J.F.W. Grosskopf

Johannes Friedrich Wilhelm Grosskopf (25 November 1885 – 3 Julie 1948) was 'n Afrikaanse skrywer. Grosskopf was redakteur van Die Volksblad, professor in Ekonomie aan die Universiteit van Stellenbosch en hoof van die afdeling Ekonomie en Markte in die Departement van Landbou in Pretoria. As dramaturg is hy die grondlegger van die realistiese drama in Afrikaans en hy verower die Hertzogprys met sy dramas.

J.F.W. Grosskopf
Gebore	Johannes Friedrich Wilhelm Grosskopf 25 November 1885
Sterf	3 Julie 1948 Pretoria
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Skrywer
Eggenoot	Cornelia Wagner en Francina Neethling

Lewe en werk

Vroeë lewe en herkoms

Johannes Friedrich Wilhelm Grosskopf is op 25 November 1885 as lid van ’n Duitse sendingfamilie in Bloemfontein gebore, waar sy vader leraar van die Lutherse gemeente was. Sy moeder is in 1864 in die distrik Lydenburg gebore en kom ook uit ’n geslag van sendelinge. Sy was die oudste dogter van eerwaarde H. Grützner, wat in 1859 saam met A. Merensky (vader van Hans Merensky) na Transvaal gestuur is as die eerste buitelandse sendelinge wat die Zuid-Afrikaansche Republiek in sy gebied laat arbei het. E.B. Grosskopf is sy broer.

Opleiding en verdere studie

Na voltooiing van sy skoolopleiding in 1900 aan die Grey-Kollege in Bloemfontein, waar dr. Johannes Brill een van sy leermeesters was, studeer hy van 1902 verder aan die Victoria-Kollege op Stellenbosch. In 1904 behaal hy die B.A.-graad in moderne tale en in 1906 die M.A.-graad. Sy belangstelling in die drama word hier geprikkel met sy studie van die Duitse letterkunde op Stellenbosch en hy doen ook navorsing oor die Engelse toneelgeselskappe wat vanaf 1600 op die Europese vasteland rondgereis het.

Vir ’n jaar (1907) gee hy onderwys in Nederlands en Duits aan die Diocesan-Kollege in Rondebosch in Kaapstad. Reeds in hierdie tyd neem hy deel aan die aktiwiteite van die Tweede Taalbeweging. In Desember 1907 woon hy die kongres van Kaapland se Afrikaanse taalverenigings in Kaapstad by as plaasvervanger vir ds. Willem Postma vir Steynsburg. Dan studeer hy vanaf 1908 met ’n Queen Victoria-beurs van die ou Kaapse Universiteit in Berlyn, Leipzig en Wenen in Duitsland en Oostenryk in die regte en die letterkunde. Sy belangstellingsveld is egter veral die regte en ekonomie en hy gaan later na Leiden in Nederland. Hier behaal hy in April 1913 die D.Jur.-graad op die gebied van die Romeins-Hollandse Reg en studeer dan nog ’n jaar in die ekonomie in Zürich, Switserland. Terwyl hy in 1909 en 1910 in Wenen is, word sy belangstelling in die drama verder ontwikkel deur sy blootstelling aan die tradisie van die keiserlike Burghteater. Hy neem hier ook gereeld klasse in drama by professor Alexander von Wellen Weil, wat dramas van Henrik Ibsen vanuit die gesigspunt van die toneel, eerder as die letterkunde, ontleed.

