Hendrik Marsman

Hendrik Marsman (30 September 1899, in Zeist – 21 Junie 1940, in die Golf van Biskaje) was 'n Nederlandse digter en skrywer. Hy het tydens 'n ontsnappingspoging na Groot-Brittanje omgekom toe die skip waarop hy geseil het, die S.S. Berenice, óf 'n ontploffing in die enjinkamer gehad het óf deur 'n Duitse duikboot getorpedeer is.

Hendrik Marsman

Biografie

Outograaf van die gedig Invocatio

Marsman het regte gestudeer en in Utrecht gepraktiseer. Na 1933 het hy deur Europa gereis en hom aan die letterkunde gewy. Omstreeks 1921, en onder die invloed van die Duitse ekspressioniste, maak Marsman sy literêre debuut met ritmiese vrye verse wat vanweë hul aggressiewe onafhanklikheid opspraak gemaak het. In Hendrik Marsman se biografie wat op die webwerf van die Nederlands Letterkundig Museum beskikbaar is word Charley Toorop genoem as een van Marsman se minaresse voor sy huwelik in 1929 met Rien Barendregt.

Sy Verzen (1923) druk 'n anti-humanistiese, anti-intellektuele rebelsheid uit, welke die digter “vitalism” genoem het. As redakteur van die tydskrif De Vrije bladen word hy in 1925 die voorste kritikus van die jonger generasie. Sy volgende bundel verskyn in 1927 onder die Engelstalige titel Paradise Regained en word as 'n belangrike artistieke prestasie gehuldig. 'n Ander siklus, Porta Nigra, word oorheers deur die idee van die dood en verskyn in 1934. Sy laaste bundel, Tempel en kruis (1940), 'n outobiografiese relaas van die digter se ontwikkeling, bevestig weereens humanistiese ideale. Na die verkryging van 'n Portugese visum in Bordeaux, Frankryk, klim Marsman aan boord van 'n skip na Engeland. Drie dae daarna verdrink hy in tragiese omstandighede toe die skip in die Noordsee sink na 'n ontploffing. Sy vrou was die enigste oorlewende passasier.

Sy digkuns word getipeer as Vitalisties en ekspressionisties. Die (vrees vir die) dood, as metafoor vir die nederlaag in die lewe, is 'n herhalende tema in sy werk, soos byvoorbeeld in sy Herinnering aan Holland: "Denkend aan Holland zie ik breede rivieren traag door oneindig laagland gaan". In 2000 het die Nederlanders die gedig as die Nederlandse Gedig van die Eeu gekies.

Pryse

• 1927 - Prijs van Amsterdam vir Paradise regained
• 1936 - Lucy B. en C.W. van der Hoogt-pryse vir Porta Nigra

Dood

Hendrik Marsman sterf aan boord die skip S.S. Berenice wat in die vroeë oggendure van 21 Junie 1940 in die Baai van Biskaje sink. Die skip het vanaf Bordeaux geseil en in die Noordsee gesink. Daar bestaan verskillende weergawes oor wat die S.S. Berenice gesink het. Die verhaal verloop volgens die Nasionale Biblioteek van Nederland, wat 'n argief oor Hendrik Marsman aanhou, as volg:

"Vroegoggend op 21 Junie 1940 het dieS.S. Berenice, wat van Bordeaux gevaar het, in die Noordsee gesink as gevolg van 'n ontploffing in die enjinkamer en nie, soos die gerugte volhou, as gevolg van 'n goed-gerigte Duitse torpedo nie."

Op 'n webwerf gewy aan Duitse duikbote word die sink van die S.S. Berenice deur die Duitse U-boot U-65 tot op die minuut beskryf, alhoewel met spasie vir twyfel: die U-boot kon dalk as gevolg van mis die S.S. Berenice aangeval het omrede dit, dit vir 'n ander skip, die SS Champlain, aangesien het.

