Olifantsrivier, Klein Karoo

Vir ander riviere genaamd "Olifantsrivier", sien asseblief die dubbelsinnigheidsblad by Olifantsrivier.

Die Olifantsrivier loop in die Klein Karoo en sy water vloei via die Gouritsrivier na die Indiese Oseaan. Die Olifantsrivier is 'n rivier in die Wes-Kaap wat ontspring in die Gouritskom en sowat 215  km weswaarts vloei tot by sy sameloop met die Gamkarivier, 16 km suid van Calitzdorp, waarna dit die Gouritsrivier word.

Olifantsrivier
Die rooi lyn toon die Olifantsrivier Die rooi lyn toon die Olifantsrivier
Oorsprong	Wes-Kaap, Suid-Afrika
Monding	Gouritsrivier
Stroomgebied	Suid-Afrika
Lengte	215 km

Stroomgebied

Die Olifantsrivier ontspring in die Kouga- en Baviaanskloofberge. Hier is die waterskeiding so te sê die grens tussen die Oos- en die Wes-Kaap. Dit dreineer die oostelike deel van die Klein Karoo en vloei van oos na wes tussen die Swartberg in die noorde en die Kammanassieberge in die suide totdat dit aansluit by die Gamkarivier aan die oostekant van die Rooiberge. So vorm die Olifantsrivier die oostelike arm van die Gouritsrivierbekken.

Sytakke

Die Kammanassie- en die Trakariviere en verskeie kleiner riviere sluit by die Olifantsrivier aan op sy tog na die Gamka.

• Die suidelike hellings van die Swartberg word gedreineer deur die Kango-, Grobbelaars-, Le Roux-, Wynands-, Kruis-, Kansa-, Vlei- en nog ander kleiner strome.
• Deur die Meiringspoort kom die Grootrivier om by De Rust by die Olifantsrivier aan te sluit. Hierdie Grootrivier moet nie met riviere met dieselfde naam in die Oos- en die Wes-Kaap verwar word nie.
• In die Groot Karoo vloei die Koukarivier in die Trakarivier, by Vondeling sluit die Sandrivier by hulle aan en gaan gesamentlik bekend as die Traka deur die Toorwaterpoort om by Toorwater by die Olifantsrivier aan te sluit. Dit bring water uit die gebied ten noorde en noordooste van Klaarstroom van die Groot Karoo na die Klein Karoo. (Traka is blykbaar 'n Khoi-woord met die betekenis "vroue").
• Uit die noordelike hellings van die Outeniquaberge sluit onder andere die Klip-, Kandelaars-, Moeras-, Rooi- en Doringriviere by die Olifantsrivier aan.
• Die Kammanassierivier kom uit die ooste, ontspring op 1200 m in die Kougaberge en bring ook water uit die Outeniquas en die Kammanassieberge na die Olifantsrivier. Alhoewel sy opvanggebied 1638 vierkante kilometer en lengte maar 120 km is, vorm die Kammanassierivier die belangrikste voedingsbron van die Olifantsrivier. Dit sluit 2 km oos van Oudtshoorn by die Olifants aan. Die Brakrivier is die enigste beduidende sytak van die Kammanassie.

Damme

Aangesien die riviere in hierdie stelsel nie standhoudend is nie, is opgaardamme van groot belang vir die inwoners van hierdie streek.

