Die aard van voegwoorde

   Hierdie artikel behoort versmelt te word met Voegwoord.
Maak seker om die inhoud te skuif na die bladsy wat reeds aan Wikidata gekoppel is!
Indien altwee gekoppel is, sien hier.

’n Woord kan gedefinieer word as ’n simplekse of komplekse simboliese eenheid in die taalsisteem wat groter as ’n klank of sillabe (klankgreep) en kleiner as ’n frase is. Hierdie definisie kan in kleiner dele verdeel word om dit beter te verstaan.

• ’n Woord is ’n taalelement wat óf nie interne morfologiese struktuur het nie, met ander woorde dit kan nie in kleiner betekenisvolle dele verdeel word nie (dit is ’n simpleks, bv. tas) óf dit is ’n taalelement wat wel in kleiner betekenisvolle dele verdeel kan word (dit is ’n kompleks, bv. slaap + kamer).
• Dit is ’n simboliese eenheid wat daarop dui dat dit vorm het (ons kan dit skriftelik voorstel, hetsy met die Romeinse alfabet of met fonetiese simbole, bv. kind foneties voorgestel as [kənt]), én betekenis.
• ’n Woord is groter as ’n klank (bv. [a]) of ’n sillabe (bv. slaap.ka.mer) en kleiner as ’n frase (bv. die mooi slaapkamer).

Verskillende woorde toon ooreenkomste met mekaar. Hierdie ooreenkomste kan op betekenisvlak, morfologiese vlak of ten opsigte van die sintaktiese posisie daarvan waargeneem word. Die woorde "speel", "hardloop" en "sing" word saamgegroepeer omdat hulle (i) op betekenisvlak verwys na ’n handeling wat deur mense uitgevoer word, (ii) op morfologiese of vormvlak die voorvoegsel ge- in die verlede tyd neem en (iii) wat hulle sintaktiese posisie betref, in die tweede posisie van ’n sin geskryf word indien stelsin geskryf word (bv. Jannie speel met die bal), of in eerste posisie van die sin voorkom wanneer ’n vraagsin geskryf word (bv. Speel Jannie met die bal?).

Woorde wat die voorgenoemde ooreenkomste toon, word in kategorieë saamgegroepeer waarvan woordsoort die bekendste van hierdie kategorieë is. In hierdie Wikiblad is die ondersoekfokus voegwoorde as woordsoortkategorie.

Die verskeie funksies van voegwoorde

Die gebruik van voegwoorde het verskillende funksies. Die eerste funksie van voegwoorde hou verband met

Die gebruik van voegwoorde behels die verbinding van woorde, woordgroepe en verskeie sinne met mekaar. ’n Tweede funksie van voegwoorde is om ’n teks meer vloeiend te maak; met ander woorde die gebruik daarvan bring ’n vlot leespatroon in die teks tot stand. In die eerste voorbeeld hieronder word geïllustreer hoedat die gebrek aan voegwoordgebruik ’n teks gefragmenteerd laat voorkom, terwyl die tweede voorbeeld aantoon hoedat die gebruik daarvan tot vloeiendheid bydra.

• Hy het die plaas vroeg verlaat. Hy wou op die dorp wees. Die son kom op. Hy het sy buurman teëgekom. Hulle het lanklaas gesels. Hulle het mekaar lanklaas gesien.
• Hy het die plaas vroeg verlaat, omdat hy op die dorp wou wees, voordat die son opkom. Terwyl hy in die pad afgery het, het hy sy buurman teëgekom. Hulle het lanklaas gesels, omdat hulle mekaar lanklaas gesien het.

Derdens dra effektiewe voegwoordgebruik daartoe by om die semantiese verbande tussen woorde, woordgroepe en sinne duideliker te maak vanweë die inherente semantiese waarde daarvan (vergelyk die afdeling verderaan, genaamd "Die semantiese klassifikasie van voegwoorde"). Op hierdie wyse word kohesie en koherensie bewerkstellig. Die teenwoordigheid daarvan lei dus die leser of hoorder om die teks te interpreteer soos die skrywer beoog het. Omdat voegwoorde die tipe betekenisrelasie of verband aandui wat die produseerder (d.i. skrywer/spreker) beoog het, bring dit effektiewe kommunikasie mee, en lei dit tot ’n beter leesbaarheid en interpretasie-moontlikheid van ’n teks.

Die sintaktiese klassifikasie van voegwoorde

Daar is twee tipes voegwoorde wat met ’n bepaalde sinsbou geassosieër word: neweskikkende voegwoorde en onderskikkende voegwoorde.