Terugkeer na Suid-Afrika

By sy terugkeer in April 1914 na Suid-Afrika onderneem hy aanvanklik in opdrag van die Universiteit van Oxford navorsing na ongeskrewe Voortrekker-herinneringe. Hy voer soveel moontlik onderhoude met mense wat nou reeds bejaard is en as kinders aan die Groot Trek deelgeneem het. Met die uitbreek van die Rebellie neem hy onder generaal Pienaar en saam met Jopie Fourie deel daaraan en word na ses weke in die veld gevange geneem en veroordeel tot tronkstraf vanaf Desember 1914 tot Augustus 1915. Met oplegging van ’n geldboete word hy dan uit die tronk ontslaan, op voorwaarde dat hy hom nie weer met die regte of politiek in Suid-Afrika mag bemoei nie. Sy ondervindings in die gevangenis dien later as boustof vir van sy dramas, soos ’n Esau. By sy ontslag dien hy vanaf 1915 in die redaksie van Ons Vaderland in Pretoria en is in hierdie tyd ook korrespondent in Pretoria vir Die Burger, vir wie hy ’n vaste weeklikse rubriek onder die opskrif Briewe van o’er die Vaal skryf. Hy word in 1917 hoofredakteur van Die Volksblad in Bloemfontein en skryf in hierdie jare enkele boekresensies in Die Huisgenoot, Die Volksblad en Die Volkstem, waarin hy detailkritiek by wyse van kommentaar op taal en versvorm lewer en so een van die eerste werklik insigryke kritici in Afrikaans word.

Akademiese loopbaan

In 1920 word hy hoogleraar in Staatshuishoudkunde (Ekonomie) aan die Universiteit van Stellenbosch, waar hy hom later veral toespits op die landbou-ekonomie. Op universiteit word hy ’n lid van die Unie-debatsvereniging en hy is dan ook regisseur van verskeie Afrikaanse toneelproduksies, insluitende Koringboere van D.F. Malherbe. In hierdie jare is hy ook baie geïnteresseerd in jag en die veldlewe, en in 1922 besoek hy in ’n maandelange reis Oos-Afrika saam met Sangiro. Sangiro dokumenteer hierdie ervaringe in sy boek Op safari. As professor interesseer Johannes hom onder meer in die probleme van Koöperasie in Suid-Afrika, waaroor hy in 1923 ’n studie publiseer, in boerdery as nering (drie studies in onderskeidelik 1930, 1937 en 1941) en in die oorsake van die Plattelandverarming en plaasverlating, waaroor hy as lid van die Carnegie-kommissie in 1932 verslag lewer.

Hy bring ’n besoek aan Europa en die Verenigde State van Amerika in 1934 en in 1935 word hy hoof van die afdeling Ekonomie en Markte in die Departement van Landbou in Pretoria. Gedurende hierdie tyd is hy ook vir etlike jare die eerste voorsitter van die Mielieraad, die Koringraad en die Tabakbeheerraad. In 1945 word hy adjunk-voorsitter van die Nasionale Bemarkingsraad in Pretoria, terwyl hy steeds tegniese adviseur is vir die afdeling Ekonomie en Markte. Van 1935 tot 1945 is hy ereprofessor in landbou-ekonomie aan die Universiteit van Pretoria.

Persoonlike lewe

In 1916 trou hy met Franki Neethling van Pretoria, wat in 1918 ten tye van die groot griepepidemie oorlede is. Dan trou hy in 1925 met Cornelia Johanna Wagner, ’n boeredogter uit die distrik Humansdorp in die Oos-Kaap. As aktrise het sy die hoofrol vertolk in die opvoering van D.F. Malherbe se Koringboere.

Op 3 Julie 1948 is Johannes Grosskopf in Pretoria oorlede.

Skryfwerk

Van kleins af is die jong Grosskopf lief daarvoor om stories uit te dink. Reeds in ongeveer 1903 verskyn sy eerste verhaal in Engels in The South African News. In 1908 neem J.H.H. de Waal ’n studenteverhaal getiteld ’n Snaakse briefwisseling in die maandblad De Goede Hoop op. In 1915 verskyn in Ons moedertaal die verhaal Ongenooide gaste, wat hy in die gevangenis in Pretoria skryf. Waar hy aanvanklik in Engels begin skryf het, slaan hy vroeg reeds oor na Afrikaans. Sy oorspronklike voorneme was om deur vertalings uit ander tale sy vaardighede in Afrikaans te verbeter. So vertaal hy gereeld verse en prosa uit Engels, Duits en Frans. Reeds in Desember 1909 begin hy met ’n vertaling van Balzac se Une passion dans le désert as Woestynliefde (wat later in sy bundel Ou Leeumelker en ander vertellings gepubliseer word), terwyl hy ook proewe het van vertalings uit Jonathan Swift, Schopenhauer en andere wat uit hierdie tyd dateer.