• Aan die einde van die 19de eeu het die eienaar van die plaas Kamanassie, E.T.L. Edmeades, voorgestel dat 'n besproeiingsdam op sy plaas gebou word. Tydens die Eerste Wêreldoorlog het die idee herleef weens die ineenstorting van die volstruisveerbedryf en 'n klemverskuiwing na landbou. 'n Besproeiingsraad is in 1919 gevorm onder voorsitterskap van genoemde Edmeades met C.J. Langenhoven as regsadviseur. Die later bekende siviele ingenieur Ninham Shand was as assistant-ingenieur by die projek betrokke. Die Kammanassiedam lê 24 km suidoos van Oudtshoorn in die Kammanassieriver en is in 1925 voltooi. Seshonderd mense het aan die damwal gebou en 'n verdere 1 100 aan die besproeiingskanale. Hierdie dam het 'n walhoogte van 41 m, 'n wallengte van 389 m met 'n maksimumkapasiteit van 40 miljoen kubieke meter. Water word tot 40 km stroomafwaarts verskaf en die besproeide gebied is byna 11 000 ha. As die dam vol is, stoot hy 15 km agter die wal op, dan is sy breedste punt amper 'n kilometer wyd en sy oppervlakte 3 516 vierkante kilometer. Die dam is egter selde vol.
• In 1965 is die Stompdriftdam in die Olifantsrivier voltooi. Dit lê 40 km oos van Oudtshoorn, 6 km van De Rust tussen De Rust en Vlakteplaas op die R341 na Willowmore. Die wal is 364 m lank en 49 m hoog. Sy maksimuminhoud is 55 miljoen kubieke meter en het dan 'n oppervlakte van 6 208 vierkante kilometer. Langs die wal op die oewer is 'n vakansie-oord. Die damwal is nie oop vir die publiek nie.
• In 1939 is die Melvilledam gebou om Oudtshoorn van drinkwater te voorsien en het 'n vermoë van 0,4 miljoen kubieke meter. Die Koos Raubenheimerdam is 'n baie diep dam en bekend vir sy helder bergwater. Sy maksimumkapasiteit is 9,2 miljoen kubieke meter. Hierdie dam is besonder gewild by die hengelaars van baars. Beide damme lê in die voetheuwels van die Swartberg, naby die oorsprong van die Grobbelaarsrivier. Die Oude Muragiepad is die toegangsroete tot beide.

Bevolking en dorpe

Die gebied waardeur die Olifantsrivier en sy sytakke stroom, is nie talryk aan inwoners nie. Van die bevolking van 90 000 woon 80% in nedersettings. Uniondale aan die oostekant van die streek lê aan die N9 nasionale pad. Oudtshoorn en De Rust is aan die N12 nasionale pad geleë en Dysselsdorp tussen hulle, maar effens suid van die N12 nasionale pad. Weens die gebrek aan 'n ekonomiese stimulant word geen bevolkingsgroei verwag nie.

Ekonomiese aktiwiteite

Die toerisme van die Klein Karoo draai om die wyn- en volstruisbedryf sowel as die Kangogrotte. Lusern en weiding word op droë land en onder besproeiing verbou. Skape vreet die karoobossies, maar van die tabakbedryf het weinig oorgebly.

Weens die uitbraak van voëlgriep het die volstruisbedryf sedert 2011 skerp afgeneem tot sowat 120 000 slagtings per jaar, wat sowat die helfte van die gemiddelde aantal per jaar oor die langtermyn is. Geen rou volstruisvleis mag na Europa uitgevoer word nie, maar sedert 2015 het die bedryf weer goed herstel.

Ekologiese situasie

Die Olifantsrivier en sy sytakke is oor die algemeen in 'n redelik tot goeie ekologiese toestand. In die laer dele van die Kammanassie en die Olifants is die normale vloei deur menslike aktiwiteite gestrem. Watergehalte by groter nedersettings is verswak. Landbouaktiwiteite het die habitat nadelig geraak. Voedingsrykheid en soutgehalte van die rivier is beïnvloed.

Warmbronne

In die stroomgebied van die Olifantsrivier is daar twee warmwaterbronne. Die bekendste is Calitzdorp Spa geleë op 'n afstand van 17 km noordoos van Calitzdorp. Ook die buurplaas Uhuru is tot vakansieoord met 'n swembad met bronwater ontwikkel. By die oog vloei 16 000 liter water per uur uit die aarde en is die temperatuur na bewering tot 50 grade Celsius. By Toorwater by die samevloeiing van die Traka en die Olifants is 'n onontwikkelde warmbron.

Let Wel

Hierdie Olifantsrivier moet nie met die Olifantsrivier in Namakwaland verwar word nie. Hierdie rivier vloei ook nie in die Oos-Kaap nie.

Bronne

• Standard Encyclopaedia of Southern Africa, dele 1 tot 12. Kaapstad: Nasou, 1970–1976
• Burman, J.: The Little Karoo. Kaapstad: Human en Rousseau, 1981 ISBN 0-7981-1214-X
• River Health Programme. State of Rivers of the Gouritz Water Management Area Geargiveer 30 Oktober 2015 op Wayback Machine. Pretoria. Departement van Waterwese en Bosbou, 2007.
• Suid-Afrika topografiese kaarte 1:50 000
• Die Burger, 28 Mei 1975 en 20 April 1977
• Departement van Waterwese en Bosbou. www.dwaf.gov.za