Hawaiki
Hawaiki in die Polinesiese mitologie, ook gespel Avaiki (Geselskapseilande), Savai'i (Samoa) of Havaiki (Tahitiaans), is die oorspronklike tuiste van die Polinesiese volke voordat hulle oor Polinesië versprei het.[1] Dit kom ook voor as die onderwêreld in baie Maori-stories.
Naam wysig
Die Maori-naam Hawaiki word aangetref in legendes oor die aankoms van die Maori in Aotearoa (Nieu-Seeland). Dieselfde begrip kom voor in ander Polinesiese kulture en word op verskillende maniere gespel, hoewel Hawaiki een van die mees algemene spellings is. Selfs al glo Samoane nie hul oorprong lê elders nie, toon die naam van hul grootste eiland, Savaiʻi, ’n verwantskap aan die naam Hawaiki, so ook die naam van die Polinesiese eilande Hawaiʻi (die ʻokina dui ’n glottale sluitklank aan en vervang die "k" in sommige Polinesiese tale).
Op verskeie eilandgroepe, insluitende Nieu-Seeland en die Marquesaseilande, word die naam verbind met die onderwêreld en die dood.[2] Die Engelse sendeling William Wyatt Gill het die legendes oor 'Avaiki as die onderwêreld of Hades van Mangaia op die Cookeilande volledig bespreek.[3]
Daar is ook ander verwante woorde in die Polinesiese tale, soos sauali'i ("geeste" in Samoaans) en hou'eiki ("hoofmanne" in Tongaans). Dit lei tot die hipotese van sommige geleerdes dat die naam Hawaiki, en dus ook Savaiʻi en Hawaiʻi, dalk nie na ’n geografiese plek verwys nie, maar na hoofman-voorouers en die sosiale struktuur wat om hoofmanne gebou is wat voor die kolonisasietydperk algemeen in Polinesië voorgekom het (Taumoefolau 1996).
Op Paaseiland is die naam van die mitiese land van oorsprong "Hiva". Volgens Thor Heyerdahl lê Hiva moontlik oos van die eiland, terwyl die Duitse priester Sebastian Englert meen dit lê wes van Paaseiland.[4] Die naam "Hiva" kom ook op die Marquesaseilande voor in die name van verskeie eilande: Nuku Hiva, Hiva Oa en Fatu Hiva. In Hawaii word die land van die voorouers Kahiki genoem (wat verwant is aan Tahiti, waarvandaan minstens ’n deel van die bevolking kom).
Legendes wysig
Volgens verskeie oorlewerings het die Polinesiërs van Hawaiki na die eilande van die Stille Oseaan migreer in oop kano's, soortgelyk aan die tradisionele vlerkproue wat steeds in Polinesië aangetref word. Die Maori van Nieu-Seeland spoor hul voorouers terug na groepe mense wat na berig word in 40 kano's (waka) van Hawaiki af getrek het.
Volgens die Polinesiese oorlewering keer die siele van afgestorwenes terug na Hawaiki. In Nieu-Seeland vind sulke terugreise plaas vanaf die verre noorde van Noordeiland — wat miskien ’n aanduiding is van die rigting waarin Hawaiki lê.
Moderne teorieë en ondersoeke wysig
Tot onlangs het baie antropoloë getwyfel aan die legendes waarvolgens Polinesiërs doelbewus in kano's migreer het – hulle het eerder geglo mense het op die eilande beland nadat hulle verdwaal het. In 1947 het Thor Heyerdahl met ’n houtvlot van Suid-Amerika af gevaar om te bewys mense kon op eenvoudige vaartuie van die oostelike kusstreke van die Stille Oseaan gekom het deur gebruik te maak van heersende winde (wat hoofsaaklik in een rigting waai).
DNS-toetse asook taal-, botaniese en argeologiese navorsing dui egter daarop dat die Austronesiessprekende volke (insluitende die Polinesiërs) waarskynlik van eilande in Oos-Asië, moontlik Taiwan, af gekom[5][6] en suid- en ooswaarts oor die suidelike Stille Oseaan getrek het. Die gemeenskaplike oorsprong van alle Austronesiese tale, waarvan die Polinesiese tale ’n groot subgroep vorm, sowel as die Austronesiese taalfamilies behalwe Maleis-Polinesies wat net in Taiwan bestaan, steun dié teorie.
Die patat, wat oorspronklik van Suid-Amerika af kom, word algemeen in Polinesië verbou en dui daarop dat die een of ander wisselwerking tussen dié twee gebiede voorgekom het. Geen Polinesiese gewasse kom egter in die Amerikas voor nie, en daar is geen tekens dat Polinesiërs daarheen migreer het nie. Dit kan ’n aanduiding daarvan wees dat minstens ’n deel van die migrasie plaasgevind het deur gebruik te maak van heersende winde. Austronesiese en Polinesiese seevaarders het dalk besef daar is eilande in die gebied deur die migrasiepatrone van voëls dop te hou.
In onlangse dekades het bootbouers vaartuie met tradisionele materiale en tegnieke gebou en met antieke navigasiemetodes op vermoedelik tradisionele roetes gevaar om die moontlikheid van so ’n doelbewuste migrasie te toon.
Verwysings wysig
- ↑ Hiroa, Te Rangi (1964). Vikings of the Sunrise. New Zealand: Whitecombe and Tombs Ltd. p. 69. ISBN 0-313-24522-3. URL besoek op 21 Augustus 2010.
- ↑ Polynesian Lexicon Project Online
- ↑ Gill, William Wyatt, 1876. Myths and Songs from the South Pacific. Henry S. King, Londen, pp 152–174.
- ↑ www.rongorongo.org
- ↑ "Mitochondrial DNA Provides a Link between Polynesians and Indigenous Taiwanese," synopsis[dooie skakel]. Public Library of Science, 5 Julie 2005
- ↑ The origin of the Polynesians. The Economist, 7 Julie 2005.
Bronne wysig
- Buse, J., Taringa, R., Cook Islands Maori Dictionary With English Finderlist, edited by Biggs, B. and Moeka'a R. (1996), 90. Canberra: The Australian National University.
- M. Taumoefolau, "From *Sau 'Ariki to Hawaiki". The Journal of the Polynesian Society, 105(4), (1996), 385–410.
- E.R. Tregear, Maori-Polynesian Comparative Dictionary (Lyon en Blair: Lambton Quay), 1891.
Eksterne skakels wysig
- Hawaiki Geargiveer 30 Augustus 2008 op Wayback Machine in Te Ara – the Encyclopedia of New Zealand
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
