Grieks-Persiese Oorloë

Die Grieks-Persiese Oorloë (oftewel die Persiese Oorloë) was 'n reeks konflikte tussen die Achaemenidiese Ryk van Persië en die stadstate van die Helleense wêreld wat in 499 v.C. uitgebreek en in 450 v.C. ten einde geloop het. Die botsing tussen die gefragmenteerde politieke wêreld van die Grieke en die omvangryke Persiese Ryk het begin toe Kores die Grote Ionië in 547 v.C. verslaan het. In 'n poging om beheer oor die onafhanklik gesinde Ioniese stede te handhaaf, het die Perse tiranne aangestel om elkeen te regeer. Dit sou die bron van vele probleme wees vir die Grieke, asook die Perse.

Grieks-Persiese Oorloë
Die Grieks-Persiese Oorloë
Datum 499 v.C. – 450 v.C. Ligging Griekeland, Thracië, Egeïese See, Klein-Asië, Siprus en Egipte Resultaat Griekse oorwinning Masedonië, Thracië en Ionië kry onafhanklikheid van die Persiese Ryk
Strydende partye
Griekse stadstate Athene Sparta Thespians Thebe Siprus Deliese bond	Persiese Ryk
Aanvoerders
Miltiades Themistokles Leonidas I (†) Pausanias Cimon (†) Perikles	Artaphernes Datis Artaphernes Ahasveros Mardonius (†) Hydarnes Artabazus Megabyzus
Sterkte
30 000-110 000 (Herodotos) 30 000 Spartane 30 000 Athene 20 000-50 000 ander 10 000-40 000 (moderne bronne)	2 600 000 (Herodotos) 1 600 000 infanterie 200 000 kavallerie 1 000-1 200 skepe 500 000 soldate 100 000 huursoldate (Arabiere, Hindoes, Afrikaners, ens.) 200 000 Griekse bondgenote 100 000-300 000 (moderne bronne)

Die rol van Milete

Met die ekspedisie het Darius ver buite die grense van die Ou Assiriese Ryk beweeg, waarskynlik om die handelskolonies aan die Swart See teen verdere invalle van die Skithiërs te beskerm.

Veral Histiaios, die tiran van Milete, wat uitgebreide belange in die Swart See-gebied gehad het, het daarop aangedring dat die Skithiërs afgeskrik moet word en het voorgestel dat 'n nuwe ekspedisie onderneem word. Darius was egter nie hiervoor te vinde nie en het opdrag gegee dat die drywende brug afgebreek moes word. Milete het egter toestemming gekry om ʼn handelskolonie in die pas verowerde Thracië te vestig.

Die nedersetting Myrkinos is by ʼn inham van die Strymonrivier aan die voet van die Pangaiongebergte gestig om as sentrum vir die handelskolonie te dien. Die Persiese kommandant Megabazus was egter bewus daarvan dat daar ryk goud en silwermyne in die gebied was en het vermoed dat Milete van die rykdom gebruik wou maak om ʼn afskeiding van Persië te bewerkstellig, waarop hy Histiaios gevange geneem en hom na die Persiese hoofstad Soesa gebring het.

Ondanks Histiaios se gevangeneming het die Ioniese Grieke, wat al hoe meer na selfstandigheid begin streef het, voortgegaan met hulle voorbereidings vir 'n opstand teen die Perse. Hulle het egter besef dat hulle nie alleen teen die Perse opgewasse sou wees nie en het Histiaios se skoonseun Aristagoras van Milete na die Griekse vasteland gestuur om daar hulp te vra (499/ 8 v.C.). Hy kon egter nie veel uitrig nie: net Eretria en Athene, wat die grootste hoeveelheid van sy graan uit die Swart See-gebied gekry het, was bereid om 'n jaar lank te help. Ondanks die gebrek aan hulp is daar in 499 v.C. met die Ioniese opstand begin.

Ioniese opstand (499-494 v.C.)

Omdat dit 'n lang tyd geduur het om die Persiese leer te mobiliseer, het die Ioniërs aanvanklik 'n groot gebied verower. Hulle het in die eerste jaar selfs daarin geslaag om die Lidiese hoofstad Sardis, van waaruit hulle bestuur is, te verower en te verwoes. Net die vesting waarin die satraap hom met sy soldate teruggetrek het, het in Persiese hande gebly. Na die val van Sardis het verskillende gebiede wat deur die Perse verower is, hulle by die opstand aangesluit.

Toe die Persiese leër egter gemobiliseer is, is die Grieke stadig maar seker teruggedryf. Onderlinge tweespalt in Griekse geledere het ook 'n rol hierin gespeel. In 494 v.C. is hulle vloot in die seeslag van Lade, ʼn skiereiland by Milete, verslaan, terwyl die stad self verower en afgebrand is. Die inwoners is na Suid- Persië weggevoer. Hiermee was die opstand finaal onderdruk. Om Persiese gesag in Europa te herstel, het Mardonius, Darius se skoonseun, in 492 v.C. met 'n vloot en 'n leer na Thracië vertrek en die gebied weer eens aan Persiese gesag onderwerp.