Drama

Grosskopf is die grondlegger van die realistiese drama in Afrikaans deur sy belangstelling in verhoudings en konflikte tussen mense. Onder die ouer Afrikaanse dramaturge is hy ook die veelsydigste eksperimenteerder wat hom op verskillende terreine begewe. Hy skryf byvoorbeeld die eerste gepubliseerde hoorspele in Afrikaans en lewer die eerste episodiese radiodrama, terwyl sy eenbedryf In die wagkamer as teks vir die eerste Afrikaanse rolprent (Moedertjie, 1931) dien.

In sy eerste drama, ’n Esau, ondersoek hy die tragiek van baie van die ou Transvaalse Boere se onvermoë om aan te pas by die vinnige ekonomiese en politieke hervormings wat deur gebeurtenisse soos die ontdekking van goud, die Anglo-Boereoorlog en die Eerste Wêreldoorlog teweeg gebring word. Die dramatiese konflik is tussen twee broers wat verskillend reageer op hierdie veranderde toestande. Die keurkomitee vir die toekenning van die Hertzogprys plaas in 1919 vir ’n Esau (in manuskripvorm) tweede na Leon Maré se Ou Malkop. Die tweede toneel uit hierdie drama word deur D.F. Malherbe in die versamelbundel Afrikaanse letterkunde opgeneem.

As die tuig skawe is ’n sosiaal-realistiese drama waarin die verband tussen materiële en geestelike verarming treffend uitgebeeld word. Die krag van die drama lê daarin dat die dramaturg daarin slaag om gewone mense in ’n realistiese situasie se innerlike konflik aangrypend uit te beeld en daarby ook die gebeure self oortuigend motiveer. As die tuig skawe word in 1926 saam met Drie eenbedrywe met die Hertzogprys bekroon.

Die vollengte drama Legende beeld die ideaal van ’n Afrikanervolksheld uit teen die agtergrond van heldedade en gebeurtenisse uit die Afrikaner geskiedenis en is gelaai met ideologie. Die historiese agtergrond is die lewe van Paul Kruger en die geskiedenis van die Afrikaners, met die hoofkarakter Karel Veldkamp wat as bindende element tussen die andersins losstaande episodes dien. Die drama is fragmentaries en epies van aard, eerder as dramaties, maar bevat tog natuurlike dialoog, ryk aan tiperende uitdrukkings.

Padbrekers speel af teen die agtergrond van die breuk tussen Afrikaners met die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog, wat onder andere lei tot die stigting van die Ossewabrandwag en die groeiende steun vir die Nasionale Party van D.F. Malan. Dit word bestempel as “’n mensetragedie” waarin die opkomende nasionalisme van die Afrikaner die fondament vorm van die gebeure, met die boodskap dat die goeie wel uiteindelik sal seëvier, al moet dit tydelik ten gronde gaan. Die verhaalelement is beide simbolies en allegories en beeld ’n volk uit wat onder die idealistiese leier Manno in verset kom teen onregverdige bewindhebbers en teen ’n buitelandse organisasie wat hulle bedreig. In die uur van beslissing kies hulle om eerder heroïes onder te gaan as om eerloos oor te gee.

Die stem van die stad is ’n ongepubliseerde episodiese radiodrama wat op versoek geskryf is vir die Johannesburgse jubileum in 1946 en die Afrikaner se lewe aan die Rand oor sestig jaar skets.

