Kolorektale kanker
Kolorektale kanker (ook bekend as kolon-, rektale of dikdermkanker) is ’n kanker in die dikderm of rektum (dele van die kolon).[1] Dit ontstaan weens die abnormale groei van selle wat die vermoë het om na ander dele van die liggaam te versprei.[2] Tekens en simptome sluit in bloeding in die stoelgang, ’n verandering in toiletgewoontes, gewigsverlies en ’n langdurige gevoel van moegheid.[3]
| Kolorektale kanker | ||
| Klassifikasie en eksterne bronne | ||
| ||
| Diagram van die laer maagdermkanaal. | ||
| ICD-10 | C18-C20/C21 | |
| ICD-9 | 153.0-154.1 | |
| OMIM | 114500 | |
| DiseasesDB | 2975 | |
| MedlinePlus | 000262 | |
| eMedicine | med/413med/1994 ped/3037 | |
 Mediese waarskuwing
| ||
In Suid-Afrika kry een uit elke 97 mans en een uit elke 162 vroue kolonkanker, volgens die Kankervereniging van Suid-Afrika (Kansa). Kolonkanker is een van die vyf algemeenste kankers onder mans sowel as vroue wêreldwyd, en in Suid-Afrika word minstens 2 500 nuwe gevalle jaarliks aangemeld.[4]
Tekens en simptome
wysig
Die tekens en simptome van kolorektale kanker hang af van die ligging van die gewas in die ingewande en of dit na ander dele van die liggaam versprei het. Die algemene simptome is verergerende hardlywigheid, bloed in die ontlasting, kleiner stoele, ’n gebrek aan eetlus, gewigsverlies, en naarheid en vomering in mense ouer as 50 jaar.[5]
Terwyl rektale bloeding hoërisikofaktore in mense ouer as 50 is,[6] is ander algemene simptome onder meer gewigsverlies en ’n verandering in toiletgewoontes, veral as dit gepaardgaan met bloeding.[6][7]
Oorsake en diagnose
wysigGenetiese afwykings kom net in ’n klein deel van die bevolking voor. Die eet van baie rooi- en geprosesseerde vleis en min vesel is belangrike bydraende faktore tot die siekte.[4] Ander siektes soos ’n ontsteekte ingewande, onder meer Crohn se siekte en colitis ulcerosa, kan die risiko van kolorektale kanker verhoog.[8] Die siekte begin gewoonlik as ’n kwaadaardige gewas, dikwels in die vorm van ’n poliep wat mettertyd kankeragtig raak.[8]
Ander risikofaktore sluit in 'n ongesonde leefstyl, ouderdom, geslag, alkohol, rook en ’n gebrek aan oefening.[9] Laasgenoemde word verbind met sowat 10% van gevalle.[10] Ook ’n familiegeskiedenis van kolonkanker en poliepe, die aanwesigheid van poliepe, ras, blootstelling aan bestraling en selfs diabetes en oorgewig kan die risiko verhoog.[8][11]
Die drink van minstens vyf glase water per dag word verbind met ’n afname in die risiko van kolorektale kanker en poliepe.[12]
Voorkoming
wysigDie meeste gevalle van kolorektale kanker kan voorkom word met gereelde toetse en leefstylveranderings.[13][14] Kolonkanker kan byvoorbeeld opgespoor word deur ’n biopsie te kry tydens ’n kolonoskopie of sigmoïdoskopie.[3]
Leefstyl
wysigHuidige aanbevelings vir eetgewoontes sluit in ’n groter inname van volgraan, vrugte en groente, asook ’n kleiner inname van rooivleis.[15][16] Die bewyse wat vesel, vrugte en groente betref, is egter nie omvattend nie.[16]
Oefening word verbind met ’n klein afname in die voorkoms van kolon-, maar nie rektale kanker nie.[17][18] Om vir lang rukke te sit, word verbind met ’n hoër risiko vir kolonkanker.
