Hendrik van der Bijl
Dr. Hendrik van der Bijl FRS (23 November 1887, Pretoria – 2 Desember 1948, Johannesburg), een van die invloedrykste Suid-Afrikaners van die twintigste eeu, was die dryfkrag agter die stigting van Evkom (tans Eskom) en die nywerheidsreus Yskor.
Belangrikste prestasies
wysigAs voorsitter van Evkom vanaf 1923 was hy in beheer van die stigting van 'n nasionale elektrisiteitsvoorsieningstelsel en in 1928 het hy die Suid-Afrikaanse yster-en-staal-nywerheid gestig. Hy het daarom 'n belangrike rol gespeel in die industrialisering van Suid-Afrika. Internasionaal het hy 'n belangrike rol gespeel in die ontwikkeling van interkontinentale telefonie.
Hy het daaraan geglo om al sy projekte op groot skaal te beplan, ondanks die teenstand wat hy sonder uitsondering ervaar het. Hy het daaraan geglo om talentvolle jongmense aan te moedig om deel te hê aan sy ondernemings en was bekommerd oor die welstand van sy werkers. Al sy ondernemings het die stempel van sy voorsorg en sy briljante intellek gedra. Die universiteite van Stellenbosch en Kaapstad het onderskeidelik aan hom 'n DSc- en 'n LLD-graad honoris causa toegeken. In 1966 is 'n borsbeeld van Van der Bijl deur Coert Steynberg in die ingangsportaal van Yskor-hoofkantoor in Pretoria geplaas.
Lewensgeskiedenis
wysigHendrik Johannes van der Bijl is op 23 November 1887 in Pretoria gebore. Hy het onderrig ontvang in Pretoria, die Hoër Jongenskool Franschhoek en Victoria Kollege, Stellenbosch waar hy sy BSc met lof behaal het in fisika, chemie en wiskunde. Van 1909 tot 1913 het hy aan Halle en Leipzig in Duitsland studeer waar hy 'n PhD behaal het met 'n tesis oor die gedrag van suiwer vloeistof onder die invloed van radio-aktiwiteit.
In 1912 is hy as dosent in fisika aangestel by die Königlich Sächsische Technische Hochschule in Dresden. Sy navorsing het prof Robert A Millikan van Chicago Universiteit se aandag getrek, op wie se aandrang Van der Bijl as navorsingfisikus by die American Telephone and Telegraph Company en die Western Electric Company aangestel is. Hy het van 1913 tot 1920 in Amerika gewoon en navorsing gedoen oor die gloeikatode-vakuumbuis wat die stuur van draadlose telefonie oor 'n afstand van 4 800 km moontlik gemaak het.
Ná die eerste suksesvolle draadlose oordrag van spraak tussen Amerika en Parys in 1915, het Van der Bijl en nog agttien wetenskaplikes wat dit moontlik gemaak het, hulself die Vereniging van Beplanners en Bouers genoem, en Van der Bijl het 'n standaardverhandeling, The thermionic vacuum tube (1920) geskryf. Hy het gehelp met die ontwikkeling van interkontinentale telefonie en radiokommunikasie tussen die grond en vliegtuie.
In 1920 het hy, op versoek van genl. Jan Smuts, na Suid-Afrika teruggekeer as wetenskaplike en tegniese raadgewer vir die regering. Die Elektrisiteitsvoorsieningskommissie (Evkom) is in 1923 gestig as 'n nasionale elektriesekragstelsel en Van der Bijl was voorsitter. Evkom was verantwoordelik vir die oprig van kragsentrales op plekke soos Witbank en Colenso en vir die voorsiening van elektrisiteit aan die platteland.
Van der Bijl het deur die staalvervaardigingsentra van Europa getoer en in 1928 'n staalnywerheid begin, die Suid-Afrikaanse Yster- en Staalkorporasie (Yskor). Na die ontdekking van ystererts by Thabazimbi is die African Metals Corporation (Amcor) in 1937 naby Vereeniging gestig.
Van 1940 tot 1946 was Van der Bijl, wat op daardie stadium in beheer was van die twee nywerhede wat noodsaaklik is vir die ontwikkeling van enige nywerheidstaat – elektrisiteit en staal – ook direkteur-generaal van oorlogvoorraad gemaak, om vervaardiging tuis te stimuleer. Teen 1944 het die staalaanleg naby Vereeniging so groot geword dat behuising vir die werkers verskaf moes word en Vanderbijlpark is gestig.
Nog 'n projek wat Van der Bijl geborg het, is 'n Suid-Afrikaanse verskepingsmaatskappy gestig wat 'n vloot bestuur het wat gereeld tussen Suid-Afrika, die Verenigde State en Brittanje gevaar het. Van der Bijl se vaardighede is oorsee erken. In 1940 is hy 'n buitelid van die Verenigde State se Instituut vir Radio-ingenieurs gemaak waarvan hy in 1944 adjunkvoorsitter geword het. In 1946 is hy gevra om as arbiter op te tree tussen die Britse regering en die Britse staalnywerheid. Hy is gekies as Fellow van die Royal Society. Een van sy laaste aktiwiteite was die voorsitterskap van Van der Bijl Ingenieurskorporasie (1947).
Hy is op 2 Desember 1948 in Johannesburg aan kanker oorlede.
Lees ook
wysigBronne
wysig- Crouch, M: The First Ten Decades: The History of the SAIEE, 1909-2009, Chris van Rensburg Publications, 2009, bl. 32, ISBN 0-86846-110-5
- Rosenthal, Eric. (1966). Southern African Dictionary of National Biography. Londen: Frederick Warne & Co. bl. 389.
- Dr. H.J. van der Bijl se filosofiese denkraamwerk - ’n histories-fllosofiese oorsig
- HATTINGH, J. Dr. H. J. van der Bijl, F.R.S. Nature 163, 353 (1949). https://doi.org/10.1038/163353a0