Op die terugtog het 'n deel van die vloot in 'n storm by die Athosgebergte op die rotse geloop. Volgens die Griekse geskiedskrywer Herodotus (ca. 485-430 v.C.), wat 'n groot bydrae gelewer het tot die huidige kennis oor die Persiese oorloë, het die skipbreuk Mardonius verhinder om sy tweede plan, 'n vergeldingsekspedisie teen Eritrea en Athene, uit te voer. Dit is egter nie duidelik of Mardonius wel so 'n ekspedisie beplan het nie.

Tweede ekspedisie

In 490 v.C. het die Perse onder leiding van adml. Datis 'n tweede tog na die Griekse vasteland onderneem omdat hulle besef het dat hulle besetting van Ionië, Thracië en die Griekse eilande net bestendig kon word deur die Griekse moederland ook te verower. Aan boord van Datis se vlot was daar 'n goed opgeleide leer van ongeveer 25 000 man onder aanvoering van Artaphernes, asook enkele Griekse ballinge wat as gidse opgetree het.

Onder hulle was Hippias, die Atheense tiran wat in 510 v.C. verdryf is. Die Perse het gehoop om Athene met behulp van Hippias se ou aanhang in die hande te kry. Nadat Eritrea in 'n verrassingstog verower en geplunder is, het die Perse op Hippias se aanbeveling by Marathon geland, waar hulle kon reken op 'n behoorlike aantal volgelinge wat aan Hippias trou gebly het.

'n Atheense leër, wat in aller yl onder leiding van Miltiades na Marathon opgeruk het, het daarin geslaag om die Perse in die Slag van Marathon na hulle skepe terug te dryf. Die Perse se nuwe plan om Athene per skip lê nader en te beset voordat Miltiades met sy leër oor land daarheen kon terugkeer, moes laat vaar word toe dit aan die lig kom dat Miltiades die stad wel voor hulle bereik het. Die slag het Athene se aansien in die Griekse wêreld baie laat styg: die Atheners het wel die Spartane, wat destyds die sterkste land mag gehad het, se hulp ingeroep, maar die leer het te laat opgedaag. Athene het die oorwinning dus geheel en al op sy eie behaal.

Derde ekspedisie

Die Perse het toe begin met sorgvuldige voorbereidings vir 'n derde onderneming, wat die finale stand van sake sou moes bepaal. Hulle planne is egter vertraag deur Darius se dood in 486 v.C. Sy opvolger, Xerxes, het in 483 v.C. opdrag gegee dat 'n kanaal deur die landengte van Chalcidice gegrawe moet word om te verhoed dat die vloot weer op die berg Athos sou strand. Ook die Grieke het in die tyd begin om hulle mag te versterk. Themistokles het die Atheners in 483 v.C. oortuig om 'n sterk vloot teen die Perse op te bou, wat uit die opbrengs van nuut ontdekte silwerertslae op die skiereiland Laurion gefinansier sou word.

Themistokles was al sedert die val van Milete op soek na 'n middel om vlootbou te bekostig, sodat Athene Milete se posisie as grootste handelsmoondheid kon oorneem. Themistokles het op 'n PanHelleense kongres in 481 v.C. daarvoor gesorg dat Athene, Sparta en Korinthe 'n ooreenkoms aangaan om die Perse gesamentlik te beveg: hoewel Sparta die opperbevel behou het, het Themistokles in werklikheid die strategie bepaal. In 480 v.C. het die Persiese leër Thracië met behulp van twee drywende brûe oor die Hellespont binnegemarsjeer.

Die vloot het op ʼn kort afstand langs die kuslyn gevolg. Volgens klassieke skattinge was daar byna 1 miljoen manskappe, maar volgens moderne skattings was daar sowat 75 000 tot 100 000 man en 'n vloot van 1 200 skepe. Die Grieke het net 10 000 man en 378 skepe gehad, waarvan 200 aan Athene behoort het. By die eerste twee Griekse verdedigingslinies in die Tempedal in Thessalië en by die passe van Thermopulai in Sentraal-Griekeland (waar die Spartaanse koning Leonidas en 300 man 'n heldedood gesterf het) het die Persiese leër die Grieke teruggedryf. 'n Seeslag dieselfde tyd by Kaap Artemisium het onbeslis geëindig. In aller yl het die Grieke toe ʼn muur by hulle laaste linie, die land engte van Korinthe, gebou.

Die vloot is na die baai van Salamis by die kus van Athene verskuif, terwyl die inwoners van Athene na die eiland Salamis gebring is. Die Persiese leër het Athene geplunder, maar die vloot is betrek in 'n slag in die nou baai van Salamis, waar hulle oormag vir hulle geen voordeel ingehou het nie. Onder die aanvoering van Eurybiades het die Grieke 'n skitterende oorwinning behaal. Die Persiese skepe was nie so beweeglik nie en was, met uitsondering van die Feniciese skepe, beman met seelui wat nie behoorlik opgelei was nie.

Na die seeslag het die vloot na Klein-Asië teruggekeer, terwyl die leër onder leiding van Mardonius in Griekeland agtergebly het. Hy is egter die volgende jaar deur die Grieke in 'n chaotiese veldslag by Plataia in Boeotië (479 v.C.) verslaan, waarop hy ook na Persië teruggekeer het. Die Persiese vloot is terselfdertyd in die seeslag by Mucale byna geheel en al vernietig.

Kaartgalery

• 
  Die Griekse gebiede 500 v.C.
• 
  Die Persiese Ryk 500 v.C.
• 
  Gebiede van Athene

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 090840963X, volume 22, bl. 149