Dirk Mostert

Dirk Mostert (*29 September 1897, Middelburg –† 11 Junie 1982, Pretoria) was 'n Suid-Afrikaanse skrywer. As skrywer debuteer hy aanvanklik as digter, maar verwerf veral bekendheid vir sy humoristiese verhale oor 'Oom Bart'. Gedurende sy loopbaan publiseer hy verskeie kortverhale, romans, en nie-fiksie wat bydrae tot die Afrikaner kultuur skatkis. Hy lewer ook vertaalwerk.

Lewe en werk

Herkoms en vroeë lewe

Dirk Johannes Jacobus Mostert is op 29 September 1897 op Middelburg in die Transvaal geboreas die seun van Adriaan Francois Mostert en Elizabeth Johanna du Preez. Hy beland in die Kanonkop-konsentrasiekamp in die Middelburg-distrik tydens die Anglo-Boereoorlog, waar hy 21 maande van April 1901 tot Desember 1902 vertoef. Sy skoolopleiding begin hy in 'n plaasskooltjie vir vier jaar waarna hy vir twee jaar na Bethal gaan en in 1917 aan die destydse De Villiers Graaff-Instituut op Villiersdorp matrikuleer. In standerd vyf slaag hy reeds die Laer Taalbondeksamen in die eerste klas. Op skool is hy die ampsdraer van die debatsvereniging en die C.S.V. (Christen Studentevereniging).

Verdere studie en loopbaan

Na skool studeer hy verder in die letterkunde en ekonomie aan die Grey Universiteitskollege in Bloemfontein, waar D.F. Malherbe en A. Francken van sy dosente is. Op universiteit is hy voorsitter van die Afrikaanse Studentebond en sekretaris van die Afrikaanse Taalvereniging. In 1920 is hy voorsitter van die Toneelvereniging en vertolk onder meer die hoofrol in die opvoering van Die koerantskrywers. Sy vertolking is so goed dat hy daarna vir 'n ruk die naam van sy karakter, Dokter Bols, as bynaam kry. Hy behaal in 1920 die B.A.-graad en in 1922 'n Onderwysdiploma.

Vanaf 1921 tot 1925 gee hy onderwys op Witbank, aan die Grey Kollege in Bloemfontein en aan Hoërskool Monument in Krugersdorp, waarna hy vir twee jaar (in 1926 en 1927) diens doen as 'n staatsekonoom in die Departement Landbou. In hierdie tyd is hy behulpsaam met die oprigting van die verskillende bemarkingsrade vir landbouprodukte, insluitende die Vleisraad, Koringraad, Koöperatiewe Wynbouvereniging (KWV) en Mielieraad. Hy keer hierna terug na die onderwys en word die stigtingshoof in 1928 van Brits Landbouvakskool. Dié skool, staan vandag bekend as Die Hoërskool Wagpos. In 1931 word hy hoof van die Langenhoven Hoër Handelskool op Oudtshoorn. In April 1939 word hy hoofsekretaris van die Afrikaanse Taal en Kultuurvereniging (ATKV), wat destyds deel was van die Suid-Afrikaanse Spoorweë en Hawens. In hierdie kapasiteit reël hy die Ossewatrek van 1938 en bring hy die Vrou- en Moederbeweging tot stand, wat geld insamel vir die studiefonds van die ATKV. Hy beklee hierdie betrekking tot 1945. Hy is 'n stigterslid van die Voortrekkers en is ook sekretaris van die vereniging Ons Taal en jarelange lid van die Reddingsdaadbond. Saam met Franci van Zyl speel hy 'n belangrike rol in die vestiging van die Suid-Afrikaanse Noodhulpliga. Vir jare lank is hy lid van die Federasie van Afrikaanse Kultuurvereniginge (FAK).

Politieke betrokkenheid

In 1945 gaan boer hy op 'n plaas naby Balmoral in die distrik Witbank. In die Volksraadsverkiesing van 1943 verteenwoordig hy die Nasionale Party in die kiesafdeling Vasco, maar word verslaan. In 1948 word hy tot die Volksraad verkies as die lid vir Witbank. Hierdie gebeure beskryf hy later in 'n versie as “Vasco was my fiasko / maar Witbank my sitbank”. Hy word in 1951 verkies as voorsitter van die Volksraad se Gekose Komitee oor Spoorweë en Hawens, dien op die Gekose Komitee op Spoorwegrekeninge en vanaf 1952 tot 1966 is hy Voorsitter van die Onderwysgroep in die Koukus. Hierna tree hy op 30 Maart 1966 uit die politiek en woon vir 'n ruk in Pretoria waarna hy hom op Bronkhorstspruit vestig. Hy raak veral bekend as feesredenaar en hy tree by meer as veertig Geloftedagfeeste as spreker op, asook landswyd by Krugerdag- en Van Riebeeckdag-feesvieringe.

Persoonlike lewe en sterfte

In 1921 is hy getroud met mej. E.J. (Ella) du Preez van Witbank en hulle het twee dogters (Elsie en Koba) en 'n seun (Attie). In 1964 is hy getroud met Naomi Nieman. Hy is op 11 Junie 1982 na 'n lang siekte in die H.F. Verwoerd Hospitaal in Pretoria oorlede.

