Gouritsrivier

Die Gouritsrivier is 'n rivier wat in die Wes-Kaap vloei. Dit ontspring in die Karoo noord van die Swartberge en mond wes van Mosselbaai in die Indiese Oseaan uit.

Gouritsrivier
Kaart van die Gouritsrivier Kaart van die Gouritsrivier
Oorsprong	Karoo
Monding	Indiese Oseaan
Stroomgebied	Suid-Afrika

Die naam Gourits

Die presiese oorsprong van die naam Gourits kan nie met sekerheid aangehaal word nie. Korporaal Hieronymus Cruse het in 1667 'n Khoistam, die Gouriquas, aan die oewer van 'n rivier teëgekom wat later na hulle genoem is. Volgens bronne beteken die woord "vuil". 'n Portugese kaart van 1489 verwys na die naam Rio della Vache waar die Gourits moet wees. In Portugees is dit Rio das Vaccas (rivier van die koeie). Na Bartolomeus Dias se reis is die naam Rio dos Vaqueiros (rivier van die beeswagters) gebruik.

Opvanggebied

Drie brûe oor die rivier naby Albertinia op die N2. (Foto: Wyle kol. André Kritzinger)

Die grootte van Suid-Afrika se riviere in ag genome, is die Gourits 'n groot rivier. Die opvanggebied is soos 'n groot blaar met afmetings van noord na suid van 250 km en 350 km van wes na oos. Die gebied wat water versamel en deur die Gourits die see bereik, is 45 702 vierkante kilometer groot. Afgesien van 'n klein gebied oos van die Outeniquaberge is die hele gebied Karoo. Die reënval wissel van 102 tot 305 mm per jaar, behalwe hoog in die Swart- en Outeniquaberge. Daar kan dit oor die 1 000 mm reën. Die gemiddelde jaarlikse afloop is 695 miljoene kubieke meter. Gewoonlik is die afloop laag en verdeel tussen baie nie-standhoudende bergstrome.

Die groter riviere in die opvanggebied is:

• Grootrivier, Touwsrivier (rivier) en die Buffelsrivier (aan die westekant van die "blaar"),
• Gamka-, Koekemoers-, Leeuw- en die Dwykariviere (in die middel van die "blaar") en
• Olifantsrivier en die Kammanassierivier (aan die suidoostelike kant van die "blaar").

Stroomgebied van die Gourits

In die Rooiberge so ongeveer 25 km oos van Van Wyksdorp en so 15 km suid van Calitzdorp kom die Gamka- en die Olifantsriviere saam om die Gouritsrivier te vorm. Net noord van die kloof wat die skeiding vorm tussen die Lange- en die Outeniquaberge sluit die Grootrivier van wes by die Gourits aan. Stroomaf sluit die Langtouw van noordwes ook nog aan. Van hier gaan die rivier deur die berge en kom by Die Poort op die kusvlakte aan. Uit die weste sluit nog slegs twee klein riviere, die Wydersrivier en die Valsriver, aan. Die rivier vloei nou onder deur die Gouritsrivierbrug wat die N2 nasionale pad dra. Kort voor die Gourits die see by Gouritsmond (voorheen bekend as The Fisheries) en Kanon bereik, is daar in goeie reënjare oos 'n vlei genaamd Voëlvlei en wes Elbertsvlei.

Vloede

Vir boere op die vloedvlakte van die rivier is die rivier die lewensaar van hul bestaan. Groot damme in die Groot, Gamka, Olifants en hul sytakke het die water in die Gourits baie verminder. Dus kom die geweldige oorstromings en vernielings wat die rivier veroorsaak het nie meer voor nie. Nogtans kom die rivier periodiek af en word die oewers oorstroom. Vloede het egter groter gevolge en daarom staan die jare 1901-02, 1928, 1954, 1964, 1969, 1981, 1996 en 2000 uit. In sulke gevalle stroom die water die lande binne en rig skade aan heinings, kragpale, telefoondrade, paaie, pompe en veevoer aan. Allerhande van hierdie materiaal en dooie diere word deur die rivier uit die Karoo see toe saamgesleep. 'n Voordeel van die oorstromings is dat dit 'n vrugbare rooierige slik op die lande agterlaat. In 1981 na die Laingsburgvloed het daar egter 'n laag dooie grond agtergebly. Maart 1981 reën dit besonder baie by Oudtshoorn en Calitzdorp. Met die Olifantsriver in vloed gebeur by die Gourits dieselfde as 'n paar maande tevore.

Boerdery

Aanvanklik was die lande langs die rivier met doringbome begroei. Daarna is die grond gelyk gemaak sodat water gelei kon word. Geen damme van besondere formaat kom in die Gourits voor nie. Daar is weinig besproeiing uit die rivier omdat die kloof meestal te diep is en dit dus duur is om daaruit te pomp. Lusern, koring, aartappels en weiding word aangeplant. Die hoofbedryf bly egter gemengde boerdery met beeste, skape, bokke en volstruise. Dus melkproduksie en slagvee. Lemoene word op beperkte skaal verbou en aalwynsap getap. Waar die rivier deur die berge breek, word wyn geproduseer.

Bevolking

In hierdie streek woon daar slegs 7 500 mense waarvan die helfte op plase is. Die ander woon in Albertinia (op die N2 nasionale pad), Herbertsdale (op die R329) en Gouritsmond.

Riviermonding

Die riviermonding is permanent oop. Getywerking word tot 8 km in die binneland tot by die laagwaterbrug by Die Eiland ervaar. Weens menslike aktiwiteite in die besonder wye opvanggebied lei die mond onder versouting en besmetting met uitheemse plantegroei. Strandoordontwikkeling, motors en bote op die strand, plattrap van plante by die monding en beeste wat wei op die vloedvlaktes van die rivier degradeer die habitat. 'n Keerwal hinder die natuurlike vloei na die riviermond. Oewerplantegroei is vernietig, oewers stort in en erosie kom voor. Dit het alles 'n nadelige invloed op die natuurlike vloei van die rivier.

Vislewe

Die slankrooivlerkie is endemies in die bergstroomsytakke van dié rivier asook die Keurboomsrivier.

Bibliografie

• Standard Encyclopaedia of Southern Africa, vol. 5. Kaapstad: Nasou, 1972. ISBN 0-625-00321-7
• Burman, J.: The Little Karoo. H en R, 1981. ISBN 0-7981-1214-X
• River Health Programme. State of Rivers Report: Rivers of the Gouritz Water Management Area. Pretoria: Departement Waterwese en Bosbou, 2007. OCLC 687282616
• Briel, R.: Albertinia 100 jaar 1902–2002. Langeberg: Lourette, 2002. ISBN 0-620-28944-9
• Suid-Afrika topografiese kaart 1:50 000 Vel 3421BA Albertinia tweede uitgawe