John Coetzee

Vir die artikel oor John Maxwell "J. M." Coetzee, sien J.M. Coetzee

John Coetzee (*25 November 1931, Florida –) is ’n skrywer van veral historiese jeugverhale in Afrikaans en Engels. Hy skryf ook wetenskapfiksie. Hy skryf ook onder die skuilnaam John Quest.

Lewe en werk

Christian Johannes Smith (John) Coetzee is op 25 November 1931 in Florida, Transvaal gebore. Sy vader is A.J. Coetzee, wat hoofvertaler van die Spoorwegtaalburo was, en sy moeder is ’n nooi Smith.

Sy huistaal is Afrikaans, maar hy kry sy skoolopleiding in Engels aan Marist Brothers College in Observatory, Johannesburg. Aan die einde van standerd agt (nou graad tien) verlaat hy die skool en hy voltooi sy matriek eers in 1956 deur korrespondensie.

Na sy voltydse skoolloopbaan word hy in 1948 ’n leerling-elektrisiën by die Suid-Afrikaanse Spoorweë en Hawens, waar hy na vyf jaar sy  vakleerlingskap voltooi en vir ’n verdere drie jaar as elektrisiën by die Spoorweë werk. Nadat hy sy matriek behaal, werk hy as personeelklerk by die destydse Departement van Onderwys, Kuns en Wetenskap in Pretoria. In hierdie tydperk studeer hy deeltyds deur die Universiteit van Suid-Afrika en behaal die B.A.-graad, waarin hy veral tale bestudeer, soos Afrikaans, Engels, Duits, Frans en Portugees.

Hy werk vier jaar lank by ’n Duitse familiefirma en behaal in hierdie tyd die Hoër Nasionale Diploma vir Vertalers, waarna hy in 1965 as tegniese vertaler by Yskor in diens tree. Hier werk hy tot sy aftrede as hoof van die Departement Vreemde Tale. Na aftrede doen hy vryskut vertaalwerk en skryf voltyds.

Hy en sy Deense vrou, Lene Maier, het drie kinders, twee seuns (Sven en André) en ’n dogter (Inger). Hulle reis baie en besoek onder andere die Verenigde State van Amerika en Europa.

Skryfwerk

Reeds as klein seuntjie begin hy skryf en sy eerste kortverhaal word op dertienjarige ouderdom deur ’n tydskrif aanvaar. Tydens sy vakleerlingskap skryf hy verskeie jeugboeke, maar geeneen word deur uitgewers aanvaar nie. In 1965 doen hy rumatiekkoors op en in die ses weke wat hy in die bed moet bly skryf hy nog ’n jeugboek, wat eweneens onsuksesvol is. Hierna voltooi hy ’n skryfkursus by Lyceum-kollege, waar hy die raad kry om ’n jeugverhaal met ’n historiese agtergrond te probeer. Hierna begin hy navorsing doen in die ou Suid-Afrikaanse geskiedenis en hierdie wending bring die ommekeer in sy skryfwerk mee. Hy is veral bekend vir sy geskiedkundige jeugromans wat in die natuur en/of in die tydperk van die ou Zuid-Afrikaansche Republiek afspeel. Verskeie van sy boeke word in Engels vertaal en ook voorgeskryf op skole, terwyl Struben’s golden valley op Onderwyskolleges en Waar die hoogoonde gloei aan die Universiteit van Stellenbosch voorgeskryf word. Hy skryf ook oorspronklike Engelse boeke, waaronder twee onder die skuilnaam John Quest. Kenmerkend van sy boeke is die groot verskeidenheid feite wat hy oor die tema, die tydperk en die werklike geskiedkundige gebeure soomloos in die verhaal inwerk. Een van sy eerste boeke is Waar die hoogoonde gloei, wat op eenvoudige wyse die vervaardiging van yster en staal en die verwerking daarvan dokumenteer. Sy skets oor Die Oosterspoor word deur Chris Barnard opgeneem in Die Transvaalse Laeveld.

Buks-reeks

Die Buks-reeks (in Engels vertaal as Flint) is avontuurverhale wat teen die draai van die twintigste eeu teen die agtergrond van die goud- en diamantvelde en die destydse Rhodesië afspeel. Hierdie boeke slaag daarin om die geskiedenis op so ’n natuurlike wyse met die fiksie te verweef dat lesers ’n baie goeie begrip van die geskiedkundige gebeurtenisse verkry sonder dat dit enigsins afbreuk doen aan die verhaal. Die hoofkarakter is Buks Jonkers.