Skryfwerk

Digkuns

Sy letterkundige loopbaan begin in 1925 met die publikasie van die digbundel Elker siele. Die gedigte is egter weinig meer as rymelary. Van sy gedigte word in versamelbundels opgeneem, insluitende Die Afrikaanse poësie in 'n duisend en enkele gedigte, Uit ons digkuns, Digters op die toring, Pitkos en Junior verseboek. Sy gedigte Sluimer, beminde en Helde rus word deur S. le Roux Marais getoonset en in die FAK Sangbundel opgeneem.

'Oom Bart'

Hy verwerf veral wyd bekendheid vir sy humoristiese verhale oor Oom Bart, wat eers in Die Huisgenoot verskyn en daarna in verskeie bundels saamgevat word, insluitende Petaljes van Oom Bart, Moleste in die Moot, Tien uitgesoekte petaljes van Oom Bart, Spektakels en debakels en Oom Bart se kontrei. Oom Bart is 'n sogenaamde boer wat af en toe 'n los werkie verrig. Die verhale volg gewoonlik die patroon waar Oom Bart op 'n Saterdagmôre kom kuier wanneer Meester allerlei werkies wil verrig in sy tuin of by sy hoenderhokke. Oom Bart het dan 'n hele reeks slimpraatjies en nuwe planne, wat hy op sy pittige manier oordra. Hy probeer gewoonlik ook om 'n paar pond by Meester te leen. Meester doen dan sy bes om hom op taktvolle wyse van sy ergste dwaashede te genees. Van hierdie verhale word later ook vir die radio verwerk.

Kortverhale

Nooientjies van die Onderland is 'n bundel vlot vertelde kortverhale sonder werklike diepgang, wat etlike speurverhale insluit. Uit my ou Vrystaat is nog 'n kortverhaalbundel met veral voorspelbare jeugliefde-intriges. Sy kortverhaal Amelia ontwaak word opgeneem in die versamelbundel Die jongste Afrikaanse kortverhale.

Romans

Hy skryf ook romans. Stad sonder siel behandel die tema van die jong man wat noodgedwonge en teen sy sin na die stad moes gaan om 'n bestaan te maak. Die werklike stryd om bestaan van die Afrikaner in die stad en die moeilikhede wat hier ondervind word, soos die teenkanting van die vreemde elemente en die uitwissing van die kleurskeidslyn, word egter meer bespreek as uitgebeeld. Ander romans is Fonteintjie ek sal nooit, Die roos van Radyn, Die metamorfose van Pietman Mol en Wie ken sy hart.

Nie-fiksie

Kultuur en lewe is 'n pamflet oor hierdie onderwerp wat deur die Afrikaanse Kultuurvereniging gepubliseer word, terwyl Fakkel en voorslag sy feesredes en 'n aantal opstelle oor die volkslewe bevat. 'n Reeks artikels gegrond op die dagboek van die Boere-spioen van Nederlandse afkoms, kaptein Henri Slegtkamp, verskyn in Die Huisgenoot in die vroeë dertigerjare en Mostert publiseer dit dan in boekvorm as Slegtkamp van Spioenkop. Slegtkamp gee in sy dagboek 'n lewendige beskrywing van die eerste groot veldslae in Natal en hy vertel hoe hy later by Danie Theron se verkennerskorps aangesluit het en verder saam met kaptein Jack Hindon aan die guerrilla-oorlog deelgeneem het. Mostert stel ook die Gedenkboek van die ossewaens op die pad van Suid-Afrika in 1940 saam.

Vertaalwerk

As vertaler is hy verantwoordelik vir die vertaling van Leo Dietrichstein se drama Are you a mason? as Is jy 'n bokryer?, wat deur Dalro gepubliseer is en deur André Huguenet opgevoer is.

Eerbewyse

In Februarie 1940 reël die ATKV-tak van Pretoria 'n Dirk Mostert-aand om saam te val met die jaarkongres van die ATKV, waar die program so opgestel is dat dit verteenwoordigend is van sy veelsydige talent. Op 29 Maart 1979 ken die Afrikaanse Skrywerskring erelidmaatskap aan hom toe.

Publikasies

1925

• Elker siele

1934

• Petaljes van Oom Bart

1936

• Moleste in die Moot
• Tien uitgesoekte petaljes van Oom Bart

1937

• Kultuur en lewe

1938

• Uit my ou Vrystaat
• Nooientjies van die Onderland

1939

• Spektakels en debakels

1941

• Fakkel en voorslag

1942

• Jou dag sal kom

1943

• Fonteintjie ek sal nooit

1944

• Die roos van Radyn

1946

• Stad sonder siel

1947

• Wie ken sy hart?

1948

• Die metamorfose van Pietman Mol
• Oom Bart se kontrei

Samesteller

1935 - Slegtkamp van Spioenkop

1940 - Gedenkboek van die Ossewatrek 1838–1938

Vertaler

1969 - Is jy 'n bokryer? – Leo Dietrichstein

Ander verwysings

• Mostert, Dirk. Biografie. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein.
• Springbokboeke: http://www.springbokboeke.co.za/html/skrywers.html
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 16 Oktober 2103: www.litnet.co.za
• Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Mostert,_Dirk
• Roderigues, Jan. Dirk Mostert het volk geleer lag. Die Vaderland, 27 Oktober 1979.
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988.
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
• Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy. Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.