E.J. Dijkman

E.J. Dijkman (1840–1922) was die skrywer van die eerste Suid-Afrikaanse kookboek.

Lewe en werk

Elizabeth Jane Eckley is op 25 Augustus 1840 in Londen gebore as dogter van John Collins Eckley en Jane Smith. Sy het drie broers (John Collins, Alfred Lloyd en William Henry) en twee susters (Margaret Ann en Henrietta Caroline) gehad. Haar vader was ’n skeepskaptein wat ongeveer 1845 met sy gesin na Kaapstad emigreer en hom eers hier en later in die vyftigerjare op Worcester vestig. Op 7 Januarie 1862 trou sy op Worcester met die sendeling Jan Hendrik Dijkman, wat op 22 Augustus 1839 in Rotterdam in Nederland gebore is. As sendeling van die Nederlandse Zendinggenootschap het hy in die veertigerjare na Suid-Afrika gekom. Sy verafrikaans hierna heeltemal. Die egpaar het sewe kinders, Elizabeth Jane Marie (gebore 4 Oktober 1863), John Henry de Vos (4 Januarie 1864), Bernardus Alfred Lloyd (25 April 1868), William George Harwood (19 Januarie 1869), Alfred George Eckley (7 Maart 1870), Gerard Arnold Barry (24 Mei 1872) en Gesina Catharina Adriana (24 Junie 1875).

Haar man was aanvanklik vir twaalf jaar ’n sendeling op Hermon, naby die grens van Basoetoland (tans Lesotho). Die Basotho’s het met hulle kwale na haar gekom en as praktiese mens het sy gehelp sover sy kon en gou het sy ’n deeglike kennis van siekte opgedoen en vir haarself ’n boekie volgeskryf met eenvoudige maar doeltreffende boererate. Hierdie kennis kom later handig te pas met die publikasie van haar bekende kook- en huishouboek. Na twaalf jaar laat vaar haar man die sendingwerk om ’n besigheid in Tulbagh te begin. In 1880 gaan bly die gesin in die Paarl, waar hy by D.F. du Toit & Co, die drukkers van Die Afrikaanse Patriot, werk. In 1893 verhuis hulle na Wepener in die Vrystaat, waar haar man die pos van stadsklerk beklee. Op hierdie dorp word haar seun, Jan Hendrik Dijkman, op die ouderdom van negentien jaar skoolhoof en met slegs die onderbreking van vyftien maande tydens die Anglo-Boereoorlog is hy vir 44 jaar skoolhoof op die dorp. Gedurende die Anglo-Boereoorlog word haar man gevange geneem en as krygsgevangene na Indië gestuur. Die res van die gesin skuil in hierdie tyd op ’n Franse sendingstasie in Basoetoland. Sy is op 5 Mei 1908 op Wepener in die Vrystaat oorlede en haar man is in Junie 1922 oorlede.

Skryfwerk

Die Patriot-drukkers (D.F. du Toit & Co in die Paarl) publiseer in 1891 die “Suid-Afrikaanse kook-, koek- en resepteboek”, wat die heel eerste Suid-Afrikaanse kookboek is. Die behoefte aan so ’n boek is groot en binne twee jaar beleef die boek reeds drie uitgawes en eindelik word die boek agtien keer herdruk. Human & Rousseau publiseer in 1979 ’n faksimilee-uitgawe. Die boek is geskryf in die taal eie aan Di Patriot en met gebruikmaking van die spelling van daardie tyd. Dit sluit benewens resepte ook boererate in, wat vir vandag heel eienaardig voorkom. Die raat vir beroerte is byvoorbeeld “Di sike mak dagga laat rook; en as hy ni self kan rook ni, dan kan ’n ander di rook in zijn mond in blaas tot syn tong los gaan, dan kan hy self rook.” Suurlemoene was een van Elizabeth se wondermiddels. Suurlemoene help vir slapeloosheid en hardlywigheid en geklits met die wit van ’n “yer” help dit om “de stem te versterken”. Saam met borsdruppels, roulynolie, gliserien, ’n eier en heuning is suurlemoen goed vir hoes. Meng suurlemoen met donkerbruin suiker tot ’n stroop en sit dit met ’n “katfel op di bors” vir kroep. Daar is ook rate vir diere. Vir “hondesiekte” beveel sy lou melk waarin terpentyn gemeng is, aan. Om hom te ent teen die siekte sit jy gereeld so ’n bietjie skoon teer agter op sy tong. Agterin die boek is daar ook “Greintjies Goud”, lewenswaarhede wat die leser stig. Weens al die ou resepte, boererate en die taalgebruik en spelling is hierdie ’n boek met baie groot kultuur-historiese waarde. Sy vertaal self die boek in Engels en die agste druk van hierdie vertaling verskyn in 1908 as “Mrs Dijkman's Cookery and Recipe Book”.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1891	Afrikaanse kook, koek en resepteboek

Bronnelys

Boeke

Dijkman, E.J. “Di Suid-Afrikaanse kook-, koek- en resepteboek”. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. 1979
Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1”. Academica, Pretoria en Kaapstad. Tweede druk. 1984
Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004”. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe. 2005
Serfontein, Dot “Galery van reënmakers”. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe. 1986
Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2”. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe. 1999

Internet

Afrikaner Geskiedenis: http://www.afrikanergeskiedenis.co.za/25-augustus/
Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1992/08/25/7/1.html^{[dooie skakel]}
Bronberger: http://www.bronberger.co.za/index2.php?option=com_content&do_pdf=1&id=1215
Geni: http://www.geni.com/people/Elizabeth-Jane-Eckley/6000000012721801010
Johann Claassen: https://johannclaassen.wordpress.com/2012/07/20/moenie-alles-glo-wat-jy-sien-nie/
My Heritage: https://www.myheritage.com/names/elizabeth_dijkman