Medikasie
wysigDit lyk of aspirien en celecoxib die risiko vir kolorektale kanker verklein by mense met ’n hoë risiko.[19] Dit word egter nie aanbeveel vir mense met ’n lae risiko nie.[20]
Toetse
wysig
Aangesien meer as 80% van gevalle die gevolg is van poliepe, is kankertoetse belangrik – nie net vir vroeë opsporing nie, maar ook vir voorkoming.[21] Met ’n beeldvormende mediese ondersoek kan vasgestel word of die siekte versprei het.[1] Sulke ondersoeke word aanbeveel vir enigiemand tussen 50 en 75 jaar.[22] Tydens ’n kolonoskopie kan klein poliepe verwyder word. Met groot poliepe kan ’n biopsie gedoen word om te bepaal of dit kankeragtig is.
Die Kankervereniging van Suid-Afrika (Kansa) beveel aan dat enigiemand van die ouderdom van 50 af elke 10 jaar ’n kolontoets soos ’n kolonoskopie ondergaan.[23] Ander metodes om kolonprobleme op te spoor sluit in:
- Sigmoïdoskopie (vyfjaarliks)
- Fekale okkultbloedtoetse (jaarliks)
- Fekale immunochemiese toetse (jaarliks)
- DNS-toets van stoelgang (driejaarliks)
Behandeling en prognose
wysigDie behandeling van kolorektale kanker kan ’n kombinasie insluit van chirurgie, bestraling en chemoterapie.[1] Kankers in die wande van die kolon kan met chirurgie behandel word, terwyl kankers wat versprei het, gewoonlik nie geneeslik is nie, en dan word daar gekonsentreer op die verbetering van die lewensgehalte en simptome.[1] In Amerika is die vyfjaaroorlewingstempo sowat 65%.[24] Dit hang egter af van hoe ver die kanker gevorder het, of dit chirurgies verwyder kan word en die pasiënt se algemene gesondheid.[3]
Kolorektale kanker is wêreldwyd die derde algemeenste soort kanker – dit maak sowat 10% van alle kankergevalle uit.[25] In 2012 was daar 1,4 miljoen nuwe gevalle en 694 000 sterfgevalle weens die siekte.[25] Dit is meer algemeen in ontwikkelde lande, waar meer as 65% van gevalle aangetref word.[8] Dit kom algemener by mans voor as by vroue.[8]
Verwysings
wysig- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 "Colon Cancer Treatment (PDQ®)". NCI (in Engels). 12 Mei 2014. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 April 2015. Besoek op 29 Junie 2014.
- ↑ "Defining Cancer". National Cancer Institute (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Februarie 2015. Besoek op 10 Junie 2014.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 "General Information About Colon Cancer". NCI (in Engels). 12 Mei 2014. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Mei 2015. Besoek op 29 Junie 2014.
- ↑ 4,0 4,1 Kolonkanker: ken die gevaartekens, Health24
- ↑ al., edited by Tadataka Yamada ; associate editors, David H. Alpers ... et (2008). Principles of clinical gastroenterology. Chichester, West Sussex: Wiley-Blackwell. p. 381. ISBN 978-1-4051-6910-3.
{{cite book}}:|first=has generic name (hulp)AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ 6,0 6,1 Astin M, Griffin, T, Neal, RD, Rose, P, Hamilton, W (Mei 2011). "The diagnostic value of symptoms for colorectal cancer in primary care: a systematic review". The British journal of general practice : the journal of the Royal College of General Practitioners. 61 (586): 231–43. doi:10.3399/bjgp11X572427. PMC 3080228. PMID 21619747.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ Adelstein B.A., Macaskill P., Chan S.F., Katelaris P.H., Irwig L. (2011). "Most bowel cancer symptoms do not indicate colorectal cancer and polyps: a systematic review". BMC gastroenterology. 11: 65. doi:10.1186/1471-230X-11-65. PMC 3120795. PMID 21624112.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 World Cancer Report 2014. World Health Organization. 2014. pp. Chapter 5.5. ISBN 9283204298.
- ↑ Watson A.J., Collins P.D. (2011). "Colon cancer: a civilization disorder". Digestive diseases (Basel, Switzerland). 29 (2): 222–8. doi:10.1159/000323926. PMID 21734388.
- ↑ Lee, I-Min; Shiroma, Eric J.; Lobelo, Felipe; Puska, Pekka; Blair, Steven N.; Katzmarzyk, Peter T. (1 Julie 2012). "Effect of physical inactivity on major non-communicable diseases worldwide: an analysis of burden of disease and life expectancy". The Lancet. 380 (9838): 219–29. doi:10.1016/S0140-6736(12)61031-9. PMC 3645500. PMID 22818936.
