Rekonstruksie van Europa na die Eerste Wêreldoorlog

Hierdie artikel bespreek die heropbou van Europa na die Eerste Wêreldoorlog.

Die Toestand in Europa

Die wapenstilstand wat 'n oorwonne Duitsland aan die end van die Eerste Wêreldoorlog aanvaar het, het hom in 'n weerlose toestand gelaat waarin dit vir hom heeltemal onmoontlik was om gewapende weerstand voort te sit. Al waarop hy nog kon hoop, was 'n finale vrede volgens die beginsels neergelê in president Wilson se beroemde ,,Veertien Punte" wat hy in Januarie 1918 wêreldkundig gemaak het. Hierdie beginsels is aanvaar as 'n basis vir 'n duursame vrede.

Vredesverdrae, só het president Wilson verklaar, moes in die openbaar opgestel word en nie deur geheime diplomasie nie. Die vryheid van die see moes vasgestel word, en bewapening moes internasionaal beperk word. Alle gebied in België, Frankryk, Italië en die Balkan wat deur vyandelike moondhede beset was, moes ontruim en teruggegee word en die herafbakening van grense moes op die basis van duidelik waarneembare nasionaliteitsgrense geskied. Pole moes as 'n onafhanklike staat met toegang tot die see opgerig word. Ten slotte moes 'n algemene bond van volke van die hele beskaafde wêreld gevorm word wat toekomstige oorloë moes voorkom.

Die oorlog het Europa waarlik in 'n erbarmlike toestand gelaat. Alhoewel Duitsland self skaars deur die verwoesting van die oorlog geraak was, was aansienlike dele van België, Frankryk en Pole verwoes. Stede en dorpe was verwoes en uitgestrekte landboustreke nutteloos gemaak en myne en nywerhede geruïneer. Veel erger was die uitwerking van die oorlog op die mense. Baie miljoene jong mense het gesneuwel en baie miljoene meer was sterwend as gevolg van gebrek aan voedsel of weens siektes. Daar was geen land in Europa wat nie as gevolg van ondervoeding gely het nie. Selfs in neutrale lande soos Nederland het die kinders weens ondervoeding gely. In party lande soos Pole het die arm boere in hul nood wortels, gras en akkers geëet. Ook was die politieke toestand in Europa onseker. Die ou regerings in Rusland, Duitsland en Oostenryk-Hongarye het in duie gestort en die nuwe republikeinse regerings was nog nie behoorlik gevestig nie.

Die Vredeskonferensie

Onder sulke omstandighede het die afgevaardigdes van twee-en-dertig volke vroeg in 1919 by die konferensie in Parys vergader. Rusland, wat reeds 'n tyd lank nie meer aan die oorlog deelgeneem het nie, was nie verteenwoordig nie, nog minder die oorwonne lande Duitsland, Oostenryk, Bulgarye en Turkye. Die sogenaamde ,,Groot Vier’’ het by die Konferensie die meeste invloed uitgeoefen. Hulle was president Wilson, wat die Verenigde State verteenwoordig hef, Lloyd George en Orlando, die Britse en Italiaanse eerste ministers, en Clemenceau, die leier van die Franse afgevaardiging, wat voorsitter van die Konferensie was.

Dit was uit die staanspoor duidelik dat die vier manne hemelsbreed verskil het ten opsigte van hul sienswyses in verband met die bepalinge van die vrede wat die oorwonne volke opgelê moes word. Wilson is in Engeland en Europa as die apostel van wêreldvrede verwelkom. Hy het verklaar dat Amerika geen grondgebied of skadevergoeding begeer het nie. Ongelukkig is hy egter nie in sy sienswyse deur sy landgenote ondersteun nie, van wie die meerderheid nog aan 'n beleid van isolasie geglo het. Lloyd George het 'n opdrag van sy kiesers gehad om te eis dat Duitsland al die koste van die oorlog moes betaal. Op daardie tydstip het baie mense geglo dat Duitsland alleen vir die oorlog verantwoordelik was. Orlando het soveel grondgebied vir Italië opgeëis dat 'n ernstige onenigheid tussen hom en Wilson ontstaan het. Clemenceau se vernaamste oogmerk was om Frankryk teen toekomstige Duitse aggressie te vrywaar.

