Daniël Bosman

Daniël Brink Bosman (* 30 Januarie 1888, Boshof - † 7 Mei 1960, Somerset-Wes) was ’n taalkundige, professor in Afrikaanse Taalkunde aan die Universiteit van Kaapstad en na sy aftrede Suid-Afrikaanse ambassadeur in Nederland. Sy proefskrif oor die ontstaan van Afrikaans het 'n groot invloed gehad op die latere denke oor hierdie onderwerp en hy het ook saam met Boerneef ’n gesaghebbende tweetalige woordeboek (Engels-Afrikaans en Afrikaans-Engels) saamgestel.

Prof. D.B. Bosman.

Lewe en werk

Vroeë lewe en herkoms

Daniël Brink Bosman is op 30 Januarie 1888 in die distrik Boshof in die Vrystaat gebore as een van dertien kinders in die gesin. Sy ouers is Paul Johannes Bosman en Louisa Brink. Hy het pas met sy skoolopleiding begin toe die Anglo-Boereoorlog uitbreek en swerf in die oorlog as jong seun saam met sy dowe pa deur die veld om gevangeneming te ontduik.

Opleiding

Na die oorlog is hy eers op Franschhoek op skool en later op Boshof, waar hy die Thomas Robertson-beurs verower as die beste leerling in die Vrystaat. Hy matrikuleer in 1908 en studeer dan verder aan die Grey Universiteitskollege in Bloemfontein, waar hy die B.A.-graad en in 1912 die M.A.-graad verwerf. Op aanbeveling van president M.T. Steyn word die Herman Coster-studiebeurs aan hom toegeken, wat hom in staat stel om oorsee te gaan vir verdere studie. Onder leiding van professor Kluyver behaal hy in 1916 sy D.Litt.-graad in die Lettere aan die Universiteit van Groningen in Nederland. Sy proefskrif is getiteld Afrikaans en Maleis-Portugees.

Loopbaan

Na die einde van die Eerste Wêreldoorlog in 1918 keer hy so gou moontlik terug na Suid-Afrika, waar hy vir ’n tyd optree as waarnemende professor in Afrikaans en Nederlands aan die Universiteit van Stellenbosch. Hierna aanvaar hy ’n pos as registrateur van die Grey-Universiteitskollege. In 1921 keer hy vir ’n ruk terug na Nederland vir navorsing in die Rijksarchief in Den Haag. Hy aanvaar in 1925 ’n pos as lektor aan die Universiteit van Kaapstad, waar hy in 1927 professor in Afrikaanse en Nederlandse Taalkunde word. Hierdie betrekking beklee hy tot met sy aftrede in 1948.

Kort na sy terugkeer na Suid-Afrika in 1918 word hy benoem tot lid van die Akademie se Taalkommissie en werk hy mee aan die “Afrikaanse Woordelys en Spelreëls”, terwyl hy later ook voorsitter is van hierdie kommissie en tot 1948 lid bly. Hy word ook lid van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns en is sekretaris in die periode 1927–1930, terwyl hy later ook in die Raad dien. Vanaf 1936 dien hy ook op die Departementele Komitee insake die vorm en spelling van Aardrykskundige Eiename, die voorloper van die latere Pleknamekomitee. In 1923 word hy lid van die Maatschappij der Nederlandse Letterkunde in Leiden. Na sy akademiese aftrede word hy ambassadeur in Nederland, ’n pos wat hy vanaf 1949 tot 1957 beklee. By sy terugkeer vestig hy hom as wynboer naby Somerset-Wes in die Kaap. In hierdie tyd dien hy in die direksie van die Nederlandse Bank van Suid-Afrika en is hy lid van die Komitee van Toepassing en Advies insake die Kulturele Betrekkinge tussen Nederland en Suid-Afrika.

Persoonlike lewe

Tydens sy studentejare in Nederland trou hy met Frouwien Reina Meijer, ’n Nederlandse meisie van Groningen, en die egpaar het vier kinders, twee seuns en twee dogters. Hy is op 7 Mei 1960 op Somerset-Wes in die Kaap oorlede.

'n Jong D.B. Bosman

Skryfwerk

Die verwerkte vorm van sy proefskrif, Oor die ontstaan van Afrikaans, het ʼn enorme invloed op die teorie oor Afrikaans se herkoms. Tot met die publikasie daarvan is D.C. Hesseling se beskouings in Het Afrikaansh van 1899 wyd aanvaar, naamlik dat die handels- en slawetaal, die sogenaamde Maleis-Portugees, Nederlands in Afrikaans gekreoliseer het. Bosman se werk dui aan die hand van deeglike dokumentasie en verwysing na taalkundige aspekte aan dat die nie-Nederlandssprekende inwoners almal eindelik hulle tale (Frans, Duits, Hottentots) prys gegee en ʼn vorm van Nederlands aangeleer het wat vandag Afrikaans heet. Deurentyd het Nederlands die beïnvloedende en toonaangewende taal gebly. Afrikaans is dus nie ʼn bastertaal nie, maar ʼn volwaardige afstammeling van sewentiende eeuse Nederlands, wat gaandeweg vereenvoudig het en woorde en uitdrukkings van baie ander tale ingeneem het in sy ryke verskeidenheid.

Hy is veral bekend vir die Tweetalige Woordeboek wat hy in samewerking met I.W. van der Merwe (Boerneef) saamstel. Verder versorg hy die Daghregister van Jan van Riebeeck en skryf die taalkundige boek Die aanmekaarskryf van woorde in Afrikaans.

Verskeie vakkundige artikels van hom verskyn in publikasies soos Tydskrif vir Wetenskap en Kuns, De Nieuwe Taal­gids, Die Huisgenoot en die Hertzog-annale.

Eerbewyse

• In 1959 ken die Universiteit van die Oranje-Vrystaat ’n eredoktorsgraad (D.Litt. et Phil.) aan hom toe.

Publikasies

• 1923 Oor die ontstaan van Afrikaans

Samesteller en redakteur

• 1936 Tweetalige Woordeboek (saam met I.W. van der Merwe)
• 1940 Tussen die engtes (saam met N.P. van Wyk Louw, Jan Greshoff en W.E.G. Louw)
• 1952 Briewe van Johanna Maria van Riebeeck en ander Riebeeckiana
• 1955 Daghregister gehouden by den Oppercoopman Jan Anthonisz van Riebeeck

Bronnelys

Boeke

• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. D.J. Opperman: ’n Biografie. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1986
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652-2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Nasionale Pers Beperk. Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad 1936
• Van der Merwe, H.J.J.M. (red.) Afrikaans: sy aard en ontwikkeling. J.L. van Schaik Beperk Pretoria Eerste uitgawe 1968

Tydskrifte en koerante

• Boshoff, S.P.E. Daniël Brink Bosman. Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1961

Internet

• Digitale bibliotheek voor Nederlandse Letteren: http://www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=bosm005
• Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Bosman,_Dani%C3%83%C2%ABl_Brink
• Gelofteland: http://gelofteland.org/index.php/ons-volk/23-kultuurdagboek/2226-30-januarie-1888-dr-db-bosman-grondlegger-van-wetenskaplike-bestudering-van-afrikaans.html
• Geni: http://www.geni.com/people/Daniel-Brink-Bosman/6000000025130107257