E.B. Grosskopf

Ernst Berthold Grosskopf (18 Oktober 1888, Bloemfontein – 15 Desember 1949, Kaapstad) was 'n joernalis, redakteur van die tydskrif Die Naweek en Afrikaanse skrywer, wat veral bekendheid verwerf met sy jeugverhaal oor Patrys-hulle. Die dramaturg J.F.W. Grosskopf is sy ouer broer.

E.B. Grosskopff, omstreeks 1930.

Lewe en werk

Vroeë lewe en herkoms

Ernst Berthold Grosskopf is op Donderdag 18 Oktober 1888 in Bloemfontein gebore. Hy is die seun van die Duitse sendeling, eerwaarde Johann Gottlob Grosskopf van die Lutherse gemeente. Sy moeder, Marie Bertha Auguste Grützner, is in 1864 in die Lydenburg-distrik gebore en was die oudste dogter van eerwaarde Carl Heinrich Theodore Grützner, een van die eerste sendelinge (saam met A. Merensky) wat deur die Transvaalse regering toegelaat is om binne sy grense te arbei.

Opleiding en begin van loopbaan

Ernst ontvang sy skoolopleiding in Bloemfontein en studeer dan verder aan die Grey Universiteitskollege (later die Universiteit van die Oranje-Vrystaat), waar hy een van die eerste studente is om ’n B.A.-graad te verwerf. Aanvanklik gee hy in Bloemfontein onderwys.

'n Jong E.B. Grosskopf

Eerste Wêreldoorlog en nagevolge vir Grosskopf

Die eerste foto wat van De Burger se redaksie (1916–'17) geneem is. Voor: J. Steinmeyr, dr. D.F. Malan, D.P. du Toit. Agter: J. du Toit, H.A. Fagan, C.J.L. Ruysch van Dugteren, E.B. Grosskopf. D. de Flamingh en H. Weerts.

Hy het reeds sy pos bedank omdat hy ’n studiebeurs vir drie jaar in Duitsland verwerf het en was op die punt om te vertrek toe die Eerste Wêreldoorlog uitbreek en hy en sy jonger broer as verdagte Duitse simpatiseerders verbied word om die dorp te verlaat. Hy kry in hierdie tyd ’n onderwyspos elders, maar die magistraat weier dat hy dit aanvaar, waarop hy weier om sy parool verder te onderhou en tot 1915 as “rebel” in Pietermaritzburg geïnterneer word. By sy uitkoms vind hy dit onmoontlik om ’n onderwyspos te bekom en sluit dan in 1915 as een van die eerste lede by die redaksie van Die Burger in Kaapstad aan. Hier is hy onder andere parlementêre verslaggewer en vir ’n ruk ook sportredakteur, terwyl hy ook die rubriek Rissies onder die skuilnaam Duineboer behartig.

Vanaf 1922 hou hy weer skool in die Vrystaat, maar drie maande na die stigting van Die Suiderstem in 1936 sluit hy hom by hierdie blad aan. In 1940 word hy aangestel as die eerste redakteur van Die Naweek en hy beklee hierdie pos tot met sy dood. Benewens sy verhale en joernalistieke geskrifte doen hy ook heelwat radiowerk

Persoonlike lewe en sterfte

Hy is getroud met Jacoba Hendrika Maria (Kotie) Strauss, oorspronklik van die Calvinia-distrik. Sy vrou is die suster van Jacobus Gideon Nel (Koos) Strauss, wat in 1950 na die dood van generaal Jan Smuts die leier van die Verenigde Party geword het. Die egpaar het twee seuns, Ernst Martin (Ernie) wat later ’n appèlregter word, en Heinrich Johannes wat later redakteur sou word van Beeld en professor in joernalistiek aan die Universiteit van Stellenbosch en getroud is met die skryfster Santie Grosskopf, en ’n dogter Marie.

Op 15 Desember 1949 is Ernst in die Groote Schuur-hospitaal in Kaapstad oorlede.

Skryfwerk

Hierdie is 'n foto van Leon Mare, Hertzogpryswenner, nie van E.B. Grosskopf nie.

Skryfwerk vir kinders

Die buiteblad van die eerste uitgawe (1926) van Patrys Hulle (soos dit toe nog geskryf is).

Patrys-hulle

Sy boek Patrys-hulle word beskou as die eerste werklike seunsverhaal in Afrikaans en het klassieke status verwerf. Hierdie boek is gegrond op die skrywer se eie jeugherinneringe. Dit verskyn oorspronklik as vervolgverhaal in Die Huisgenoot, word dan in 1926 in boekvorm gepubliseer en is sedertdien byna vyftig kere herdruk. Hierin word die lotgevalle en avonture van ’n groep maats op ’n plattelandse dorpie in die vroeë twintigerjare van die vorige eeu uitgebeeld. Hoewel die verhaal in episodes verloop, word dit tot ’n hegte eenheid verbind deur die hoofkarakter Patrys, sy gevoel vir Nettie, sy voortdurende botsings met die gemene Jan Flap en die invloed van die onderwyser, meester Stals. Die verhaal munt veral uit met die lewensgetroue weergawe van die seuns se nukke, grille en stoutigheid. Party van die seuns se kaskenades staan in verband met die skool, terwyl ander uit die daaglikse lewe geneem is. Dit is ’n opbouende boek waarin die positiewe voorrang kry en die boek met humor deurspek is. ’n Hoogtepunt is die hoofstuk oor die geveg tussen die “Boere” en die “Basoeto’s”, waarin klippe as ammunisie moes dien, met die onvermydelike rampspoedige gevolg. Die hele “kommando” met “verpleegsters” en al het oombliklik verdwyn en net ’n paar het die gewonde “burger” gevolg om te sien wat tuis gaan gebeur. Die verering van die gewonde die volgende dag by die skool is besonder goed geteken. In later jare het die skrywer gesê dat hierdie voorval die enigste een in die boek is wat net so gebeur het. Kultuurhistories het die verhaal ook groot waarde, aangesien dit die speletjies van ’n verbygegane tyd, soos tolgooi, albaster en kleilat deeglik beskryf en verduidelik. Hierdie boek word eervol vermeld tydens toekenning van die Hertzogprys in 1926. In 1988 word ’n televisiereeks van die verhaal gemaak en oor die SAUK-senders gebeeldsaai.