Buks en die stropersbende speel af teen die agtergrond van die Jameson-inval in 1896, terwyl Buks inwoon by sy oom en tannie Smittie. Daar is gerugte dat oom Smittie die vyand help en op ou Dobbel se rug gaan soek Buks sy oom. So neem hy eindelik deel aan die geveg van Doornkop.

Buks en die dinamietramp handel oor die noodlottige ontploffing van die dinamiettrein in Braamfontein in 1896.

Buks en die goudsoekers het die goudstormloop aan die Witwatersrand en Johannesburg in die negentigerjare van die negentiende eeu as boustof. Buks beleef saam met sy oom Smittie die teleurstellings en die vreugde, die avontuur en die wisselvallighede van die delwersbestaan.

Die runderpes-epidemie wat in 1896 boere se vee afgemaai het, is die agtergrond vir Buks en die runderpes. Die smous neef Zak gee aan oom Smittie voor dat hy ’n goeie raat teen hierdie siekte het en verkoop sommer ’n aantal ander goed ook. Oom Smittie gee hom herberg vir die nag, maar vind die volgende oggend uit dat neef Zak hulle rot en kaal besteel het en Buks moet hom agternasit.

Historiese verhale

Mensies in die Dorsland is die verhaal van ’n Dorslandtrekkergesin in die 1870’s wat in die woestyn verdwaal het en hier ’n lewe moet maak. Die Dorslandtrekker bou ’n klein kliphuisie vir sy gesin en hulle voer ’n sukkelbestaan totdat ’n droogte uitbreek. Hulle stryd om aan die lewe te bly word deur middel van die kinders se speletjies vertel.  Leentjie sien die mensies by die watergat, maar Bertie en Mazeru glo haar nie en haar pa en ma wil nie hê dat sy oor die mensies moet praat nie. Dan begin die pampoene uit die pakkamer verdwyn.  Die gesin kry die honger Sankind wat hiervoor verantwoordelik is en hy word as een van die gesin grootgemaak.  Die helde van die verhaal is die Sankinders en die verhaal demonstreer dat mense normaalweg vasklou aan hulle oorsprong en dat hulle ’n eie weg kan kies sonder ’n verlies aan waardigheid of vriendskap.

Struben se goue vallei het die ontstaan van die goudmyne as tema en word in Engels vertaal as Struben’s golden valley. Die verhaal speel af in Pelgrimsrus. Die jong seun Simon bly by sy weduweemoeder in Pietermaritzburg en gaan dan saam met sy oom Jim na Pelgrimsrus en Strubensvallei om spoelgoud te gaan soek. Hier raak Simon bevriend met Nita en Lood Buisman en hy beleef baie avonture. Dan is daar ook die geheim van Simon se pa se dood op Majuba. Oom Jim, wat ook op Majuba geveg het, leef steeds in vrees en daar is boonop ’n verwaarloosde boemelaar wat hulle agtervolg. Weereens is die geskiedkundige agtergrond baie realisties en word die ruwe lewe van die goudsoekers, die prosesse wat hulle gebruik om goud uit die aarde te kry en die rustige lewe op die Buismans se plaas knap uitgebeeld. Simon is ook ’n oortuigende hoofkarakter, wat aanvanklik baie dinge nie verstaan nie, maar wat in die verhaal ontwikkel en nuwe lewenswaardes ontdek.

Vlam van die goudvelde het ’n soortgelyke agtergrond en speel ook af aan die begin van die ontstaan van die goudvelde.

Berg van die bosduiwe speel af tydens die Anglo-Boereoorlog, met geloofwaardige en menslike karakters aan beide kante van die konflik.

In Die ysterpad see toe verwys die ysterpad na die spoorlyn tussen Komatipoort en Pretoria wat in 1894 geopen is. Dit vertel van jagters wat op groot skaal troppe wild en olifante uitmoor om die spoorlynwerkers te voed en beskryf die verdwyning van die ossewa as gevolg van die bou van die spoorlyn en die daarmee gepaardgaande verandering in lewenstyl. Andries Nagel moet aanskou hoe sy transportbedryf bedreig word deur die bou van die spoorlyn en hy besluit om ’n jagtog na die Oos-Transvaal te onderneem om olifante te gaan jag. Sy seun Dries werk sonder sy toestemming aan die spoorlyn en hy stuur sy veertienjarige seun Dolf om Dries te gaan haal. In Krokodilpoort maak Dolf kennis met die Nederlanders en ander in diens van die Spoorwegmaatskappy, die NZASM. Dolf leer die Nederlanders ken en besef dat hulle sterk gekant is teen die onbeperkte jagtery, veral Joop Behrends, wat president Kruger wil oortuig om jag in die Laeveld te verbied. So gebeur dit dat Kruger die oudste deel van die Krugerwildtuin proklameer. Benewens die avonture wat die kinders beleef is daar ook ontluikende romanse om die aandag verder te boei.

Trekspoor in die wildernis handel oor die epiese tog van Dina Fourie en haar Engelse man, die droster en avonturier John Chambers, op pad na die Mosambiekse kus by Sofala. Hul trekspoor in die wildernis word gevolg deur die weeskind, Kobus Jonker, en sy voog, oom Hannes. Intussen vind die swart inheemse stamme vir Dina en vyftig swart krygers draf deur die oerbos met haar op ’n draagbaar. Vir meer as seshonderd kilometer draf hulle so deur die koorslandskap, tot by die plaas Goedewensch, naby Schoemansdal. Hier is die einde van hul ongelooflike reis, by João Albasini, die vriendelike Portugese handelaar, en superintendent van die swart stamme oos van Schoemansdal. Hier vind Kobus en Hannes ná maande van teistering en ontberings die “wondervrou” by Albasini en kan hulle terugkeer na Schoemansdal en Kobus na sy Nella. Kobus is ’n interessante hoofkarakter met vele fasette, wat binne sy inisiasietydperk tot die uiterste getoets word, wat sy  sterk- en sy swakpunte duidelik laat uitkom. Die geskiedkundige agtergrond van Schoemansdal word onderhoudend in die verhaal ingevleg, met die belangrike historiese figure soos kommandant-generaal Stephanus Schoeman en veldkornet Piet Eloff wat as patriotiese en ambisieuse leiers, maar ook as dwarstrekkerige korrelkoppe, voorgestel word. Hulle word werklik lewende karakters wat tweespalt en konflik tussen die mense van Schoemansdal veroorsaak.

Nie-historiese verhale

Die ongeluk by Loskrans het nie ’n historiese agtergrond nie. Dit vertel van Stoffel Veldman wat saam met sy vriende Jorg en Renette in ’n ou Volkswagen op die gevaarlike Loskranspas in die Laeveld teen ’n minibus vasry. Albei voertuie stort oor ’n krans tot op ’n rotslys, met die bestuurder van die minibus wat uitval en vermoedelik dood is. Daar is ses gestremde kinders in die minibus. Ten spyte van hulle gebrek werk die gestremde kinders baie hard saam om veiligheid te probeer bereik.

Die brand by Wilgemeer het die natuur en natuurbewaring as agtergrond. Wim se pa is ’n alkoholis, maar is reeds ’n lang ruk droog. Hy beheer die kragsentrale. Wanneer daar ’n ernstige ontploffing is, word geskinder dat Wim se pa weer begin drink het en nalatig was. Wim en sy maat Pieter kampeer by die meer, waar die ryk Rolf Borman en sy maats met ’n piekniekvuur ’n verwoestende brand by die meer stig. In die geharwar red Wim se pa verskeie mense van die dood en hy word ook vrygespeek van nalatigheid. Hierna word die meer as voëlreservaat verklaar.

Die goue ring is ’n fantasieverhaal waarin twee ou mans ’n vrou se liefde probeer wen deur ’n vis met ’n goue ring aan sy stert te probeer vang.

Wetenskapsfiksie

Hy skryf twee wetenskapfiksieverhale. Agon en die donker planeet het die bewaring van ons hulpbronne as onderliggende tema. Hierdie verhaal  is geïnspireer deur die merkwaardige reis van een van die twee Voyager-ruimtetuie wat in 1977 deur NASA in Amerika gelanseer is. Hierdie ruimtetuie was destyds toegerus met ’n spesiale vergulde langspeelplaat met oudiovisuele opnames. Dié opnames het onder meer tonele van lewe op aarde ingesluit, asook voorbeelde van die wêreld se beste musiek, boodskappe in verskillende tale en ’n verskeidenheid ander aardse geluide, insluitende walvisgeluide. Die verhaal begin met die ontsyfering van só ’n vergulde opname. Agon en Albek is die eerste KRI-bewoners wat die vreemde ruimtetuig gewaar. Binne-in vind hulle die goue plaat met simbole daarop geëts. ’n Ondersoekspan onder leiding van kommandeur Lo Kago van die ruimtesentrum dekodeer die simbole en stel vas dat die tuig van ’n vreemde planeet, Aarde, afkomstig is. Daar word besluit om ’n ekspedisie na dié planeet te onderneem. Agon en die res van die bemanning is egter glad nie voorbereid op wat hulle dáár aantref nie. Dit is ’n aksiebelaaide verhaal wat die jong leser se verbeelding sal aangryp. Die tema van omgewingsbewaring word subtiel en oortuigend met die verhaal verweef en veral die lot van die walvisse word baie mooi geïllustreer.

In Die gedoente op die planeet Boris het die Rus Iwan se pa en sy oom Boris saam met tegnici in die Kalahari ’n ruimteskip gebou wat met behulp van wurmtonnels na enige ander groot sterrestelsel in die ruimte kan vaar. Vier vriende (Nols, Jabulani, Santie en klein Hentie) woon in die Kalahari naby die ruimteskip. Iwan weet hoe om die skip te lanseer en toe al die vriende in die skip sit, styg hulle skielik op en daar begin ’n groot avontuur in die buitenste ruim. Hulle land op die vreemde planeet Andromeda en dinge raak lewensgevaarlik. Eindelik keer hulle veilig terug na die aarde en daar is ’n wonderlike verduideliking van wat werklik met hulle gebeur het. Benewens sy jeugboeke skryf Coetzee ook kortverhale en gedigte.

Engelse skryfwerk

Hy skryf ook verskeie oorspronklike werke in Engels. Burning river en The golden rhinoceros skryf hy onder die skuilnaam John Quest. In 1989 is hy die naaswenner van die Volkskasprys vir Jeuglektuur vir die Engelse jeugroman The mystery of Cloud Mountain.

The message handel oor die Trichardt-trek, maar die heldin is hier ’n San-meisie wat ’n boodskap om hulp bring. Black swan down speel af in die vyftigerjare van die twintigste eeu in ’n myndorp wes van Johannesburg en vertel die storie van die veertienjarige Roy Trundler en sy blikkano, die Black Swan. Roy se pa is ’n alkoholis wat ten spyte van vele probeerslae nie die drank kan laat staan nie, wat die gesin in ellende en armoede dompel. Roy se enigste ontvlugting is wanneer hy met sy kano op die dam kan gaan roei. Sy vriendskap met Pam en haar tweelingbroer, Davin, laat hom voel asof hy ook iewers behoort en hy deel sy liefde vir die dam en die natuur met hulle. Dan verdwyn Davin en die Black Swan en na ’n soektog word die Black Swan alleen in die dam gevind. Roy verwag die ergste, want as Davin verdrink het, gaan hy verdink word as die oorsaak.

In 2007 wen Dance of the freaky green gold die Sanlamprys vir Jeuglektuur (silwer) in die Engelse afdeling.  Hierdie verhaal het aardverwarming as tema. Rick en sy gesin moet na die mislukking van sy ouers se huwelik intrek by sy oom Bert, ’n ingenieur by die Ashby-kragsentrale. Oom Bert is baie geheimsinnig oor sy nuutste plan, maar Rick vermoed dat dit iets te doen het met die mense wat eksperimente met alge doen by die dam. Hy en sy nuwe vriend Sipho besluit om ondersoek in te stel. Hierdie boeiende verhaal slaag daarin om komplekse wetenskaplike feite op ’n maklik verstaanbare wyse te kommunikeer.

Publikasies

Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:

Jaar	Publikasies
	Afrikaanse boeke
1972	Waar die hoogoonde gloei
1974	Die ongeluk by Loskrans
1975	Mensies in die Dorsland
1977	Die brand by Wilgemeer
1978	Struben se goue vallei
1981	Berg van die bosduiwe
	Die goue ring
1986	Die ysterpad see toe
1989	Trekspoor in die wildernis
1991	Vlam van die goudvelde
1993	Agon en die donker planeet
1996	Die gedoente op die planeet Boris
	Boeke in die Buks-reeks:
1970	Buks en die stropersbende
1972	Buks en die dinamietramp
1973	Buks en die goudsoekers
1977	Buks en die runderpes
1980	Buks en die geheim van Zimbabwe
1984	Buks en die rooi woestyn
	Engelse boeke
1987	Burning river (John Quest)
1989	The mystery of Cloud Mountain
1990	The golden rhinoceros (John Quest)
	The message
1994	Crash flight
2007	Black Swan down
2008	Dance of the freaky green gold

Bronnelys

Boeke

• Wybenga, Gretel en Snyman, Maritha (reds.) Van Patrys-hulle tot Hanna Hoekom. Lapa-Uitgewers Eerste uitgawe Tweede druk 2005

Tydskrifte en koerante

• Anoniem. Christian Johannes Smith Coetzee. Vrienden van Zuid-afrika. Jaargang 11 no. 1, Januarie – Februarie 1978
• Nel, H. John Coetzee. Mediafokus. volume 6 no. 1 Junie 1994

Internet

• LitNet ATKV-Skrywersalbum 13 Mei 2014: www.litnet.co.za

Ongepubliseerde dokumente

• Coetzee, John. Lewenskets. Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein