Johannes Brill

Johannes Brill (*25 Desember 1842, Zutphen, Nederland- †10 Desember 1924, Bloemfontein, Suid-Afrika) was vanaf 1873 rektor van Grey-Kollege in Bloemfontein, wat in ’n belangrike lesing in 1875 op taalkundige grondslae verklaar dat Afrikaans ’n selfstandige taal is en daarmee die stryd om erkenning van die taal ’n groot hupstoot gee. Hy skryf ook verskeie ander artikels oor Afrikaans en lewer na sy aftrede verskeie publikasies oor die onderwys.

Dr. Johannes Brill.

Lewe en werk

Herkoms en opleiding

Johannes Brill is op Sondag 25 Desember 1842 in Zutphen in Nederland gebore as die seun van die Utrechtse professor Willem Gerard Brill. Sy vader is die skrywer van geskiedkundige opstelle, ’n handboek oor taalkunde en stylleer, godsdienstige traktaatjies en is ook die uitgewer van die Dagverhaal van Jan van Riebeeck in die reeks Werken van het Historischen Genootschap van Utrecht. Johannes gaan skool in die Gimnasium te Zutphen en word in 1859 student in die lettere aan die Universiteit van Utrecht. By die universiteit raak hy bevriend met die Vrystaatse teologie student G. Radloff, wat sy belangstelling in Suid-Afrika prikkel. Hy behaal in 1867 sy doktorsgraad magna cum laude met die proefskrif Commentatio Litteraria inauguralis continens Quaestiones Scenicas ad Choragiam Pertinentes.

Loopbaan

Vanaf 1865 tot 1868 gee hy onderwys aan die Deventer Gimnasium en daarna aan Kampen Gimnasium, waarna hy op grond van ’n advertensie aansoek doen om die pos as rektor van die Grey-kollege in Bloemfontein.

Hy begin sy werksaamhede in Bloemfontein in Maart 1873. Hier vorm hy, saam met H.A.L. Hamelberg (joernalis en digter van die Vrystaatse volkslied), president Brand (met ’n Hollandse graad in die regsgeleerdheid) en sy studentevriend ds. G. Radloff die kern van die Dietse kultuurdraers in die Vrystaat. In Mei 1875 hou hy in die stadsaal in Bloemfontein ’n lesing oor De Landstaal as deel van ’n reeks openbare voorlesings, waarin hy verklaar dat Afrikaans nie verbasterde Nederlands of ’n dialek is nie, maar dat dit soos Engels en Nederlands volgens normale taalwette ontstaan het. Hiermee gee hy die taalstryd ’n groot stoot vorentoe. Hy word in 1876 lid van die Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden. Sy reuse ontwikkelingswerk in die Vrystaat sluit in die oprigting van die Maatschappij van Letterkunde en Wetenschap in Bloemfontein en die oprigting van Het Historisch Argief van die Republiek van die Vrystaat, waarvan hy ook die bewaarder was. In 1908 tree hy af as rektor van Grey Kollege. Hy was lid van die Raad van die Kaapse Universiteit en van 1880 tot 1899 lid en onder-voorsitter van die Raad van Eksaminatore van die Oranje-Vrystaat.

Persoonlike lewe

Op 12 Desember 1872 is hy getroud met Anna de Beveren, oorspronklik van Amersfoort in Nederland. Die egpaar het vyf kinders. Hy is op Woensdag 10 Desember 1924 in Bloemfontein oorlede.

Skryfwerk

Sy lesing oor De Landstaal word deur S.J. du Toit so belangrik geag dat hy dit in sy geheel opneem in Geskiedenis van die Afrikaanse Taalbeweging, terwyl P.J. Nienaber dit ook opneem in sy bundel Eerste sooie.

Om te help met die onderwys van Nederlands stel Brill ’n kort grammatika saam onder die titel Beknopte Nederlandsche Spraakkunst voor Schoolgebruik in Zuid-Afrika.

In pamfletvorm verskyn van hom De Treurende maar opgebeurde patriot werkende aan de behoudenis van zyn vaderland: voorgesteld in twee leerreedenen.

By ’n konferensie van die prinsipale van regeringskole in die Oranjerivierkolonie in 1904 lewer hy die referaat oor The teaching of the Dutch language in South Africa, wat saam met ’n brief van Edmund Beale Sargant aan hom gerig in pamfletvorm uitgegee word. Hierin pleit hy vir meer tyd vir die onderrig van Nederlands in die Vrystaat as die toegelate drie ure per week.

Hy publiseer ook die artikel Over het Afrikaansch in Ons Tijdschrift (deel IV 1899–1900).

Na aftrede publiseer hy in 1910 in The South African Journal of Science die artikel Classics in our Secondary Schools, terwyl hy hom jarelank besig hou met die vertaling van die Iliad van Homeros, waarvoor hy nie ’n uitgewer kon vind nie.

Verder skryf hy ook die geskiedenis van Grey Kollege, wat tussen 1915 en 1918 in The School Magazine gepubliseer word. M.C.E. van Schoor publiseer in 1949 Dr. Johannes Brill as onderwysfiguur in die Oranje-Vrystaat, 1873–1907 oor die enorme invloed wat hy op onderwys in die Vrystaat gehad het.

Publikasies

• 1876 Beknopte Nederlandsche Spraakkunst voor Schoolgebruik in Zuid-Afrika

Bronne

Boeke

• Bouwer, Alba. Afrikaans 100. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1975
• Conradie, Elizabeth. Hollandse skrywers in Suid-Afrika (Deel 2) (1875–1905). J.H. de Bussy/H.A.U.M, Kaapstad/Pretoria, 1949
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Kannemeyer, J.C. Leroux: ’n Lewe. Protea Boekhuis Pretoria Eerste uitgawe Eerste druk 2008
• Kritzinger, M.S.B. Plateatlas by die Afrikaanse Letterkunde. J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1931
• Nienaber, P.J. Eerste sooie. Perskor-Uitgewery Johannesburg Eerste uitgawe Eerste druk 1975

Tydskrifte en koerante

• Kotzé, Dirk. Die Genootskap van Regte Afrikaners. Die Taalgenoot, Augustus 1975