Op 20 Junie 1924 verskyn sy eerste eenbedryf, die allegorie Die peswolk, in Die Huisgenoot en op 26 Desember 1924 verskyn die eenbedryf Die spookhuis ook in Die Huisgenoot. Hierdie twee werke word saam met In die wagkamer gebundel as Drie eenbedrywe. In 1931 ken die Akademie ’n Erepenning aan Grosskopf toe vir sy bydrae tot die Rolprentkuns as draaiboekskrywer van die eerste Afrikaanse klankfilm Moedertjie, gebaseer op die eenbedryf In die wagkamer. Drie eenbedrywe word in 1926 saam met As die tuig skawe met die Hertzogprys bekroon.

Oorlog is oorlog verskyn reeds op 9 Desember 1927 in Die Huisgenoot en word later in versamelbundels opgeneem en apart in boekvorm gepubliseer. As eenbedryf verteenwoordig dit ’n hoogtepunt in Grosskopf se oeuvre. Teen die agtergrond van die Anglo-Boereoorlog word die konflik tussen ’n keuse vir persoonlike eerbaarheid en morele integriteit aan die een kant en trou aan ’n geliefde in lewensgevaar aan die ander kant behandel. Rachel het voorheen ’n verhouding gehad met die Engelsman Cuthbert, maar sy het dit verbreek weens die uitbreek van die oorlog. Sy raak dan betrokke in ’n verhouding met die Boer Jan. T.T. Cloete neem Oorlog is oorlog op in die versamelbundel Vyfling, wat eenbedrywe van Hertzogpryswenners bevat. In 1940 verwerk Anna Neethling-Pohl hierdie drama vir die Volksteater, waar dit as Mara opgevoer word.

Oorlog is oorlog word ook opgeneem in Die klipdolk en ander kortspele, waarin verder verskyn die eenbedryf Die klipdolk en die radiodramas Blinde liefde en Die poskoets in die rivier.

In Die daad van Koedri en twee ander kort toneelstukke is die titelstuk ’n allegorie uit die Middeleeue oor die botsing tussen nasionalisme en kollektivisme. Koedri is die dapper vrou wat as verteenwoordiger van haar volk in opstand kom teen die tiran Ribax, wat die volk wil verslaaf onder die voorwendsel dat individuele vryheid nie belangrik is nie, slegs dat almal saamwerk in belang van die groot gemeenskap. Hierdie fiktiewe geskiedenis uit die Middeleeue vind duidelik sy toepassing in eietydse problematiek, met Ribax wat klaarblyklik ’n eietydse ekwivalent in generaal Jan Smuts het, Lokenryk na Engeland verwys, die Bond van die Maan die Volkebond is en Soelbakke verwys na die Vrystaat en Transvaal, die twee voorheen onafhanklike Suid-Afrikaanse republieke.

Die goeie hoop handel oor die probleme van die Hugenote aan die vroeë Kaap. Die Hugenoot Charl Leclerq simboliseer slegte hoop en word moedeloos oor sy probleme. Hy wil sy plaas spotgoedkoop aan ’n skelm spekulant verkoop. Sy vrou Geertruy en ouer broer Harmen het egter goeie hoop en bring hom tot ander insigte. Charl raak dan vasbeslote om toekomstige moeilikhede met goeie hoop te benader. Hierdie toneelstuk is meer filosofies as dramatiserend van aard, maar die karakteruitbeelding is tog oortuigend.

Die nag by die blokhuis handel oor die heldedood van ’n jong seun tydens die Anglo-Boereoorlog, waarin hoofsaaklik uiterlike handeling en nie innerlike besinning of groei nie, uitgebeeld word. Hierdie eenbedryf word deur Gerhard J. Beukes opgeneem in die versamelbundel Kom ons speel toneel!

Die vloek word opgeneem in Gerhard J. Beukes se Ses eenbedrywe en is ’n simboliese drama wat handel oor die belydenis van ’n trekboer aan sy vrou oor ’n man wat hy jare gelede doodgeslaan het.