- ↑ "Colorectal Cancer Prevention (PDQ®)". National Cancer Institute (in Engels). 27 Februarie 2014. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Mei 2015. Besoek op 29 Junie 2014.
- ↑ Valtin, H (November 2002). ""Drink at least eight glasses of water a day." Really? Is there scientific evidence for "8 x 8"?". American journal of physiology. Regulatory, integrative and comparative physiology. 283 (5): R993-1004. doi:10.1152/ajpregu.00365.2002. PMID 12376390.
- ↑ Searke, David (2006). Cancer Epidemiology and Prevention (3 uitg.). Oxford University Press. p. 809. ISBN 9780199747979.
- ↑ Rennert, Gad (2007). Cancer Prevention. Springer. p. 179. ISBN 9783540376965.
- ↑ Campos F.G., Logullo Waitzberg A.G., Kiss D.R., Waitzberg D.L., Habr-Gama A., Gama-Rodrigues J. (Januarie 2005). "Diet and colorectal cancer: current evidence for etiology and prevention". Nutricion hospitalaria : organo oficial de la Sociedad Espanola de Nutricion Parenteral y Enteral. 20 (1): 18–25. PMID 15762416.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ 16,0 16,1 Doyle V.C., Logullo Waitzberg A.G., Kiss D.R., Waitzberg D.L., Habr-Gama A., Gama-Rodrigues, J. (Mei 2007). "Nutrition and colorectal cancer risk: a literature review". Gastroenterology nursing : the official journal of the Society of Gastroenterology Nurses and Associates. 30 (3): 178–82, quiz 182–3. doi:10.1097/01.SGA.0000278165.05435.c0. PMID 17568255.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ Harriss D.J., Atkinson G., Batterham A., George K., Cable N.T., Reilly T., Haboubi N., Renehan A.G., Colorectal Cancer, Lifestyle, Exercise And Research, Group (September 2009). "Lifestyle factors and colorectal cancer risk (2): a systematic review and meta-analysis of associations with leisure-time physical activity". Colorectal disease : the official journal of the Association of Coloproctology of Great Britain and Ireland. 11 (7): 689–701. doi:10.1111/j.1463-1318.2009.01767.x. PMID 19207713.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ Robsahm T.E., Aagnes B., Hjartåker A., Langseth H., Bray F.I., Larsen I.K. (November 2013). "Body mass index, physical activity, and colorectal cancer by anatomical subsites: A systematic review and meta-analysis of cohort studies". Eur. J. Cancer Prev. 22 (6): 492–505. doi:10.1097/CEJ.0b013e328360f434. PMID 23591454.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ Cooper K., Squires H., Carroll C., Papaioannou D., Booth A., Logan R.F., Maguire C., Hind D., Tappenden P. (Junie 2010). "Chemoprevention of colorectal cancer: systematic review and economic evaluation". Health technology assessment (Winchester, Engeland). 14 (32): 1–206. doi:10.3310/hta14320. PMID 20594533.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ Agency for Healthcare Research and Quality. "Aspirin or Nonsteroidal Anti-inflammatory Drugs for the Primary Prevention of Colorectal Cancer" (in Engels). United States Department of Health & Human Services. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Januarie 2016.
2010/2011
- ↑ "What Can I Do to Reduce My Risk of Colorectal Cancer?". Centers for Disease Control and Prevention. 2 April 2014. Besoek op 5 Maart 2015.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(hulp) - ↑ "Screening for Colorectal Cancer". U.S. Preventive Services Task Force (in Engels). Oktober 2008. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 Februarie 2015. Besoek op 29 Junie 2014.
- ↑ Kansa: Kolorektale Kanker[dooie skakel]
- ↑ "SEER Stat Fact Sheets: Colon and Rectum Cancer". NCI (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Mei 2020. Besoek op 18 Junie 2014.
- ↑ 25,0 25,1 World Cancer Report 2014. World Health Organization. 2014. pp. Chapter 1.1. ISBN 9283204298.
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Kolorektale kanker.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
