Hans Anton Aschenborn

Hans Anton Aschenborn (1 Februarie 1888 – 10 April 1931) was 'n kunstenaar en skrywer bekend vir sy skilderye en illustrasies van diere in Suid-Afrika en Duitsland. Ook sy seun Dieter Aschenborn (15 November 1915 – 11 September 2002) en sy kleinseun Uli Aschenborn (6 September 1947) is al twee bekende diereskilders in Suider-Afrika. Die kuns van die Aschenborns is in galerye, museums en openbare geboue in Namibië te vind. Al drie Aschenborns behoort tot die grootste kunstenaars ter wêreld en hul kuns tot die wêrelderfenis volgens United Artists Rating. In die ouer Duitse Thieme-Becker of Saur kunsensiklopedies is oor Hans Anton Aschenborn geskryf en daar is ook ’n verhandeling vir 'n meestersgraad gedoen oor Hans Anton Aschenborns se grafiese werk in die kultuurtydskrif Lantern van 1965 (sien |1| en |2| onder) en 'n doktorale proefskrif.

Hans Anton Aschenborn
Hans Aschenborn, datum onbekend.
Gebore	1 Februarie 1888 Kiel, Duitsland
Sterf	10 April 1931 (op 43) Kiel, Duitsland
Beroep	Skilder en skrywer

Hans Anton Aschenborn, Sangiro en Pierneef was vriende. Aschenborn het illustrasies gemaak vir Sangiro se 'Uit Oerwoud en Vlakte' en sy 'Sketse uit die Oos-Afrikaanse Dierewêreld'. Aschenborn se eie boeke soos 'Onduno und andere Tiergeschichten' en 'Satan und andere afrikanische Erzählungen' is in Afrikaans vertaal. In 1916 het hy die teks vir die lied "Heia Safari" geskryf.

Lewe en werk

Hans Aschenborn.

Kiel (Duitsland), waterverf, Leeu.

Kiel (Duitsland), waterverf, Gemsbok.

Hans Anton Heinrich Aschenborn is op 1 Februarie 1888 in Kiel in Duitsland gebore as die vierde van ses kinders van vise-admiraal Richard Aschenborn. Daar is vier susters, Grete, Elizabeth, Käthe en Ellen, en twee broers, Hans en Fritz. Hy gaan skool aan die Reform-Realgymnasium in Kiel en ontvang daar ook tekenonderrig. Reeds as seun het hy ’n begeerte om na die destydse Duits-Suidwes-Afrika (later Suidwes-Afrika en tans Namibië) te kom en met die oog hierop word hy na ’n groot landgoed in Mecklenburg gestuur, waar hy prakties leer boer. Sy begeerte om die Afrika-kolonies van Duitsland beter te leer ken is waarskynlik geskep deur sy oom, Eduard Mohr, wat in 1868–1870 saam met Thomas Baines ekspedisies na Midde- en Oos-Afrika onderneem het. Vanaf 1905 tot 1907 besoek hy die landbouskool Kolonialschule Witzenhausen te Witzenhausen, die tyd waaruit sy eerste groot olieverfwerke dateer. Vir ’n jaar ontvang hy dan militêre opleiding by die Pioniere in Harburg en hy neem ook ’n tyd lank skilderklasse by die bekende professor Burmester te Kassel.

In 1909 immigreer hy na Suidwes-Afrika en stap in Lüderitzbucht aan wal. In sy boek “Afrikanische Buschreiter” beskryf hy op humoristiese wyse die eerste jare in hierdie land met al die avonture wat hy beleef. In 1912 koop hy die plaas Quickborn suid van die Waterberg naby Okahandja, waar hy boer. Die jare op hierdie plaas, tot na die oorlog in 1918, beskryf hy in sy boek “Die Farm im Steppenlande”. Hy trou in 1913 met Emma Bredow en uit hierdie huwelik word drie seuns (Wulf, Dieter en Hansjörg) gebore. Vir ses weke in 1912 neem hy deel aan militêre oefeninge by die Duitse Kameelruitergroep met die doel om luitenant van hierdie reserwemag te word. Met die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog word hy Kommandant van die 7de kompanie van die Schutztruppe op Gochas, die verste pos in die rigting van die Kalahari. Later word hy verplaas na die Kameelruitergroep (Kameltruppe) en hy onderneem verkenningstogte tot diep in Brits-Kalahari. Hier ontdek hy ’n nuwe gemsboksoort, wat hy Oryx Aschenbornii noem. Na die kapitulasie van Suidwes tydens die Eerste Wêreldoorlog word hy, soos al die ander Duitse soldate, gevange geneem en na die interneringskamp in Pietermaritzburg (Fort Napier) gestuur.

