Jan Groenewald

Jan Groenewald (31 Januare 1946 - 20 Julie 2024) was ’n akteur, televisieredakteur en dramaturg. Hy en sy vennoot het Foxwood House, 'n boetiekhotel en teater in Houghton in Johannesburg bedryf.

Lewe en werk

Jan Groenewald was ’n vryskutakteur en skrywer. Tydens sy jeugjare was hy ’n Suid-Transvaalse atleet. Hy is versot op reis en onderneem verskeie oorsese reise deur Europa, die Amerikas en die Ooste om mense van alle kulture te leer ken. As akteur neem hy deel aan ’n paar amateuraanbiedings, waarna hy ondervinding opdoen in toneelstukke met ’n sterk sosiale inhoud vir die Nasionale Raad vir Kindersorg. Hy word later ’n televisieredakteur en skryf onder andere die reeks “Avenues” vir die Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie.

In 1996 onderneem hy ’n reis na Los Angeles om vas te stel waarom party akteurs daarin slaag om ’n sukses te maak in Hollywood en ander misluk. Hy koop in 1990 saam met Pieter de Vos ’n geskiedkundige huis in Vyfde Straat, Houghton, wat deur David Fleming, ’n vennoot in Herbert Baker se argitekfirma, ontwerp is. Hulle omskep die eiendom in die boetiekhotel Foxwood House met konferensiefasiliteite asook ’n honderdsitplekteater, waar daar gereeld opvoerings gehou word.

Terselfdertyd stig hulle Foxwood Television, ’n televisieproduksiemaatskappy, wat veral dokumentêre en ander aktuele televisiefilms vervaardig. Een van die bekendste produksies van hierdie maatskappy is “Raakpraat met Sandra”, waar die bekende aktrise Sandra Prinsloo onderhoude voer met bekende Afrikaanse glanspersoonlikhede, wat op SABC2 uitgesaai is. “African diaries” is ’n dokumentêre reeks oor wildplase en toeristefasiliteite in sommige van die wildste plekke in Afrika. Hulle vervaardig ook die mini dokumentêre reeks van vier episodes oor “The heart is beautiful”, wat die spannende verhaal vertel van ’n gesin waar die twee kinders aan ’n seldsame hartkwaal ly en slegs deur hartoorplantings gered kan word. So ’n oorplanting is egter afhanklik van ’n geskikte skenker wat op die regte tyd te sterwe kom. Hierdie reeks word op M-Net uitgesaai en word ook verkoop aan buitelandse senders. In 2009 ken die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns ’n Spesiale Erepenning aan hom en Pieter de Vos toe vir hierdie program.

In 2009 is hulle die enigste Suid-Afrikaanse span wat by die Oscar-toekennings in Los Angeles volmag kry om op die rooi tapyt onderhoude met filmsterre direk uit te saai. Hulle reeks oor opkomende sterre, “Boulevard of dreams”, word wêreldwyd verkoop. In 2014 word die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns se eerste Deleen Bekker-prys vir die beste dokumentêre televisiedraaiboek aan hom en Pieter de Vos toegeken vir “Formidabele vroue – Emily Hobhouse”. Vanaf 2014 bied Foxwood House ’n jaarlikse kunstefees aan, waar hy betrokke is as akteur (onder andere in 2015 in “Pruimboom”) en as regisseur, onder andere in 2015 in Deborah Steinmair se drama “Plant vir my ’n boom, André”.

Skryfwerk

Sy drama “Die wildeman” word in 1980 vir die eerste keer opgevoer en word opgeneem in die versamelbundel “Rostrum”. Dit beeld ’n psigiater (Leon Joubert) se stryd uit om ’n wildeman wat onder diere in die Okavango groot geword het, op te voed om normaal in die samelewing te funksioneer. Hy hou die wildeman in ’n hok aan en bestudeer sy gedrag. Die stuk het ’n kern van rou seksualiteit wat sterk Freudiaans ingeklee is. Leon se vrou Maria is seksueel aangetrokke tot die wildeman, terwyl Leon homoseksuele neigings het. “My engel” word in 1982 in die Arenateater in Rosebank opgevoer en het as tema ’n jong man wat probeer om alles vir almal te wees. Later haal die verskillende beelde wat hy van homself skilder hom in, maar hy bly voorgee en lewe in sy eie fantasiewêreld. In 1986 voer KRUIK “Kavango” op, wat handel oor ’n wildevrou wat uit die Okavango na die beskawing gebring word. In sy eie Foxwood-teater word sy drama “’n Tyd om lief te hê” in 2009 opgevoer, waarin hy self die hoofrol vertolk. Hierdie drama handel oor die nasleep van die Anglo-Boereoorlog, waar die boodskap is dat liefde party keer groter pyn kan toedien as oorlog. “Daar was ’n tyd” het ’n soortgelyke tema en word die eerste keer in 2012 in die Foxwood-teater opgevoer. Josef Hofmeyr is die seun van 'n bywoner, wat ’n joiner was in die Anglo-Boereoorlog en Anna is ’n plaasmeisie. Hulle liefde kom onder sterk druk van die gemeenskap in die maande direk na die oorlog. Die eenmansvertoning se vertelling word visueel aangevul deur film en in musiek.

“Blou-Blou” is ’n drama oor die lewe van die akteur Erik Holm, wat hy saam met Holm skryf. Holm breek sy nek en word verlam wanneer hy in Augustus 2007 voor ’n vertoning van die drama “Fiela se kind” by die Lake Umuzi winkelsentrum in Secunda in ’n vlak poel water induik om ’n bal te gaan haal. Die drama is in multimedia-formaat, met Holm wat voor op die verhoog in sy rolstoel sit en praat. Beelde uit sy lewe word dan op ’n skerm agter hom geprojekteer, met onder andere onderhoude met sy ouers. Daar is ook beelde van hemelliggame, dolfyne en meerminne, wat die vervreemding wat hy van sy eie lyf ondervind, uitbeeld. Hierdie stuk debuteer in 2015 in Stellenbosch by die Woordfees en word daarna op verskeie plekke opgevoer, ook by Aardklop en by Groenewald se Foxwood-teater in Houghton. Die eenmanstuk “Pruimboom”, waarin hy die hoofrol speel, debuteer in 2015 by die Foxwood-fees. Dit het kindermolestering en vergelding as tema. ’n Ou man wat as kind gemolesteer is, lê op sterwe. Hy neem sy lewe in gedagtevlugte in oënskou, maar dit is nie duidelik wat feit en wat fantasie is nie. Eindelik blyk dit tog dat deur die herlewing daar vir die ou man ’n mate van berusting en heling kom. Naas dramas skryf hy ook radiovervolgverhale soos “Anna van Geuwelkranz” en “Langs weë van verlange”. Van sy kortverhale word in tydskrifte gepubliseer.

Eerbewyse

In 2009 ken die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns ’n Spesiale Erepenning aan hom en Pieter de Vos toe vir die televisieprogram “The heart is beautiful”. In 2014 word die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns se eerste Deleen Bekker-prys vir die beste dokumentêre televisie-draaiboek aan hom en Pieter de Vos toegeken vir “Formidabele vroue – Emily Hobhouse”.

Bronnelys

Boeke

• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998

Tydskrifte en koerante

• Coetzee, Terésa “Die storiehuis van twee storiemanne” “Rapport” 2 Augustus 2009
• Opperman, A.J. “2de Foxwood-fees fokus vanjaar op veral nuwe werk” “Beeld” 27 Augustus 2015

Internet

• Esat: http://esat.sun.ac.za/index.php/Jan_Groenewald
• Groenewald, Jan: http://archive.is/Jm9PW
• Die Hoorn: http://www.diehoorn.co.za/2014/05/29/drie-bekroon-deur-akademie/#.VrOKZDFumM8^{[dooie skakel]}
• Media update: http://www.mediaupdate.co.za/media/59575/jan-groenewalds-daar-was-n-tyd-is-back-at-houghtons-foxwood-theatre
• Meyer, Burger Maroela Media: http://maroelamedia.co.za/vermaak/teater/video-foxwood-kunstefees-begin-op-monumentale-noot/
• Opperman, A.J. Netwerk24: http://www.netwerk24.com/Stemme/Profiele/aj-opperman-gesels-met-jan-groenewald-20151205 Geargiveer 15 November 2016 op Wayback Machine