Neweskikkende voegwoorde

Neweskikkende voegwoorde verwys na woorde soos en, want, maar, of, dog, trouens, sowel ... as, óf ... óf en nóg ... nóg wat twee of meer funksioneel gelyksoortige lede wat omkeerbaar is, skakel. Hierdie lede kan (i) hoofsinne, (ii) om-te-infintiefsinne, (iii) bysinne of selfs (iv) woorde en woordgroepe wees.

Voegwoorde verbind twee hoofsinne (ook bekend as onafhanklike sinne) met mekaar, met ander woorde twee sinne wat elkeen een selfstandige werkwoord (hoofwerkwoord) het en wat deur die volgende volgorde gekenmerk word: onderwerp (die persoon/dier/ding wat die handeling uitvoer), gevolg deur ’n werkwoord en laastens die res van die sin. ’n Voorbeeld van ’n hoofsin is "Clarissa sing ’n liedjie" waar "Clarissa" die onderwerp is wat die handeling uitvoer, "sing" die werkwoord direk na die onderwerp is en "’n liedjie" die res van die sin is. Wanneer neweskikkende voegwoorde hoofsinne verbind, word ’n veelvoudige sin geskep, sonder dat enige verandering in die sinsvolgorde voorkom. In hierdie neweskikkende konstruksie kan elke sin onafhanklik optree. Die gebruik van neweskikkende voegwoorde word in die onderstaande sinne geïllustreer:

• Almal het lekker gelag, want Wilma het snaakse grappe vertel.
• ’n Storm het losgebars, en hulle is gedwing om op die berg te oornag.
• In Johannesburg reën dit, maar in Kaapstad skyn die son.
• Nóg die geld wat aan die seun geleen is, nóg die geld wat aan haar man verskuldig is, is terugbetaal.
• Probeer om vir iemand raad te vra, of jy moet die probleem self oplos.

Buiten die vorming van veelvoudige sinne, word neweskikkende voegwoorde ook gebruik vir die skakeling van om-te-infinitiefsinne en bysinne. Bysinne is afhanklike sinne. Enkele voorbeelde van hierdie alternatiewe skakelmoontlikhede is:

• Neweskikkende voegwoorde wat om-te-infinitiefsinne verbind: Lanie het beweer dat Corrie vanjaar sal uitsak en Kobus ook nie so goed sal vaar nie. (In hierdie sin word die bysinne onderstreep wat deur die neweskikkende voegwoord "en" verbind word. Die "dat" voor "Kobus" word ook weggelaat, omdat dit binne die konteks van die sin steeds vasgestel word.)
• Neweskikkende voegwoorde wat bysinne verbind: Ek het hom gevra om vanaand te kom en om my môre te bel. (In hierdie sin word die om-te-infinitiefsinne onderstreep.)

Neweskikkende voegwoorde soos en, of, sowel ... as, óf ... óf, nóg ... nóg word ook gebruik om woorde en woordgroepe te skakel. Vergelyk die onderstaande voorbeelde:

• Woorde word geskakel: Die feit dat jou werk nog nie klaar is nie, beteken dat jy óf lui óf stadig is; Respekteer en bewonder kinders hulle ouers nog?
• Woordgroepe wat geskakel word: Die plek is geleë tussen die kerk en die skool.

Onderskikkende voegwoorde

Onderskikkende voegwoorde verwys na woorde soos dat, hoewel, as, terwyl, sodra, aangesien, nadat, omdat, indien. Onderskikkers verbind sintakties ongelyksoortige elemente — 'n hoofsin ('n onafhanklike sin) en 'n bysin ('n afhanklike sin). Die gebruik van onderskikkende voegwoorde bring wysiginge in woordorde mee; dit wil sê die werkwoorddeel skuif gedeeltelik (byvoorbeeld die hulpwerkwoord) of algeheel nader aan die einde van die sin. Vergelyk die volgende voorbeelde:

• Ek wil vandag rus, omdat ek môre in die biblioteek wil werk.
• Die studente het gedruip, alhoewel hulle hard geleer het.

Vir verdere voorbeelde van onderskikkende voegwoorde kan Carstens (2018:101) geraadpleeg word.