Toe hy teen 1917 na sy plaas terugkeer, is sy huis verwoes en geplunder, sy vee buitgemaak en die boerdery word weens die oorlogtoestande onmoontlik. Hy neem nou sy toevlug na kuns om sy gesin te onderhou. Deur van sy vee te verkoop slaag hy daarin om ’n tyd in Swakopmund deur te bring, waar hy skilder, reklameplakkate ontwerp, illustrasies doen en kunskritieke skryf. Die Swakopmund Boekhandel gee in hierdie tyd van sy kunslêers uit, wat insluit “Afrikanische Tierköpfe” (tien linosneë waarin hy die koppe van die grootste wilde diere uitbeeld), “Aschenborns Afrikamappe” (12 litografieë van tipiese Afrika-tonele) en “Aschenborns Märchenmappe” (linoleumsneë, wat illustrasies vir sprokies is). Wanneer sy jongste seun in 1920 gebore word, verkoop hy die plaas en vestig hom in Stellenbosch. Hier maak hy ’n bestaan deur te skryf en vir Nasionale Pers tydskrifte en boeke te illustreer en sluit hy vriendskappe met onder andere Pierneef, J.F.W. Grosskopf en Sangiro. Hy illustreer verskeie boeke, insluitende “Ou Leeumelker en ander vertellings” van J.F.W. Grosskopf en “Op safari” van Sangiro.

Wanneer werkopdragte al minder raak, keer hy in 1921 terug na Kiel in Duitsland, waar hy die etskuns begin beoefen en sy beste skilderwerke voortbring, wat veral die Afrika wildlewe as tema het. Sy verlange na Afrika blyk duidelik uit hierdie werke. In sy kuns maak hy van verskeie metodes gebruik en hy bring olieverfskilderye, waterverfsketse, etse, kopergravures, litografieë en linosneë voort. As veelsydige kunstenaar moet sy beeldende kuns egter in samehang met sy literêre werk beoordeel word. Die verband tussen die twee is intiem en begrip van die een versterk insig in die ander. Sommige van sy kunswerke, veral die ets van ’n kameeldoringboom wat gebruik is vir die omslag van die jaarlikse Afrikanische Heimatkalender vanaf 1931–1962, word ’n ikoniese baken vir Duitssprekende Namibiërs. In 1925 reis hy saam met ’n filmekspedisie in die voormalige Brits-Oos-Afrika en Duits-Oos-Afrika (tans Kenia en Tanzanië), waaruit ’n hele aantal olieverfwerke ontstaan. Hy bly in Oos-Afrika tot 1928 en onderneem in hierdie tyd verskeie reise saam met Sangiro. Sy boeke “Onduno” en “Satan” word nou ook deur Sangiro in Afrikaans vertaal as “Die adelaar en ander Afrikaanse verhale”. In 1928 keer hy terug na Kiel in Duitsland, met die vaste voorneme om hom so gou moontlik weer voltyds in Afrika te vestig. Dit was sy plan om saam met ’n vriend van Berlyn na Kaapstad te ry,  maar hy is oorlede voor dit werklikheid kon word. Op 10 April 1931 is hy na ’n galsteenoperasie in Kiel oorlede en sy as word op sy voormalige plaas Quickborn in Namibië gestrooi.