Die eenbedryf Vergiffenis word opgeneem in die versamelbundel Rooibruin blare en ander eenakters onder redaksie van A.J. Coetzee, en hanteer die verhouding tussen twee mynwerkers wat deur ’n rotsstorting vasgekeer word.

Prosa

Kortverhale

Oor ’n periode van sowat veertig jaar skryf hy verskeie verhale en vertellings wat in koerante en tydskrifte verskyn. Hy bundel dan sy beste verhale in Ou Leeumelker en ander vertellings.

Die kortverhaal Tant Aletta se ‘huisseun’ word aanvanklik in 1941 in die Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring gepubliseer. Die verhaal bied teen die agtergrond van die Vrystaat van die tagtigerjare van die negentiende eeu sosiale kommentaar oor die skepping van ’n Afrikaner Boere-elite, gekontrasteer met die armoedige rondtrekkende Afrikaner. In hierdie bundel sluit hy ook twee vertalings in. Mardádi, Koning van die Kwaggas is ’n vertaling van ’n verhaal van H.A. Aschenborn en Woestynliefde ’n vertaling van Honoré de Balzac se Une passion dans le desert.

Sy kortverhale word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder Kortpad, Twaalf Afrikaanse Kortverhale, Vlugte, Tussen die engtes en Wys my waar is Timboektoe.

Resensies

Verder lewer hy van die eerste onbevange letterkundige resensies oor ’n aantal tydgenootlike skrywers in Die Volksblad in die tydperk 1918 tot 1919, terwyl van sy resensies ook in Die Huisgenoot en Die Volkstem verskyn. J.C. Kannemeyer neem van hierdie resensies op in sy bundel Kritiese aanloop.

Nie-fiksie

Grosskopf skryf in 1945 ’n boek oor die skilder Pierneef, Hendrik Pierneef, die man en sy werk, wat ook in Engels vertaal en uitgegee word.

Vakkundige boeke

Op vakkundige gebied is veral belangrik sy verslag oor die oorsake van die Plattelandverarming en plaasverlating, waaroor hy in 1932 in deel I van die verslag van die Carnegie-kommissie kommentaar lewer, terwyl sy uiteensetting oor Farming as a livelihood deur die Universiteit van Pretoria gepubliseer word. Ander vakkundige werke van hom oor die landbou en die ekonomiese aspekte daarvan sluit in Boerdery as nering, Koöperasie in Suid-Afrika, The position of the native population in the economic system in South Africa, The economic aspects of farming, The economic aspects of our agricultural industry, Outlook on the land, Economic views on the agricultural industry en Agro-ekonomiese opname van die Unie van Suid-Afrika.

Vertaler en samesteller

Hy vertaal prosawerke uit Frans en Sweeds, die Duitse drama van Gustav Freytag Die Journalisten as Die Koerantskrywers (1919), Gotthold Ephraim Lessing se drama Minna von Barnhelm as Altyd my liefste (1947) (vir die eerste Afrikaanse opvoering van die Nasionale Toneelorganisasie), die Sweed Bengt Berg se Met die kraanvoëls na Afrika (1949) en die negentiende eeuse Duitse sendeling Th. Wangemann se geskrifte as Maléo en Sekoekoeni (1957).

As samesteller is hy verantwoordelik vir die skoolleesboeke Die Voortrekker (vir stander vyf) en Die Afrikanerkind (vir substanderd B).

Eerbewyse

In 1931 ken die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns ’n Erepenning vir Rolprentkuns aan hom toe as draaiboekskrywer van die heel eerste Afrikaanse klankfilm Moedertjie.