Die semantiese klassifikasie van voegwoorde

Voegwoorde het nie alleenlik ’n invloed op die bou van ’n sin nie. In afdeling 1 is reeds gemeld dat voegwoorde talige elemente is wat gebruik word om verbande tussen sinne eksplisiet aan te toon. Voegwoorde kan een van vyf semantiese verbande tussen sinne uitdruk, afhangend van die konteks waarin die voegwoord gebruik word. In ’n sin soos "Ek lees terwyl ek aan springmielies smul" druk "terwyl" ’n tydsaanduidende verband uit, maar in ’n sin soos "Ek hou van taalkunde terwyl Elma van letterkunde hou" dui dit weer ’n teenstellende verband aan. Die konteks bepaal dus die verband. Die vyf verskillende verbande is (i) aaneenskakelende verband, (ii) teenstellende verband, (iii) redegewende verband, (iv) tydsaanduidende verband en (v) die aanduiding van die indirekte rede.

• Aaneenskakelende verband: Voegwoorde wat vir ons wys dat ’n idee in die eerste sin in die tweede sin aangaan

Voegwoord	Voorbeeldsin	Effek op woordorde
en	Sy vampiertande lê nog tuis in die kis + en + Nou is dit verby met sy eetding. Sy vampiertande lê nog tuis in die kis en nou is dit verby met sy eetding.	Die woordorde bly dieselfde
trouens	Sy vampiertande is stukkend. + trouens + Hy het dit vyf honderd jaar gelede gekoop. Sy vampiertande is stukkend; trouens hy het dit vyf honderd jaar gelede gekoop.	Die woordorde bly dieselfde

• Teenstellende verband: Voegwoorde wat vir die leser of die persoon wat luister aandui dat ’n teenstellende idee, met ander woorde ’n idee wat die teenoorgestelde is van ’n ander idee, nou gaan volg

Voegwoord	Voorbeeldsin	Effek op woorde
asof	Die skone godin breek Vampiro se neus en rib + asof + Sy is Chuck Norris. Die skone godin breek Vampiro se neus en rib, asof sy Chuck Norris is.	Die werkwoord skuif nader aan die einde van die sin.
alhoewel	Ek voel my verplig om jou teë te gaan + alhoewel + Jy moet nie aanstoot neem nie. Ek voel my verplig om jou teë te gaan, alhoewel jy nie moet aanstoot neem nie. Ek voel my verplig om jou teë te gaan + alhoewel + Jy moet nie dink ek tree vyandig op nie. Ek voel my verplig om jou teë te gaan, alhoewel jy nie moet dink ek tree vyandig op n	Die werkwoord "moet" skuif nader aan die einde van die sin.
maar	Die prinses veg en sy foeter Vampiro, breek sy neus en ’n rib sommer af + maar + Vampiro kry die oorhand. Die prinses veg en sy foeter Vampiro, breek sy neus en ’n rib sommer af, maar Vampiro kry die oorhand.	Die woordorde verander nie

• Redegewende verband: Voegwoorde wat vir die skrywer of die leser wys dat die sin wat gaan volg ’n gevolg of ’n oorsaak is vir die inhoud van die eerste sin

Voegwoord	Voorbeeldsin	Effek op woordorde
want	Vampiro wil vrek van die honger + want + Hy het ’n week laas geëet. Vampiro wil vrek van die honger, want hy het ’n week laas geëet.	Die woordorde verander nie.
mits	Vampiro is verseker van ’n eetding + mits + Hy dra sy draagbare vampiertande. Vampiro is verseker van ’n eetding, mits hy sy draagbare vampiertande dra.	Die werkwoord "dra" skuif na die einde van die sin.
sodat	Die skone godin het begin skreeu + sodat + Iemand kon haar red. Die skone godin het begin skreeu, sodat iemand haar kon red.	Die werkwoord "kon" skuif nader aan die einde van die sin.

• Tydsaanduidende verband: Voegwoorde wat vir ons tydsvolgorde aandui

Voegwoord	Voorbeeldsin	Effek op woordorde
terwyl	Vampiro lek oor sy lippe + terwyl + Hy dink aan die prinsessie se nek. Vampiro lek oor sy lippe, terwyl hy aan die prinsessie se nek dink.	Die werkwoord "dink" skuif na die einde van die sin.
voordat	Jy moet jou huiswerk doen + voordat + Jy kan televisie kyk. Jy moet jou huiswerk doen, voordat jy televisie kan kyk.	Die werkwoord "styg" en die onderwerp hy ruil plekke om.

• Voegwoorde wat saam met die indirekte rede gebruik word

Voegwoord	Voorbeeldsin	Effek op woordorde
dat	Vampiro sê + dat + Sy kunstande maak hom seer. Vampiro sê dat sy kunstande hom seer maak.	Die werkwoord "maak" skuif nader aan die einde van die sin.
of	Vampiro wonder + of + Is die prinsessie se nek regtig so slank soos ’n swaan s’n? Vampiro wonder of die prinses se nek regtig so slank soos ’n swaan s’n is.	Die werkwoord "is" skuif nader aan die einde van die sin.