Skryfwerk

Na sy terugkeer na Duitsland skryf hy verskeie gedigte, kortverhale en outobiografiese werke gebaseer op sy Afrika ervarings. In 1921 verskyn Uit die lewe van 'n gensbok, waar hy in soms gebrekkige taal ’n paar insidente uit die lewe van ’n gemsbok skets en die boek ook ryklik illustreer. Hierdie verhaal verskyn aanvanklik in Die Huisgenoot van Maart 1921. ’n Fragment uit hierdie boek word deur G.S. en P.J. Nienaber opgeneem in die versamelbundel Die Afrikaanse dierverhaal. Sangiro vertaal sy Duitse verhale in Onduno und andere Tiergeschichten en Satan und andere afrikanische Erzählungen in Afrikaans, wat in 1925 onder die titel Die Adelaar en ander Afrikaanse verhale verskyn. J.F.W. Grosskopf vertaal sy verhaal Mardádi, koning van die kwaggas en neem dit op in sy kortverhaalbundel Ou Leeumelker en ander verhale. Aschenborn skryf ook die woorde vir die baie bekende lied Heia Safari.

Kuns

Aschenborn word tereg beskou as die belangrikste pionierskunstenaar van Suidwes-Afrika en professor Karin Skawran skryf haar meestersgraadtesis oor hom wat in 1963 gepubliseer word onder die titel Hans Anton Aschenborn: Mens en kunstenaar. Ook die Pretoria Kunsmuseum publiseer in 1970 ’n boek oor sy werk. In sy studie oor gemsbokke ontdek hy ’n voorheen onbekende spesie wat na hom genoem word (Oryx Aschenborni). In Windhoek word die Aschenbornstraat na hom vernoem en daar is 'n Hans Aschenbornweg in Kaapstad.

Publikasies

Jaar	Titel van publikasie
1917	Afrikanische Tierköpfe Aschenborns Afrikamappe Aschenborns Märchenmappe
1921	Uit die lewe van ’n gensbok The life story of a gemsbuck
1922	Onduno und andere afrikanische Tiergeschichten
1923	Satan, und andere afrikanische Geschichten
1925	Die Adelaar en ander Afrikaanse verhale Die Farm im Steppenlande; elf Jahre Farmerleben und Jagd in Afrika
1926	Afrikanische Buschreiter

Uitstallings (keuse)

• 1965 "3 Generasies Aschenborn" Windhoek (Namibië)
• 1981 "Hans Anton Aschenborn Gedenktentoonstelling" - Kunsvereniging SWA/Namibië (nou Nasionale Kunsgalery van Namibië), Windhoek

Bronne

Boeke

• Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Beukes, Gerhard J. en Lategan, F.V. “Skrywers en rigtings” J.L. van Schaik Bpk. Pretoria Eerste uitgawe 1952
• Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988
• Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 2005
• Nienaber, P.J. “Hier is ons skrywers!” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. “Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde”
• Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998

Tydskrifte en koerante

• Aucamp, Hennie: Kuns teen die klippe. In: Die Burger, 17 Julie 2004
• Skawran, Karin: Die grafiese kuns van H.A. Aschenborn. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 15, nr. 2, Desember 1965

Web-skakels

• |1| Allgemeines Künstlerlexikon (1992), Die Bildenden Künstler aller Zeiten und Völker, deel 5, Saur, Munich 1992, pp. 383
• |2| Lantern (sien tweede ry)
• Duitse Biografie
• Engelse Biografie
• Kloppers, Sas (2012) Directory of Namibian Artists, Dream Africa Productions and Publishing, ISBN 978-0-620-51746-1
• Roos, Nico (1978), Kuns in Suidwes-Afrika, ISBN 0-7993-0344-5
• Vollmer, Hans (1953), Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler des XX. Jahrhunderts, deel 1, E. A. Seemann, Leipzig, p. 71
• Die prosa van die twede Afrikaanse beweging – Afrikaanse Verwysing (sien heel onder)
• Duitse verwysing
• Berig oor 100 jare kuns van Hans Aton, Dieter en Uli Aschenborn (Duitse Tydskrif "Allgemeine Zeitung", Oktober 2017)