"Volgens die rekords van U-65 het hulle 'n groot stoomboot, wat geïdentifiseer is as die Champlain om 5.45 gewaar, en dit tot 7.35 gevolg, toe die U-boot se kontak daarmee as gevolg van hewige mis verbreek is. 'n Kort tydjie later is die skip weer waargeneem, en om 8.17 uur met drie torpedo's aangeval. Volgens die geallieerde bronne het die Champlain na die bodem gesink nadat hy omstreeks 17:30 op 17 Junie deur 'n magnetiese myn aan die kus van La Pallice beskadig is. Met inagneming van hierdie bronne, beweer die torpedoverslag van die U-65 dat sy optrede die sinking van die Champlain teweeggebring het, maar die datum, tyd en posisie pas egter goed in by die verlies van die Berenice."

Nadat 'n bibliotekaris van die Koninklike Nederlandse Biblioteek per e-pos voorsien is van die taamlik verwarrende verhale oor die S.S. Berenice, is hierdie antwoord ontvang:

"Volgens Jaap Goedegebuure se biografie van Marsman [...] het dit Nederlandse historici 45 jaar geneem om vas te stel dat die Berenice nie deur 'n torpedo van die U65 getref is nie. 'n Aanval een dag later is verwar met die ontploffing op die Berenice. Die bronne vir die biografie oor hierdie aangeleentheid is onder meer Karel Bezemer se (Geschiedenis van de Nederlandse koopvaardij in de Tweede Wereldoorlog). In Holland word die U-boot-aanval op die Berenice as 'n voortgesette mite beskou, gestimuleer deur sy weduwee en bewonderaars van die digter wat wou hê dat hy 'n meer heldhaftige dood tegemoet moes gaan."

Die enigste passasier wat oorleef het was Marsman se vrou, Rien Barendregt. Sy is gered omdat sy ten tyde van die ontploffing op die bodek besig was om ontbyt te bedien terwyl sy 'n reddingsbaadjie gedra het en die ontploffing haar oorboord gegooi het. Sy het aan kaptein Groenhof van die boot ("Nettie") wat haar en die paar oorlewendes opgetel het oor haar man gesê [dat] "Hy nie meer kon vashou nie". Die artikel in Trouw wat die geskiedenis van die boot "Nettie" dek, is onder die misleidende titel "Marsman kon niet meer op ms 'Nettie' wachten" geskryf. Volgens dieselfde artikel (in Nederlands) is geen manuskrip of liggaam na die ontploffing gevind nie.

In gedigte soos Vrees, wat "die oomblik dat die koeël nie sal mis nie" beskryf, "Zinkend ship" en "De Overtocht" sien mens dat Henrik Marsman sy eie oomblik van afsterwe en sy vrees "dat de dood het einde niet is" voorspel. In Verzet prent Marsman die laaste oomblikke uit van 'n sterwende man wat al skreeuende en skoppende sy laaste greintjie krag gebruik om 'n priester af te weer wat 'n kruis voor hom hou: "Mijn zonden gaan mee in Mijn graf".

'n Aanlyn-gepubliseerde biografie (in Nederlands) maak melding van 6 (ses) gedigte wat die wyse waarop Marsman sou beswyk voorspel. Slegs 'n vers van die gedig Maannacht word daarin ter illustrasie gebruik.

Bibliografie

Muurkuns in Leiden: Marsman se gedig Val

• 1923 - Verzen (gedigte)
• 1925 - Penthesileia (gedigte)
• 1926 - De anatomische les (essay)
• 1927 - De vliegende Hollander
• 1927 - Gerard Bruning. Nagelaten werk
• 1927 - Nagelaten werk (essay)
• 1927 - Paradise Regained
• 1928 - De lamp van Diogenes
• 1929 - De vijf vingers
• 1930 - Witte vrouwen (gedigte)
• 1931 - Kort geding (essay)
• 1931 - Voorpost (gedigte)
• 1933 - De dood van Angèle Degroux (roman)
• 1933 - Tegenonderzoek
• 1934 - Porta Nigra (gedigte)
• 1935 - De immoralist (van André Gide) (vertaling)
• 1936 - Heden ik, morgen gij (met Simon Vestdijk) (roman)
• 1937 - Herman Gorter (essay)
• 1938 - Critisch proza
• 1938-1947 - Verzameld werk (versamelde werke)
• 1939 - Menno ter Braak (essay)
• 1939 - Hieronymus, de dichter der vriendschap (deur Teixeira de Pascoaes) (vertaling, met Albert Vigoleis Thelen)
• 1939 - Paulus de dichter Gods (deur Teixeira de Pascoaes) (vertaling, met Albert Vigoleis Thelen)
• 1940 - Tempel en kruis (gedigte)
• 1941 - Aldus sprak Zarathoestra (deur Friedrich Nietzsche) (vertaling, met Ed Coenraards)
• 1945 - Brieven over literatuur (met Simon Vestdijk)
• 1946 - Verbum obscurum (deur Teixeira de Pascoaes) (vertaling, met Albert Vigoleis Thelen)

Die gedig Berlijn (1922)

Marsman se gedig Berlijn aangebring as muurkuns in Berlyn

Marsman se gedig "Berlijn" is aangebring op 'n muur van die Nederlandse ambassade in Berlyn in beide die Nederlandse oorspronklike vorm en in 'n Duitse vertaling daarvan.

De morgenlucht is een bezoedeld kleed een bladzij met een ezelsoor een vlek de stad een half ontverfde vrouw maar schokkend steigert zij den hemel in als een blauw paard van Marc in 't luchtgareel Berlijn de zon is geel

Der Morgen ist ein besudeltes Kleid eine Seite mit einem Eselsohr ein Klecks die Stadt eine halb abgeschminkte Frau doch zuckend bäumt sie sich in den Himmel wie ein blaues Pferd von Marc im Luftgeschirr Berlin die Sonne gelb

Ander voorbeelde van sy digkuns

Heerscher

 Hij schreed
 en ruimte was hem soepel kleed
 aan 't koele lijf.
 
 de gladde luchten spatten uit elkander
 en roode sterren walmden àl hun wonder
 in wankelenden nacht
 
 hij schreed
 en ruimte brak aan zijn metalen tred
 en lucht verkromp voor zijn doorzengden zucht.
 
 leven was enkle vlokken violette geur.
 
 hij at
 en aarde trok haar gillende spiralen
 door schrompelenden nacht:
 hij had geproefd.
 
 hij stond,
 atoom en kosmos beide,
 en heerschend was in ertsen greep
 over den werveldans der elementen
 d'ivoren glimlach van den stillen knaap.
 

• Uit: Paradise regained (1927)

De Bruid

 Ik dacht dat ik geboren was voor verdriet
 
 en nu ben ik opeens een lied
 aant 't worden, fluisterend door het ijle morgenriet.
 nu smelt ik weg en voel mij openstroomen
 naar alle verten van den horizon,
 maar ik weet niet
 meer waar mijn loop begon.
 
 de schaduwen van blinkend witte wolken
 bespelen mij en overzeilen mij;
 en scholen zilvren visschen bevolken
 mijne diepte en bliksemend voel ik ze mij
 doorschichten en mijne wateren alom doorkruisen
 en in mijn lisschen vluchten
 
 zij zijn mijn kind'ren en mijn liefste droomen
 
 ik ben nu volgegoten met geluk.
 de tranen die ik schreide en de zuchten
 zie ik vervluchtigen tot regenbogen
 die van mijn oogen springen naar de zon.
 
 waar zijn de bergen van den horizon?
 
 ik zie ze niet
 

• Uit: Porta nigra (1934)

Bronne

• 1979 Keur uit die Nederlandse poësie, A.P. Grové, J.L. Steyn (samestellers),(Nasou Beperk), ISBN 0 625 00160 5 , Twaalfde druk.

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Hendrik Marsman.
• Hendrik Marsman: A Crooked Flower in Cosmos' Flaling Mouth. Vertaling deur Terzij de horde, 2015. Gratis PDF
• Marsman se gedig Herinnering aan Holland word vertoon naby die rivier Lek in Nederland
• In-diepte analise (in Nederlands) van Marsman se gedig Berlijn deur Hannemieke Postma, Marsmans Verzen. Toetsing van een ergocentrisch interpretatiemodel, 1977
• Versameling gedigte deur Hendrik Marsman