Ander skryfwerk vir kinders

Saam met O.G.P. Grosskopf versorg hy ook vir die Berlynse Sendinggenootskap die Klein Kinderbybel in Afrikaans.

Skryfwerk vir volwassenes

Kortverhale

Vir volwassenes skryf hy hoofsaaklik kortverhale oor die dorpslewe, waarvan talle aanvanklik in Die Huisgenoot verskyn.

Sy eerste bundel kortverhale is Die swart slang en ander verhale, waarin hy sy suiwer skryftegniek ten toon stel. Sonder die onnodige mooiskrywery, versierings en afwykings wat baie van sy tydgenote kniehalter, beskryf hy slegs die verwikkelinge wat nodig is om sy verhaaldoel te bereik. Dit gaan weliswaar merendeels slegs om die storie, sonder diep lewensopenbaring, sodat sy verhale eerder as populêr en nie literêr beskou kan word nie. Vyf van die verhale in hierdie bundel het ’n tragiese afloop. In die titelverhaal veroorsaak Swart Slang selfs na sy dood ’n ongeluk wat ’n gehate mededinger uit die weg ruim; Kees, die wraaksugtige bobbejaan, bewerk die dood van sy baas en nooi, maar oorleef sy triomf nie lank nie en wanneer die swaksinnige Mal Piet geterg word, het dit tragiese gevolge.

Hierna volg die bundel Henri, die skildknaap, waarin die verhaal Witkwas uitstaan. Die skrynende gevolge van armoede word hier voortreflik uitgebeeld. Hermaans is ’n vooruitstrewende armblanke wat dit eindelik regkry om ’n koei te koop. Witkwas word geliefd by sy kinders wat heerlik drink aan vars melk en Hermaans maak berekeninge oor hoeveel hy sal kan verdien met die verkoop van melk. Werkloosheid, die dood van ’n kind en winkelskuld haal die gesin in en in hul nood moet hulle Witkwas verkoop aan ’n geslepe winkelier wat nog wins maak uit hul armoede. Die kinders se verdriet hieroor word treffend geteken en beklemtoon die bitterheid van armoede. Die titelverhaal is ’n vermaaklike beskrywing van ’n Middeleeuse toernooi wat op vernuftige wyse gemoderniseer is. Ou Dokter bevat ’n voorspelling van die toestande in Suid-Afrika oor vyftig jaar wanneer die swart bevolking aan bewind van die regering sal wees.

Sy laaste bundel kortverhale is Dorpenaars en ander verhale, wat luimige dorpsvertellings bevat. Opvallend is die raak karakterisering van die inwoners en die vermaaklike geselstrant waarin die verhale geskryf is. Daap se vryery is in heerlike geselstrant geskryf, met die plattelandse karakters wat lewendig gestalte kry in die storie wat die skoenmaker, Jan Venters, vertel. Die oujongkêrel Daap Gans wil trou en soek raad by Jan, wat hom help met die identifisering van geskikte weduwees en ook met die briefskryf. Daap wil egter nie die brief waarin hy die jawoord vra pos nie, want dan weet die hele dorp dit. Hy sien die seun van die weduwee wat hy in die oog het en gee die brief aan hom om vir sy ma te gee, maar misgis hom so ’n bietjie met die seun se identiteit en wie die seun se ma regtig is.

Versamelbundels

Van Grosskopf se kortverhale word in versamelbundels opgeneem, onder andere die kortverhaal Witkwas wat in Tien uitgesoekte kortverhale gepubliseer word, Djakkalaas wat opgeneem word in Die jongste Afrikaanse kortverhale en Daap se vryery wat deur Daniel Hugo in Tydskrif 2 opgeneem word.

Verwerkings

Grosskopf verwerk ook die Middeleeuse Duitse heldesage, Die Nibelunge, in Afrikaans. Ten tyde van sy dood is hy besig met ’n roman oor die wedervaringe van ’n groep Vikings in die Middellandse See.

Publikasies 

Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:

Jaar	Publikasies
1926	Patrys-hulle
1930	Swart slang en ander verhale
1935	Henri, die skildknaap
1940	Dorpenaars en ander verhale
	Verwerkings
1925	Klein Kinderbybel (saam met O.G.P. Grosskopf)
1948	Die Nibelunge

Bronnelys

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. Skrywers en rigtings. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. Langenhoven: ’n Lewe. Tafelberg-Uitgewers Beperk Kaapstad Eerste uitgawe Eerste druk  1995
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Nienaber, P.J. Die Hertzogprys Vyftig Jaar. Nasionale Boekhandel Kaapstad Eerste uitgawe 1965
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe  1969
• Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch-Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
• Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom. Lapa-Uitgewers Eerste uitgawe Tweede druk 2005

Ongepubliseerde dokumente

• Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Grosskopf, Ernst  Berthold – Biografie.