Publikasies

Publikasies uit sy pen sluit in:

Fiksie

Naam	Titel van publikasie
1920	’n Esau
1926	As die tuig skawe Drie eenbedrywe
1927	Oorlog is oorlog
1941	Die klipdolk en ander kortspele
1942	Legende Ou Leeumelker en ander vertellings
1946	Die daad van Koedri
1947	Padbrekers

Nie-fiksie

Jaar	Naam van publikasie
1923	Koöperasie in Suid-Afrika
1929	Outlook on the land
1932	Die armblankevraagstuk in Suid-Afrika. Deel I: Ekonomiese verslag: Plattelandverarming en plaasverlating
1933	The position of the native population in the economic system in South Africa
1936	The economic aspects of farming
1937	Boerdery as nering
1938	The economic aspects of our agricultural industry Economic views on the agricultural industry
1942	Agro-ekonomiese opname van die Unie van Suid-Afrika
1945	Hendrik Pierneef, die man en sy werk

Vertalings

Jaar	Naam van publikasie
1919	Die koerantskrywers – Gustav Freytag
1947	Altyd my liefste – Gotthold Ephraim Lessing
1949	Met die kraanvoëls na Afrika – Bengt Berg
1957	Maléo en Sekoekoeni – Th. Wangemann

Samesteller

Jaar	Naam van publikasie
1924	Die Voortrekker: Afrikaanse leesboek vir Standerd V.
1925	Die Afrikanerkind: skoolleesboek vir Sub-standerd B

Bronnelys

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Beukes, Gerhard J. Die moderne eenbedryf. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Vierde druk 1970
• Beukes, Gerhard J. (red.) Ses eenbedrywe. J.L. van Schaik Pretoria Tweede druk 1947
• Beukes, Gerhard J. (red.) Skerm en masker. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Agtste druk 1964
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. Skrywers en rigtings. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
• Brink, André P. Aspekte van die nuwe drama. Academica Pretoria en Kaapstad Tweede hersiene uitgawe 1986
• Burgers, M.P.O. J.F.W. Grosskopf. in Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Cloete, T.T. Vyfling. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe Elfde druk 1973
• Coetzee, A.J. Rooibruin blare en ander eenakters. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Tweede uitgawe Tweede druk 1979
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Dekker, G. Causerie en kritiek. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste druk 1934
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Opstelle oor die Afrikaanse drama. Academica Kaapstad Pretoria Eerste uitgawe 1970
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste  uitgawe 2005
• Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica Pretoria en Kaapstad Vierde uitgawe Eerste druk 1973
• F.E.J. Malherbe Aspekte van Afrikaanse literatuur. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Port Elizabeth Eerste uitgawe 1940
• Nasionale Pers Beperk. Ons skrywers en hul werke: ’n Plate-album. Nasionale Pers Bpk. Kaapstad 1936
• Neethling-Pohl, Anna. Dankbaar die uwe. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1974
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Pretorius, Réna. Oog en spel. J.L. van Schaik (Edms,) Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1987
• Schoonees, P.C. Tien jaar prosa. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg 1950
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Vermeulen, H.J. J.F.W. Grosskopf (1885–1948). in Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998

Tydskrifte en koerante

• Anoniem. J.F.W. Grosskopf: Grondlêer van ons drama. Die Huisgenoot, 23 Julie 1948
• Burgers, M.P. Olivier. Die Afrikaanse drama 1940–1941. Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring. Johannesburg 1941
• Conradie, P.J. P.C. Schoonees en die Afrikaanse drama van die twintigerjare. Tydskrif vir Letterkunde, Jaargang 29 no. 1, Februarie 1991
• Kannemeyer, J.C. Dood van J.F.W. Grosskopf en Kleinjan. Boekewêrel, 6 Mei 1998
• F.E.J. Malherbe Johannes Grosskopf. Die Huisgenoot, 6 Augustus 1948
• Odendaal, L.B. 'Skerm en masker’ saamgestel deur Gerhard J. Beukes. Tydskrif vir Letterkunde, Nuwe reeks 18 no. 4, November 1980
• Prins, M.J. 'Vyfling’, saamgestel deur T.T. Cloete. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 23 no. 1, Februarie 1985

Internet

• Kannemeyer, J.C. Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1998/05/06/6/16.html

Lees ook

• Carnegie-verslag