Carl Hanau

Carl Hanau (Freiburg im Breisgau, Duitsland, 1855 – Streatham, Engeland, 4 Desember 1930) was ’n Randse pionier en ’n mynmagnaat (Randheer).

Carl Hanau
Gebore	Carl Hanau 1855 Freiburg im Breisgau, Duitsland
Sterf	4 Desember 1930 Engeland
Nasionaliteit	Suid-Afrikaans
Beroep	Mynmagnaat
Eggenoot	Mej. Baumann
Kinders	Onbekend
Ouer(s)	Jacob en onbekend Hanau

Herkoms en kinderjare

Die Hebreeuse gemeente op Victoria-Wes het eers in die dorp se bekendste Joodse boorling se sterfjaar, 1930, 'n gebou aangekoop en dit in 'n sinagoge omskep. Presies 30 jaar later het dié gemeente ontbind.

Hanau het in 1858 as nagenoeg driejarige saam met sy Joodse ouers uit Duitsland na Suid-Afrika geïmmigreer en hulle op Victoria-Wes gevestig. Sy vader se naam was Jacob, maar sy moeder s’n is vergete. Die gesin was deel van die eerste groep Joodse setlaars wat hulle op die dorp kom vestig het tussen die 1850's en die 1880's. Toe diamante egter in Griekwaland-Wes ontdek word, het die meeste van dié Jode, wat blykbaar nie betrokke was by enigste georganiseerde Joodse aktiwiteite op die dorp nie, noordwaarts getrek om hul fortuin daar te gaan soek en waar weldra Suid-Afrika se tweede grootste Joodse gemeenskap naas Kaapstad (tot die stigting van Johannesburg in 1886) ontstaan het.

Drie Hanau-gesinne uit Freiburg im Breisgau het hulle op Victoria-Wes gevestig, maar hoe hulle aan mekaar verwant was, is nie meer bekend nie. Jacob Hanau het ’n sakeonderneming saam met Frederich Moritz Hoffa uit Kassel opgerig, by name Hanau & Hoffa. Hulle het die plaas Meltonwold besit, die oudste vakansieplaas in Suid-Afrika. In 1888 het Jacob Hanau en Fred Hoffa lootjies verkoop met Meltonwold as die eerste prys, 10 000 skaap as die tweede en 5 000 skaap as die derde. Wie dit gewen het, is vergete. Dr. August Hanau en Isadore Hanau het blykbaar eers op Richmond gewoon en omstreeks die vroeë 1870's na Victoria-Wes verhuis. In die 1880's het al drie dié Hanau-manne in die dorpsraad gedien, terwyl Isadore van 1889 tot 1891 Victoria-Wes se eerste Joodse burgemeester was.

Die tweede groep Joodse intrekkers was meer gesteld op hul godsdiens, maar eers in 1924 was daar genoeg van hulle om die Hebreeuse gemeente van Victoria-Wes te stig. In die 1930's het hulle ’n huis gekoop en dit in ’n sinagoge omskep, maar nadat die Jode vir ’n tweede keer weggetrek het, dié keer weens verstedeliking, het die Hebreeuse gemeente in 1960 ontbind. Die sinagoge is later verkoop en in ’n Metodistekerk omskep.

Opleiding en vroeë loopbaan

Sertifikaat aan Hanau uitgereik vir die 50 aandele van £1 elk wat hy op 25 Januarie 1894 in die Doornkop Gold Mining Company gekoop het.

Op 13-jarige leeftyd het Carl Hanau na Giessen gegaan om in die medisyne te studeer, maar daar van rigting verander en in die handel studeer. Nadat hy ’n handelskool in Frankfurt am Main bygewoon het, het hy in diens getree van ’n groot vervaardigingsfirma in Leipzig. Terwyl hy in die buiteland was, het meer as 60 mense hul lewe in die groot vloed op Victoria-Wes van 27 Februarie 1871 verloor. Eers in 1874 het hy na die Karoo teruggekeer, waar hy as klerk in sy vader se saak gewerk het tot hy en sy swaer in 1878 die bestuur van die firma oorgeneem het. In 1882 het hy met ’n mej. Baumann van Graaff-Reinet getrou.

In 1884 was Hanau vervoerkontrakteur van genl.maj. Charles Warren se ekspedisie na Betsjoeanaland. Ná twee jaar in Transvaal het hy en sy vrou na Kimberley verhuis, waar hy die Hanausindikaat, wat spoedig floreer het, met die hulp van (later baron) S. Neumann in die lewe geroep het. Kort hierna, in 1886 of '87, het hy vennoot geword in die firma S. Neumann & kie in Johannesburg, waar hy kort voor lank een van die mees welgestelde en invloedryke mense aan die Rand sou word. Hy het die volste gebruik gemaak van die handelsgeleenthede wat destyds beskikbaar was.

Mynmagnaat

Hanau in 1893.

Nadat Hanau die firma S. Neumann & kie verlaat het, was hy verbonde aan Rand Mines, Ferreira Mines en talle ander myne. Met die medewerking van sir George Farrar het hy die H-F-maatskappy gestig, waarvan die East Rand Proprietary Mines ’n uitspruitsel was. Hy het die hoofrif van die Modderfontein Gold Mining Company op die plaas Edenkloof ontdek.

Hanau was een van die eerste Randse magnate wat besef het die hoofrif strek veel verder as wat eers vermoed is. Aan die begin het hy in sy mynonderneming geslaag en sy briljante ingewing om in 1902 in die distrik Nigel na goud te soek, het tot die ontwikkeling van die uiters ryk Sub-Nigelmyn gelei. Maar wat die bestaan van ’n nuwe hoofgoudrif, veral in die distrik Heidelberg, het hy hom ernstig misgis, wat die ineenstorting van die Coronationsindikaat verklaar. Eindelik het hy in armoede te sterwe gekom.

Openbare deelname

Hanau het hom van politieke bedrywighede weerhou; tog het hy hard gewerk om die blanke bevolkingsgroepe saam te snoer. Hy het die grondslag gelê van die Johannesburg City Tramways en het voorsitter daarvan geword. Vanaf 1893 was hy ondervoorsitter van die Transvaalse Kamer van Mynwese en later voorsitter. Hy was ’n stigterslid van die Randse, Wanderers- en Duitse Klub in Johannesburg, en het ’n lewendige belangstelling in liefdadigheidsorganisasies getoon. Ook was hy rentmeester van die Johannesburgse wedrenklub. In 1905 was hy die eerste president van die Doornfontein-sinagoge.

Bronne

• (af) Hallack, R.K. in Krüger, prof. D.W. en Beyers, C.J. (hoofred.) Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel III. Kaapstad: Tafelberg-Uitgewers, 1977.
• (en) Schaumberger, Paul (ed.) 2001. Jewish Life in the South African Country Communities, volume II. Johannesburg: South African Friends of Beth Hatehutsoth.