Builepes in Suid-Afrika
Builepes is in Suid-Afrika bekend sedert die Tweede Vryheidsoorlog.
Oorsprong en verspreiding
wysigTot in 1901 was builepes in Suid-Afrika ‘n onbekende siekte. Die Britse militêre owerhede het onbewustelik besmette rotte in voer vir hul perde uit Suid-Amerika en Indië ingevoer. Besmette linne op skepe uit Asië is boonop na Suid-Afrika gebring. In daardie landstreke se hawens het builepes destyds onbeheerbaar gewoed. Suid-Afrikaanse hawens en agterbuurte het op daardie tydstip weer gewemel van die rotte. Vlooie van hierdie rotte wat vrek, het gou hul weg gevind na die mens en builepes veroorsaak. Die eerste en grootste uitbrake van die plaag was dus in die hawestede. In Kaapstad was daar honderde sterfgevalle. In 1903 is besmette Indiër-arbeiders na die Rand gebring. Toe builepes die volgende jaar in Johannesburg uitbreek, is ‘n deel van Braamfontein onteien en met die grond gelyk gemaak om die besmetting teen te gaan. In die periode 1903 tot 1905 was die epidemie versprei in Kaapstad, Port Elizabeth, Oos-Londen, Durban, Pietermaritzburg, Kingwilliamstown en Queenstown. ‘n Tien jaar later het dit geheers tot in die plattelandse gebiede van Mosselbaai, Graaff-Reinet, Tarka, Middelburg, Glen Grey en Uitenhage. Streepmuise het die probleem in Knysna veroorsaak. Met die uitwissing van die knaagdierbevolking in die stede en dorpe en die afsondering van besmette mense kom die epidemie tot ‘n end.
Kaapstad
wysigDooie rotte het in die hawegebied rondgelê. Vuil agterbuurte was die ideale omstandighede vir die verspreiding van builepes. Op 7 Februarie 1901 was die eerste uitbraak in Distrik Ses. Gewapende polisie het die inwoners uit die besmette gebied verwyder en hulle verskuif na Pinelands op die Kaapse Vlakte. Daar is ook ‘n afsonderingshospitaal ingerig. ‘n Aantal geboue in Distrik Ses is ontruim en ander heeltemal gesloop. Dele van die stad is deeglik opgeruim en skoongewas met karbolsuur en formalien. Gevangenes wat hiermee gehelp het, het afslag op hul vonnisse gekry. Om verdere verspreiding van die siekte te voorkom, is mense verbied om die stadsgebied te verlaat. Rondloperhonde is summier geskiet. Jag is gemaak op rotte. Vir elke dooie rot het die owerheid ‘n tiekie betaal. Die hawegebied is vir die publiek gesluit. Lede van die Maleier-bevolking het oproerig geraak oor die beperkings wat op die begrafnisse van hul geloofsgenote geplaas is. Die imams kon darem die gemoedere tot bedaring bring. Ook die mediese personeel het gely onder die siekte. Selfs die matrone van die afsonderingshospitaal het gesterf. By elke huis met ‘n pasiënt het ‘n geel vlag gewapper as waarskuwing. Einde Julie was daar ‘n 400 sterfgevalle in die stad. Alhoewel daar dooie rotte in die wynkelders rondgelê het, het geen mens wat daarin gewerk het, aldus die skinderstories uit die tyd, daar siek geword nie.
Teenswoordig
wysigJare na die eerste besmettings in die hawestede is eers agtergekom dat builepes helaas na die inheemse veldknaagdiere versprei het. Die graatjiemeerkat, witkwasmuishond, vaalveldmuis, en die streepmuis speel nou nog ‘n belangrike rol in die verspreiding van builepes na die mens. Higiëniese toestande is teenswoordig egter veel beter as ‘n eeu terug. Vlooie en knaagdiere word nou strenger beheer om besmetting te voorkom. In die 1980’s was daar slegs 18 aangemelde gevalle van builepes in die land. Die siekte word nie deur vee of huisdiere versprei nie. In Oktober 2017 het die Wêreldgesondheidsorganisasie nog nege lande in Suider-Afrika waaronder Suid-Afrika gewaarsku om voorsorgmaatreëls te tref na ‘n ernstige uitbraak van builepes in Madagaskar.
Lees ook
wysigBibliografie
wysig- Ensiklopedie van die Wêreld, deel 8. Stellenbosch: Albertyn-uitgewery, 1993. ISBN 0-949948-22-5
- health24.com
- jstor.org
- sahistory.org.za
- Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 4. Kaapstad: Nasou, 1971. ISBN 0-625-00320-9