op Petrusdorp, 1967

Die Leon-reeks

• Leon at Clan College, 1963
• Leon the rugger captain, 1963
• Leon solves the mystery, 1964
• Leon’s great adventure, 1967

Die Nicky-reeks

• Nicky and the twins, 1958
• Nicky’s adventure, 1958
• Nicky in trouble, 1958
• Nicky’s big fight, 1958

Bettie Naudé

Die Saartjie-reeks

• Saartjie Baumann, 1953
• Saartjie se vakansie, 1953
• Saartjie se geheim, 1953
• Saartjie se donkie, 1953
• Saartjie se nuwe maat, 1953
• Saartjie se slim plan, 1953
• Saartjie se papegaai, 1954
• Saartjie se held, 1954
• Saartjie se geveg, 1954
• Saartjie se skatte, 1954
• Saartjie se kliek, 1954
• Saartjie se kêrel, 1955
• Saartjie se kordaatstuk (later herdruk as Saartjie se dapper daad), 1955
• Saartjie se piekniek, 1955
• Saartjie se moleste, 1955
• Saartjie se prys, 1955
• Saartjie se gevaar, 1957
• Saartjie se dagboek, 1957
• Saartjie se verjaarsdag, 1957
• Saartjie se drome, 1957
• Saartjie se sirkus,  1958
• Saartjie se boetie, 1958
• Saartjie se wedstryd, 1958
• Saartjie se afskeid, 1958

Bronne

Boeke

• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica, Pretoria, Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1983
• Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom. Lapa-Uitgewers Eerste uitgawe Tweede druk 2005

Tydskrifte en koerante

• Anoniem. Trompie-skrywer is nog net baie ‘moeg’. Die Vaderland, 1 Julie 1980
• Anoniem. Saartjie volg nou Trompie se spore. Die Vaderland, 8 September 1988
• Gouws, Andries. Selfone neem nie húl vuisgevegte af. Beeld, 11 Desember 2006
• Hoeksema, Jan. Groot name het Smith beïnvloed. Vaderland, 23 Junie 1971
• Jacobs, Jaco. Trompie & Kie hier om te bly. Taalgenoot, April 2007
• Torr, Donnay. Terug na jou kinderjare. Beeld, 11 Desember 2006

Ongepubliseerde dokumente

• Scott, Lynette. Trompie Toerien 50 jaar oud. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein