Des Knaben Wunderhorn (Mahler)

Des Knaben Wunderhorn (Die Knaap se Wonderhoring) is 'n reeks liedere wat deur Gustav Mahler gekomponeer is. Dit is gekomponeer vir stem en klavier, of vir stem en orkes, en is gebaseer op tekste van Duitse volkspoësie wat gekies is uit 'n gelyknamige reeks wat saamgestel en geredigeer is deur Achim von Arnim en Clemens Brentano, en tussen 1805 en 1808 gepubliseer is.

Gustav Mahler, gefotografeer in 1907 deur Moritz Nähr aan die einde van sy loopbaan as direkteur van die Weense Staatsopera

Tien liedere vir sopraan of bariton en orkes is aanvanklik deur Mahler gepubliseer as 'n sangsiklus in 1905, maar altesaam 12 orkestrale liedere bestaan, sowel as 'n soortgelyke aantal liedere vir stem en klavier.

Geskiedenis van komposisie

Mahler se eie teks vir die eerste van sy Lieder eines fahrenden Gesellen (Liedere van 'n Reisiger, en dikwels ook vertaal as Liedere van 'n Wegvaarder; 1884–1885) is duidelik gebaseer op die Wunderhorn-gedig "Wenn mein Schatz"; sy eerste ware toonsettings van Wunderhorn-tekste word egter gevind in die Lieder und Gesänge, gepubliseer in 1892 en later deur die uitgewer herdoop as Lieder und Gesänge aus der Jugendzeit (Liedere en Gesange van 'n Jongeling). Die nege Wunderhorn toonsettings daarin is tussen 1887 en 1890 gekomponeer, en het die tweede en derde volumes van die drie-volume versameling liedere vir stem en klavier beslaan. Die titels van hierdie nege liedere (wat in baie gevalle verskil van die titels van die oorspronklike gedigte) is soos volg:

Volume II

1. "Um schlimme Kinder artig zu machen" – Om Stoute Kinders te Leer om Gehoorsaam te Wees
2. "Ich ging mit Lust durch einen grünen Wald" – Ek het met Blydskap Gewandel deur 'n Woud
3. "Aus! Aus!" – Klaar! Klaar!
4. "Starke Einbildungskraft" – Kragtige Verbeelding

Volume III

1. "Zu Straßburg auf der Schanz" – Aan die Buitewyke van Straatsburg
2. "Ablösung im Sommer" – Die Wisseling van die Wag in die Somer
3. "Scheiden und Meiden" – Afskeid neem en Afsien
4. "Nicht wiedersehen!" – Om Nooit Weer te Ontmoet Nie
5. "Selbstgefühl" – Selfversekerdheid

Mahler het in 1892 aan die komposisie van die volgende groep Wunderhorn tekste begin werk. 'n Versameling van 12 hiervan is in 1899 gepubliseer onder die titel Humoresken ('Humoreske') en het die basis gevorm van wat nou bloot (en ietwat verwarrend) bekendstaan as Mahler se 'Liedere uit "Des Knaben Wunderhorn"'. Terwyl die liedere in die Lieder und Gesänge-versameling vir stem en klavier gekomponeer is, met geen orkesweergawes wat deur die komponis gekomponeer is nie, is die Humoresken van die begin af bedoel vir stem en orkes, alhoewel Mahler se eerste stap die toonsetting van speelbare en publiseerbare stem-en-klavier-weergawes was. Die titels in hierdie 1899-versameling is:

1. "Der Schildwache Nachtlied" – Die Naglied van die Skildwag (Januarie–Februarie 1892)
2. "Verlor'ne Müh" – Verspilde Moeite (Februarie 1892)
3. "Trost im Unglück" – Troos by Ongeluk (April 1892)
4. "Wer hat dies Liedlein erdacht?" – Wie het hierdie Liedjie Bedink? (April 1892)
5. "Das irdische Leben" – Die Aardse Lewe (na April 1892)
6. "Des Antonius von Padua Fischpredigt" – Sint Antonius van Padua se Prediking aan die Visse (Julie–Augustus 1893)
7. "Rheinlegendchen" – Rynse Legendetjie (Augustus 1893)
8. "Lied des Verfolgten im Turm" – Lied van die Vervolgde in die Toring (Julie 1898), sien: Die Gedanken sind frei
9. "Wo die schönen Trompeten blasen" – Waar die Skone Trompette Blaas (Julie 1898)
10. "Lob des hohen Verstandes" – Lof van die Verhewe Intellek (Junie 1896)
11. "Es sungen drei Engel" – Drie Engele Sing 'n Mooi Lied (1895)
12. "Urlicht" – Oer-lig (1893)

"Urlicht" (gekomponeer in ?1892, georkestreer in Julie 1893) is spoedig opgeneem (met uitgebreide orkestrasie) in Mahler se Tweede Simfonie (1888–1894) as die werk se vierde beweging; "Es sungen drei Engel", daarenteen, is spesifiek gekomponeer as deel van Mahler se Derde Simfonie (1893–1896), en vereis 'n seuns- en vrouekoor, benewens 'n altsolis. Dit is die enigste lied onder die twaalf waarvoor Mahler nie 'n stem-en-orkesweergawe gekomponeer het nie, en die enigste een wat hy nie aanvanklik afsonderlik gepubliseer het nie. Ander liedere het ook tot Mahler se simfoniese komposisies bygedra: 'n stemlose weergawe van "Des Antonius von Padua Fischpredigt" vorm die basis van die scherzo in Mahler se Tweede Simfonie, en "Ablösung im Sommer" dien op dieselfde wyse in sy Derde Simfonie.

'n Bykomende toonsetting uit hierdie tydperk was "Das himmlische Leben" ("Die Hemelse Lewe") van Februarie 1892 (georkestreer in Maart 1892). Teen die publikasiejaar van die versameling (1899) is hierdie lied ge-herorkestreer en geoormerk as die finale van Mahler se Vierde Simfonie (1899–1900), en dit is dus nie gepubliseer as deel van die Des Knaben Wunderhorn-versameling nie, en is ook nie in 'n stem-en-klavierweergawe beskikbaar gestel nie.

Na 1901 is "Urlicht" en "Es sungen drei Engel" uit die versameling verwyder, en in latere uitgawes vervang deur twee ander liedere; sodoende is die totale aantal liedere in die stel tot twaalf herstel. Die twee nuwe liedere was:

"Revelge" – Revelasie (Julie 1899)

"Der Tamboursg'sell" – Die Tamboerseun (Augustus 1901)

Kort na Mahler se dood het die uitgewer (Universal Edition) Mahler se eie klavierweergawes van die Wunderhorn-liedere vervang deur klavierweergawes van die orkestrale stukke, en sodoende die verskille in Mahler se skryfwerk vir die twee verskillende genres verdoesel. Ten spyte hiervan kom stem-en-klavieruitvoerings, veral van die ligter liedere, gereeld voor. Die oorspronklike klavierweergawes is in 1993 heruitgegee as deel van die kritiese uitgawe, geredigeer deur Renate Hilmar-Voit en Thomas Hampson.

Rangskikkings vir kamerorkes

In 2012 het Ensemble Mini (as deel van sy "mini-Mahler-reeks") die komponis en musiekrangskikker Klaus Simon opdrag gegee om die liedjies vir 'n kamerensemble van 16 musikante te rangskik, waarvan die première by die Berliner Philharmonie op 20 Junie 2012 opgevoer is. Dit is ook uitgegee deur Universal Edition.

Ander komponiste

Gedigte uit dieselfde versameling is ook getoonset as Lieder deur verskeie komponiste, insluitend Mendelssohn, Schumann, Loewe , Brahms, Schoenberg, Webern, en Zemlinski.

Geselekteerde diskografie

Gerieflikheidshalwe is hierdie lys opnames van Des Knaben Wunderhorn beperk tot opnames wat die volle versameling of 'n meerderheid van die versameling insluit, hetsy in die georkestreerde- of klavierweergawes, eerder as 'n beperkte keur uit die liedere.

Opnames met orkes

• Maureen Forrester, Heinz Rehfuss; Simfonieorkes van die Wene-fees; Felix Prohaska (Vanguard Everyman Classics SRV 285 SD, 1963)
• Janet Baker, Geraint Evans; Londense Filharmoniese orkes; Wyn Morris (EMI S 36380, 1966)
• Elisabeth Schwarzkopf, Dietrich Fischer-Dieskau; Londense Simfonieorkes; George Szell (EMI/HMV SAN 218, 1968)
• Christa Ludwig, Walter Berry; New York Filharmoniese orkes; Leonard Bernstein (Columbia S72716, 1969)
• Jessye Norman, John Shirley-Quirk; Koninklike Concertgebouw-orkes; Bernard Haitink (Philips 9500 316, 1976)
• Eva Andor, István Gati; Boedapest Simfonieorkes; Gyorgy Lehel (Hungaroton SLPX 12043, 1980)
• Lucia Popp, Andreas Schmidt; Koninklike Concertgebouw-orkes; Leonard Bernstein (Deutsche Grammophon 289 427 302-2, 1987)
• Dietrich Fischer-Dieskau; Berliner Philharmoniker; Daniel Barenboim (Sony Classical SK 44935, 1990)
• Ann Murray, Thomas Allen; Londense Filharmoniese orkes; Sir Charles Mackerras (Virgin Classics 7243 5 61202 2 8, 1991)
• Iris Vermillion, Jorma Hynninen; Weense Simfonieorkes; Eliahu Inbal (Denon CO-18018, 1997)
• Anne Sofie von Otter, Thomas Quasthoff; Berliner Philharmoniker; Claudio Abbado (Deutsche Grammophon 289 459-646-2, 1999)
• Brigitte Fassbaender, Dietrich Fischer-Dieskau; Saarbrucken Radio-simfonieorkes; Hans Zender (CPO 9994792, 2000)
• Barbara Bonney, Sara Fulgoni, Matthias Goerne, Gösta Winbergh; Koninklike Concertgebouw-orkes; Riccardo Chailly (Decca 289 467-348-2)
• Magdalena Kožená, Christian Gerhaher; Cleveland-orkes; Pierre Boulez (Deutsche Grammophon 289 477-906-0, 2010)
• Christiane Oelze, Michael Volle; Gürzenich-orkes Keulen; Markus Stenz (Oehms OC657, 2010)
• Sarah Connolly, Dietrich Henschel; Orchestre des Champs-Élysées; Philippe Herreweghe (harmonia mundi 2901920DI, 2011)
• Christiane Iven, Hanno Müller-Brachmann; SWR Sinfonieorchester Baden-Baden und Freiburg; Michael Gielen (Hänssler HAEN93274, 2011)
• Thomas Hampson; Wiener Virtuosen (Deutsche Grammophon 289 477-928-9, 2011)

Opnames van rangskikkings deur ander komponiste

• Rangskikking deur Klaus Simon: Selina Batliner, Yanqiao Shi, Julia Frischknecht, Simon Langenegger, Nicole Wacker, Arion Rudari, Flurina Ruoss en Yi-An Chen; HBK Kamerorkes; Graziella Contratto (Claves CD1921, 2019)
• Rangskikking deur Detlev Glanert: Dietrich Henschel; Bochumer Symphoniker, Steven Sloane (Avanti AVA10522, 2023)

Opnames met klavierbegeleiding

• Dietrich Fischer-Dieskau; Daniel Barenboim (HMV/EMI 1 C 165-03446/48, 1980)
• Thomas Hampson; Geoffrey Parsons (Teldec 244 923-2, 1989)
• Stephan Genz; Roger Vignoles (Hyperion CDA67645, 2008)
• Wolfgang Holzmair; Charles Spencer (Onyx ONYX4100, 2012)
• Dietrich Henschel, Boris Berezovsky (Evil Penguin EPRC013, 2013)
• Diana Damrau, Ivan Paley; Stephan Matthias Lademann (Profil Medien PH14018, 2015)
• Katharina Kammerloher, Arttu Kataja; Eric Schneider (MDG MDG90823226, 2024)

Eksterne skakels

• Die Duitse lirieke, met verskeie vertalings in ander tale by Die LiederNet Argief
• Radiopraatjie waarin Deryck Cooke die verhouding tussen 'Des Knaben Wunderhorn' en Mahler se Vierde Simfonie bespreek (Engels)
• Mahler Foundation, "Des Knaben Wunderhorn – 9 Songs"
• Mahler Foundation, "Introduction Des Knaben Wunderhorn, 12 songs"