Sien ook

• Afrikaanse taalleer
• Taal
• Woordsoort
• Besoek Komma en Kommapunt vir riglyne ten opsigte van voegwoord- en interpunksiegebruik

Bibliografie

Bosch, B. 1999b. Konjunksiemerkers in Afrikaanse tekste van niemoedertaal-studente: ʼn eerste verkenning. Southern African journal of applied linguistic studies, 7(1):125-144.

Bosman, N. & Otto, A.N. 2012. Die hantering van neweskikkers en onderskikkers in Afrikaanse woordeboeke. Lexikos, 22:69-85.

Carstens, W.A.M. 2011. Norme vir Afrikaans: enkele riglyne by die gebruik van Afrikaans. Pretoria: Van Schaik.

Carstens, W.A.M. 1997. Afrikaanse tekslinguistiek: ʼn inleiding. Pretoria: Van Schaik.

De Stadler, L.G. 1989. Afrikaanse semantiek. Johannesburg: Oxford University Press.

Fouché, N. 2016. Kohesiemerkergebruik in die skryfwerk van Afrikaanssprekende graad 6- en graad 9-leerders. Potchefstroom: Noordwes-Universiteit. (Verhandeling - MEd.)

Fouché, N., Van den Berg, R. & Oliver, J.A.K. Carstens se raamwerk van Afrikaanse konjunksiemerkers: ’n Akkurater en vollediger weergawe. Tydskrif vir Geesteswetenskappe, 57(3):814-836.

Henning, J.G. 2006. Linking adverbials in first, second and foreign language English student writing corpora. Potchefstroom: North-west University. (Dissertation - MA.)

Jordaan, A. 2014. Die gebruik van metadiskoers in Afrikaans T1-skryfwerk van eerstejaar-universiteitstudente. Vanderbijlpark: Noordwes-Univeriteit. (Verhandeling - MA.)

Jordaan, A. 2016. Afrikaanse verbandsmerkers: uitbreiding en herkategorisering van voorbeeldwoorde. Southern African Linguistics and Applied Language Studies, 34(2):147-167.

Naicker, G.G. 1996. Konjunktiewe kohesie in die opstelle van Afrikaans tweedetaal- matrikulante. Durban: Universiteit van Natal. (Verhandeling - MA.)

Ponelis, F.A. 1979. Afrikaanse sintaksis. Pretoria: Van Schaik. Quirk, R., Greenbaum, S., Leech, G. & Svartvik, J. 1985. A comprehensive grammar of the English language. Harlow: Pearson.

Van Huyssteen, G.B. 2017. Morfologie. (In Carstens, W.A.M. & Bosman, N. eds. Kontemporêre Afrikaanse Taalkunde. Pretoria: Van Schaik.)

Van Rooy, B. 2017. Afrikaanse sintaksis, funksioneel benader. (In Carstens, W.A.M. & Bosman, N. eds. Kontemporêre Afrikaanse Taalkunde. Pretoria: Van Schaik.)

Wybenga, D.M., red. 1989. Taalkompas: elke student se gids. Pretoria: Serva.

Eksterne skakels

• Gaan na Google Books en tik "Teksredaksie" in. Op p. 366 word nuttige wenke vir voegwoord- en interpunksiegebruik gegee: https://books.google.co.za/books?id=1fGmCQAAQBAJ&pg=PA266&lpg=PA266&dq=interpunksie+%2B+voegwoorde&source=bl&ots=Jckg1a1Uoy&sig=ACfU3U3eFT62VgQC1L1yZDxmLVifsIpDxw&hl=en&sa=X&ved=2ahUKEwiV45af7KDjAhWQ2KQKHclqCyEQ6AEwDHoECAkQAQ#v=onepage&q=voegwoorde&f=false
• Op Youtube is verskillende video's oor voegwoordgebruik. Soek vir die volgende video: Voegwoorde - Afrikaans EAT: https://www.youtube.com/watch?v=8X6Hz2ff8tE
• Besoek gerus "Woordsoorte Beter Afrikaans" waar studente ’n grondige kennis van voegwoorde kan kry: https://www.beterafrikaans.co.za/website/index.php?pag=206
• Die volgende Engelse dokument gee riglyne oor voegwoordgebruik in Afrikaans: https://qrlearn.com/conjunctions-voegwoorde
• Vir ’n uiteensetting van die verskillende betekenisverbande wat voegwoorde kan uitdruk, kan die volgende webtuiste besoek word: http://www.scielo.org.za/pdf/tvg/v57n3/10.pdf