Uiteindelik is die vredesvoorwaardes na langdurige beraadslaging opgestel, en die twee Duitse afgevaardigdes is gedwing om die verdrag in die Spieëlsaal te Versailles op 28 Junie 1919 te onderteken. Dit was vir die Duitsers vernederend, want die Duitse keiserryk is in daardie selfde saal in 1871 uitgeroep. Daarná is afsonderlike vredesverdrae met Oostenryk, Hongarye, Bulgarye en Turkye gesluit. Die vrede met Turkye is weens binnelandse veranderinge wat in dáárdie land deur 'n onverskrokke militêre leier, Moestafa Kemâl, teweeggebring is, nooit bekragtig nie. 'n Gewysigde verdrag is in 1923 onderteken. Die hoop is gekoester dat die Vrede van Versailles 'n vrede sou wees wat oorlog in die toekoms sou voorkom. Die tyd sou egter toon dat daar bepalinge in die verdrag was wat later tot ernstige onenigheid sou lei. Die Vredesvoorwaardes was 'n skok vir die Duitsers, alhoewel hulle self by Brest-Litowsk strenge voorwaardes aan die Russe voorgeskryf het.

Die Vrede van Versailles (1919)

Die Verdrag van Versailles wat met Duitsland gesluit is, is 'n lang dokument, wat uit twee dele bestaan. Die eerste deel is gewy aan die skema vir die oprigting van 'n Volkebond. Die Handves van die Volkebond is inderdaad in al die ander verdrae ingesluit. Die oogmerke van dié bond ter versekering van wêreldvrede en besonderhede aangaande sy organisasie en lidmaatskap is daarin uiteengesit. Die tweede deel bevat verskeie bepalinge in verband met strawwe wat op die oorwonne volk gelê is.

Dit is nodig om die gebiedsreëlings vervat in die verskillende verdrae op te som. Duitsland het Elsas-Lotharinge aan Frankryk en 'n klein stukkie grondgebied aan België afgestaan, en 'n deel van Sleeswyk is aan Denemarke teruggegee, nadat 'n volkstemming gehou is. Die Saarvallei met sy waardevolle steenkoolvelde sou deur Frankryk vyftien jaar lank beset word. Pole is as afsonderlike republiek opgerig en het van Duitsland 'n groot stuk van Opper-Silesië, die merendeel van Posen en Wes-Pruise verkry.

Oos-Pruise is dus van die res van Duitsland afgesny en aan Pole is 'n ,,korridor" of deurgang na die Oossee gegee. Danzig, wat in hierdie strook geleë was, is tot vrystad verklaar ten einde die Pole in staat te stel om sy dokke te gebruik en die spoorweg te beheer. Duitsland het altesame omtrent een-sewende van sy grondgebied en bevolking in Europa verloor. Die Geallieerdes was sterk voorstanders van die nasionaliteitsbeginsel. Die toepassing van hierdie beginsel in die geval van die Oostenrykse keiserryk het beteken dat hy feitlik uitmekaar geruk is en dat Oostenryk 'n verarmde staat geword het. Galicië is aan Pole gegee. Boheme en Morawië en 'n stuk Hongaarse gebied is tot die nuwe Slawiese staat Tsjeggo-Slowakye gevorm waarin daar ook 'n groot aantal Duitsers was. Serwië is vergroot deur die insluiting van die Slawe in die suide van Oostenrykse keiserryk en verenig met Montenegro, Bosnië en Herzegowina. Hy word toe die nuwe staat Joego-Slawië onder die koning van Serwië. Triest, Istrië en die Trentino tesame met die Duitssprekende distrik Botzen is aan Italië gegee. Dalmasië, ten suide van Fiume, is deur Italië vurig begeer, maar is aan Joego-Slawië gegee. Dit het later baie kwaaie gevoelens veroorsaak. Uiteindelik het Italië Fiume gekry. Op hierdie wyse het Oostenryk 'n onbeduidende moondheid geword, wat heeltemal van die see afgesny is. Ten einde te verhoed dat die ses miljoen Duitsers in Oostenryk weer by Duitsland aansluit, is daar- bepaal dat sodanige vereniging slegs met die toestemming van die Raad van die Volkebond sou mag geskied.

Roemenië het groot aanwinste van hulpbronne en bevolking van Hongarye verkry. Hy het die hele Seweburge met sy uitgestrekte woude en waardevolle ertslae gekry. Daarbenewens het hy grondgebied van Oostenryk teruggekry en Bessarabië van Rusland. Die grootte van sy grondgebied is dus feitlik verdubbel. Bulgarye moes gebied aan beide Joego-Slawië en Griekeland afstaan en is van die Egeïese See afgesny.

In die noorde het Estland, Letland en Litaue, wat voorheen Russiese Oossee-provinsies was, onafhanklike state geword. Finland se onafhanklikheid is ten tyde van die Russiese Rewolusie in 1917 erken. Duitsland moes al sy kolonies aan Groot-Brittanje, België, Frankryk en Japan afstaan. Verder het Turkye Sirië, Mesopotamië en Arabië verloor. Die Duitse en die Turkse kolonies, met uitsondering van Arabië, wat tot 'n onafhanklike staat gevorm is, is onder die beheer van verskeie state geplaas, wat mandate van die Volkebond aanvaar het. Só is Palestina as 'n mandaatgebied aan Brittanje gegee en het dit 'n tuiste vir die herstelde Joodse volk geword. Die Unie van Suid-Afrika sou vir Duits-Suidwes-Afrika verantwoordelik wees.

Herstelbepalinge

Die finansiële aspek van die vredesonderhandelinge was die oorsaak van groot moeilikhede. President Wilson was aanvanklik teen die gedagte van oorlogskadevergoeding gekant, maar uiteindelik het hy toegegee aan die druk van die kant van Brittanje en Frankryk, en is die vyandslande die verpligting opgelê om skadevergoeding te betaal. Die Geallieerdes het verwag dat Duitsland 'n kolossale ongespesifiseerde bedrag moes betaal vir oorlogskade wat wederregtelik in besette gebied aangerig is en vir skepe wat vernietig is. Hierdie bedrag is verder vergroot deur die insluiting van pensioene vir weduwees wat hulle mans verloor het en van ongeskiktheidspensioene aan diegene wat permanent vermink is. Dit het egter onmoontlik geblyk om herstelskulde te betaal, wat uiteindelik vasgestel is volgens die skaal van honderd miljoen pond jaarliks betaalbaar oor 'n tydperk van ses-en-sestig jaar. Hierdie skuld moes vereffen word deur 'n onmiddellike betaling in goud en goedere soos steenkool. Die betaling van so 'n groot bedrag as skadevergoeding het Duitsland so verarm dat hy nie meer in staat was om soos voorheen van ander nasies te koop nie, en dit het 'n ekonomiese ineenstorting veroorsaak.

As gevolg hiervan het Engelse fabrieke stilgestaan, Amerikaanse landbouprodukte kon nie verkoop word nie, en Europese lande het ook die nadelige uitwerking daarvan ondervind. Wat die opstellers van die vrede nie vooruit kon sien nie, was dat die Tweede Wêreldoorlog deur die finansiële ineenstorting van Duitsland, sowel as van 'n groot deel van Europa gevolg, sou word.

Duitsland is gedwing om hierdie krasse voorwaardes te aanvaar, en hy moes inderdaad deur sy ondertekening van die verdrag alleen verantwoordelikheid vir die oorlog aanvaar. Selfs Wilson was oortuig van die skuldigheid van die Hohenzollernse keiser Willem II aan die ontketening van die oorlog. Jare later het geskiedskrywers die werklike grondoorsake van die oorlog aan die lig gebring.

In die vredestraktate is ook die algemene vermindering van bewapening in die vooruitsig gestel. Die Duitse vloot het hom reeds oorgegee. Die vloot is egter deur sy Duitse bemannings in 1919 by Scapa Flow gesink. Die Duitsers moes ook die grootste gedeelte van hulle handelsvloot oorgee, en die Oostenrykers hul hele vloot. Die Duitse leër is tot 100,000 man beperk, diensplig afgeskaf en die vloot tot ses klein oorlogskepe beperk. Ten einde te verseker dat die bepalinge van die verdrag met Duitsland uitgevoer word, sou 'n besettingsleër bestaande uit Britse, Franse en Amerikaanse troepe minstens vyftien jaar lank in die Rynland aangehou word.

Die Triomf van Nasionalisme

Een van die belangrikste kenmerke van die Verdrag van Versailles sowel as van die daaropvolgende verdrae met die ander moondhede was die aanvaarding van die nasionaliteitsbeginsel. Nog nooit tevore het staatsmanne op so 'n internasionale grondslag te werk gegaan nie. Alhoewel die verdrag sy teer plekke nagelaat het wat later wrywing kon veroorsaak, is 'n poging tog aangewend om die kaart van Europa opnuut te teken volgens die natuurlike grense van volk en taal en nie volgens die ou oorweging van magsewewig nie. Nuwe state is sover moontlik só gevorm dat hulle net een volk sou insluit. Waar dit nie moontlik was nie, is daar spesifieke voorsiening vir die minderheidsgroepe gemaak, sodat hulle hul burgerregte sou bly geniet en volle vryheid in verband met hul taal en godsdiens sou bly behou. Die verantwoordelikheid om toe te sien dat dit gebeur, is spesifiek op die Volkebond geplaas. Die nuwe kaart van Europa soos dit te Versailles geteken is, was dus in baie opsigte 'n verbetering op die kaart van 1914. Volke soos Roemenië en Joego-Slawië is tot sterk state gevorm en deur die stigting van Pole en Tsjeggo-Slowakye het ou nasionale aspirasies herleef. Bowendien het vier Oossee-provinsies weer onafhanklik geword.

Nietemin het die vrede nie blywende en algemene tevredenheid gegee nie. Duitsland was ontevrede oor baie bepalinge, soos die Poolse korridor, die verlies van die Saarvallei en die verlies van sy kolonies. Oostenryk was heeltemal verarm en is inderdaad in 1938 deur Duitsland ingelyf. Die insluiting van minderheidsgroepe in groter state het spoedig aanleiding tot wrywing gegee. President Wilson was 'n voorstander van die selfbeskikkings-beginsel. Daarvolgens moes geen volk aan 'n ander onderhorig gemaak word nie, tensy hy dit self begeer het. Hierdeur is die oprigting van verenigde state egter nie bevorder nie. Bowendien het Wilson verklaar dat die wêreld vir die demokrasie beveilig moes word. Die demokratiese beginsel is in die nuwe state toegepas, aangesien nuwe grondwette op demokratiese grondslag ingestel is. Lande soos Duitsland, Oostenryk en Hongarye is deur die oprigting van demokratiese regerings later hervorm. Sulke beginsels het in die teorie mooi geklink, maar ongelukkig het die vredemakers by Versailles hulle dikwels in die hitte van die oomblik meer deur hul eie nasionale belange laat lei.

Bron

• Fowler, C de K. & Smit, G.J.J., Geskiedenis vir die Kaaplandse Senior Sertifikaat en Matriek. Kaapstad: Maskew Miller Beperk. Bladsye 102-107. (Datum onbekend, vermoedelik laat 1950's).