Kalmarunie
Die Kalmarunie (Deens, Noors en Sweeds: Kalmarunionen; Fins: Kalmarin unioni; Yslands: Kalmarsambandið; Latyn: Unio Calmariensis) het die drie koninkryke van Denemarke, Noorweë en Swede in 1397 onder een monarg verenig. Die lande het hulle soewereiniteit maar nie hulle onafhanklikheid prysgegee nie.[1] Sweedse ontevredenheid oor die Deense gesentraliseerde bestuur het dan ook gelei tot konflik wat sou lei tot die uitmekaarval van die unie in 1523.
| |||||
| |||||
 | |||||
| Hoofstad | Kopenhagen 55°51′N 12°34′O / 55.850°N 12.567°O | ||||
| Godsdiens | Rooms-Katolieke Kerk | ||||
| Regering | Monargie | ||||
| Koning | |||||
| - 1387–1412 (Denemarke) 1388–1389 (Noorweë) 1389–1412 (Swede) |
Margrethe I Valdemarsdatter | ||||
| - 1389–1442 (Noorweë) 1396–1439 (Swede) 1396–1439 (Denemarke) |
Erik van Pommere[n 1] | ||||
| - 1481–1513 (Denemarke) 1483–1513 (Noorweë) 1497–1501 (Swede) |
Hans van Denemarke | ||||
| - 1513–23 (Denemarke en Noorweë[n 2]) 1520–21 (Swede) |
Christiaan II | ||||
| - 1524–33 | Frederik I | ||||
| Wetgewer | Riksråd en Herredag (een in elke koninkryk) | ||||
| Historiese tydperk | Middeleeue | ||||
| - Margrethe I erken as regent van Denemarke | 1387 | ||||
| - Gevestig | 17 Junie 1397 | ||||
| - Engelbrekt rebellie | 1434–36 | ||||
| - Stockholm Bloedbad | November 1520 | ||||
| - Gustav Vasa verkies tot Koning van Swede | 6 Junie 1523 | ||||
| - Deense Rigsråd annekseer Noorweë | 1536 | ||||
| - Verdrag van Kiel | 14 Januarie 1814 | ||||
| Area | 2 839 386 km2 1 096 293 sq mi | ||||
| Geldeenheid | Mark, penning | ||||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Die personeleunie is gevorm deur die koningin Margrethe I van Denemarke (1353–1413) in die Sweedse stad Kalmar, aan die Deense grens, nadat Deense en Sweedse troepe die Sweedse koning, Albert van Mecklenburg verslaan het. Koningin Margrethe I kon haar neef Erik van Pommere op die Noorse troon kry, wie vervolgens tot koning verklaar word van eweneens albei ander lande. Margrethe I beloof om die politieke invloedvoorregte van die adel te beskerm in haar unie, maar koning Erik wou die monargie versterk.
Konflik
wysigDie Swede was nie tevrede met die verskillende Deense oorloë, wat Sweedse uitvoer van produkte (veral yster), belemmer het nie. Desentralisasie van mag in Denemarke het ook ongelukkigheid veroorsaak. Die unie verbrokkel in die jaar 1430 tot op die punt van 'n gewapende opstand. Erik word in 1438–1439 onttroon, en opgevolg deur Christoffel van Beiere. In die magvakuum na Christoffel se dood in 1448 verkies Swede Karel VIII van Swede tot koning, wat die volgende jaar ook tot koning van Noorweë verkies word. Denemarke verkies egter Christiaan I van Denemarke tot koning, en wou hulle troon nie sommer prysgee nie. Die volgende sewentig jaar sou oorloë tussen Swede en Denemarke die unie oorheers.
Na die suksesvolle herowering van Swede deur Christiaan I van Denemarke en die Bloedbad van Stockholm in 1521 begin Swede nog 'n opstand. Gustav I van Swede verklaar egter Swede onafhanklik op 6 Junie 1523 na sy kroning, en hef die unie finaal op.
Epiloog
wysigDie laaste strukture van die Kalmarunie bly bestaan tot 1536, toe Denemarke Noorweë eensydig tot 'n Deense provinsie verklaar. Noorweë behou aparte instellings en sy eie regsstelsel, maar hulle oorsese besittings (Ysland, Groenland en die Faroëreilande) word Deense kroonbesit. In 1814 is die koning van Denemarke–Noorweë egter verplig om Noorweë aan die koning van Swede te oorhandig, wat die begin was van die nuwe personeleunie van Swede–Noorweë.
Die Kalmarunie sou vir 500 jaar die laaste militêre alliansie wees wat al die Skandinawiese lande behels het. Sedert die toetrede van Finland en Swede tot die NAVO in onderskeidelik 2023 en 2024 is al die Skandinawiese lande weer lede van dieselfde militêre alliansie, met Denemarke, Noorweë en Ysland wat in 1949 stigtingslede van dié organisasie was.[2][3]
Notas
wysig- ↑ Erik VII van Denemarke, Erik III van Noorweë, Erik XIII van Swede.
- ↑ 2. Christiaan II was Regent van Noorweë van 1506 af.
Verwysings
wysig- ↑ (en) Christine Ingebritsen (2006). Scandinavia in World Politics. Rowman & Littlefield Publishers. p. 7. ISBN 978-0-7425-0966-5. Besoek op 12 Maart 2024.
- ↑ (de) Ronald D. Gerste (30 Mei 2023). "Unabhängigkeit von Schweden – Alter Schwede". Die Zeit. Besoek op 12 Maart 2024.
- ↑ (de) Linda Koponen (28 Februarie 2024). "Gewinnt die Nato nach Schwedens Beitritt die alleinige Kontrolle über die Ostsee? Es ist kompliziert – eine Analyse in Karten". Neue Zürcher Zeitung. Besoek op 12 Maart 2024.
Bronnelys
wysig- (en) "Kalmar Union". Encyclopædia Britannica. Besoek op 12 Maart 2024.
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Kalmarunie.
