Rookgewoonte

Rook hou baie nadelige gevolge vir die mens se gesondheid in. Die skadelikste stowwe in tabakrook is teer, koolstofmonoksied en nikotien. Daar is reeds bewys dat minstens 15 teerprodukte direk of indirek kanker veroorsaak. Die sterk verhoogde kans op hart- en bloedvatsiektes (onder andere ook hartaanval) by rokers word waarskynlik veroorsaak deur die langdurige blootstelling aan nikotien en koolstofmonoksied. Die gebruik van tabak het in Europa ontstaan kort na die ontdekking van Amerika, waar die moontlikhede van die tabakplant lank reeds bekend was.

Rookgewoonte

Dit is byvoorbeeld bekend dat die rookgewoonte reeds aan die begin van die Christelike jaartelling in Meksiko beoefen is. Rook het vroeër 'n godsdienstige betekenis vir sommige Indiaanse stamme gehad, en geneeskundige waarde is aan tabak toegeken. Selfs vandag nog word 'n bepaalde betekenis hieraan geheg. Ook by die bekendstelling daarvan in Europa was een van die omstrede oogmerke die toepassing as geneesmiddel.

Die mens het egter baie gou tabak ook vir sy plesier begin gebruik. Aanvanklik het dit veral plaasgevind in die vorm van die snuif van tabakpoeier; later het pyprook en die kou van stukkies tabak (pruim) in die mode gekom. Sigarette het eers in die 19e eeu gewild begin raak. Aanvanklik moes die sigaret met die hand gedraai word, maar sedert 1884 is dit masjienvervaardig. In Europa het die geweldige toename in die rook van sigarette na die Eerste Wêreldoorlog waarskynlik in navolging van die Engelse en Amerikaanse soldate begin.

Sedertdien het die gebruik van sigarette geweldig gestyg. Die toename in die gebruik van sigarette by vroue dateer van veral na die Tweede Wêreldoorlog. Die grootste gedeelte van die prys van tabakprodukte beland in die staatskas in die vorm van verkoops- en aksynsbelasting. Tabak het nog altyd onder 'n hoë aksynsdruk gebuk gegaan: in Engeland is hierdie belasting deur Jakobus I (1566-1625) ingestel omdat die verbod op die verbruik van tabak wat deur die kerk uitgevaardig was, weinig sukses behaal het. Tabak is gesnyde blaar van die tabakplant (Nicotiana tabacum), wat in baie lande van die wêreld wild groei. Die plant het sy naam te danke aan die Franse gesant in Portugal, Jean Nicot de Villemain (1530–1600), wat die plant na Frankryk ingevoer het. Een van die belangrikste bestanddele van tabak is die alkaloïed nikotien, wat in klein hoeveelhede in die blare voorkom. Daarnaas bevat tabakrook diverse stowwe in die vorm van gasse (onder andere koolstofmonoksied) en vaste stowwe (teerprodukte). By die beoordeling van sigarette word daar op die nikotien- sowel as die teergehalte van die sigaret gelet. Tabakrook beland by die roker in die mond- en keelholte en deur inaseming ook in die longe.

Nikotien

Suiwer nikotien is ʼn helder, kleurlose vloeistof wat by verbranding bruin word en aan tabak sy kenmerkende geur verleen. Die menslike liggaam kan nikotien opneem via die maag, die longe, die vel en die slymvliese van die mond en keelholte. In groot dosisse is nikotien 'n sterk gif.

Dit word in die landbou as 'n insektedoder gebruik. Nikotien het 'n prikkelende uitwerking op die outonome senuweestelsel (die onbewuste en onwillekeurige senuweestelsel), wat onder meer veroorsaak dat die hart vinniger klop en die bloeddruk styg. Die versnelde polsslag is gewoonlik duidelik waar te neem na die opsteek van 'n sigaret. By hoë dosisse is die werking omgekeerd en word die outonome senuweestelsel onderdruk. Nikotien werk deels prikkelend en deels stremmend in op die sentrale deel van die willekeurige senuweestelsel.

Dit verklaar moontlik die verskynsel dat die rookgewoonte by sommige mense 'n stimulerende en by ander mense 'n nie-stimulerende uitwerking het. Ook die werking van die spiere word deur nikotien beïnvloed, terwyl die produksie van urien onderdruk word. 'n Ligte, akute vergiftiging met nikotien gaan gepaard met mislikheid en braking, asook met versnelling van die harttempo en verhoging van die bloeddruk. Hierdie simptome kom algemeen voor wanneer persone vir die eerste maal rook.

By ernstige vergiftiging, wat meestal nie by rokers voorkom nie maar byvoorbeeld by mense wat aan nikotienbevattende insektedoders blootgestel is, daal die bloeddruk baie laag en ontstaan verlamming. As die asemhalingspiere ook verlam word, kan die dood selfs intree.

Longkanker

Daar is reeds in die twintigerjare van hierdie eeu ʼn duidelike styging in die aantal sterftes aan longkanker (bronguskarsinoom) waargeneem. Slegs ʼn klein gedeelte van hierdie styging kan aan verbeterde ondersoekmetodes toegeskryf word.

Die styging is spoedig gekoppel aan die rookgewoonte, wat op daardie tydstip nog maar net enkele jare lank in die mode was. Afgesien van hierdie retrospektiewe bevindings is daar ook prospektiewe ondersoeke (jarelange waarneming van rokers en nie-rokers en die optekening van enige siekteverskynsels wat by hulle voorkom) gedoen. Uit hierdie ondersoeke het dit geblyk dat die rokers van sigarette 'n veel groter kans het om aan longkanker te sterf as wat die geval by nie-rokers is.

Breinkanker

Rook is 'n risikofaktor by breinkanker. Sekondêre of metastase breingewasse kom sowat vier keer meer gereeld voor as primêre breingewasse en sowat die helfte van metastates is afkomstig van longkanker.

Ander skadelike gevolge

Behalwe longkanker kom gevalle van keel-, lip- (pyprokers) en stembandkanker gereelder onder rokers voor; stembandkanker kom 6 keer meer voor as by nie-rokers. Verder beskadig tabakrook die trilhaarepiteel van die lugweë, waardeur bakterieë en stofdeeltjies makliker in die longe kan inkom en die kanse op infeksie vergroot word. Baie rokers ly aan chroniese brongitis (ontsteking van die slymvliese van die lugwegtakke), waarvan een van die kenmerke 'n rokershoes is.

Om die omvang van die probleem verder te vergroot, het dit geblyk dat rook 'n groot rol speel by die ontstaan van hart- en bloedvatsiektes (waarskynlik speel nikotien en koolstofmonoksied hier die belangrikste rol) soos hartinfarkte, aarverkalking en tromboangiïtis obliterans (Bürger se siekte). Laasgenoemde siekte kom uitsluitlik voor by mans tussen die ouderdomme van 25 en 45 indien hulle swaar rook (sigarette en/of sigare) en gaan gepaard met die ontstaan van klein stolseltjies en ontsteking in die bloedvate van die ledemate.

Die eerste klagtes is dikwels pynlike, gevoellose of tintelende tone. As die pasiënt ophou rook, verdwyn die verskynsel. Kinders van moeders wat tydens die swangerskap swaar gerook het, toon gemiddeld 'n laer geboortemassa as die kinders van moeders wat nie gerook het nie. Hoewel die betekenis van hierdie verskynsel nog nie heeltemal duidelik is nie, is dit waarskynlik die oorsaak van die hoër sterftesyfer onder kinders van moeders wat rook.

Die aantal aangebore afwykings toon geen verband met die moeder se rookgewoonte nie. Ten slotte bestaan daar ook ʼn duidelike verband tussen die rookgewoonte en maagswere. In al hierdie gevalle maak dit nouliks enige verskil watter tipe sigaret gerook word: ook filters bied weinig beskerming en is somtyds selfs nog skadeliker.

Verslawing

Die rookgewoonte is ʼn hardnekkige gewoonte wat dikwels reeds vanaf die kinderjare bestaan. Naas die gewoontevormende neiging rook die mens ook om positiewe effekte te versterk en negatiewe gevoelens te verminder (byvoorbeeld 'n sigaret na ete).

Die mens rook ook om probleme te ontvlug of vir kalmering in benarde situasies. Omdat hier geen sprake is van ware genesing nie, bestaan daar geen rede vir die stimulering van die rookgewoonte nie. Wanneer die rookgewoonte glad nie of slegs met baie moeite afgeskud kan word, word dit as verslawend beskou.

Nikotien speel waarskynlik die belangrikste rol hierin. In teenstelling met wat dikwels beweer word, kan die liggaam van nikotien afhanklik raak en by onthouding van rook sal dan onttrekkingsimptome soos duiseligheid en mislikheid ontstaan. Om die rookgewoonte te laat vaar, is die eerste vereiste die wil om dit te doen. Hulpmiddels (soos pille wat die smaak bederf) kan as ondersteuningsmiddels ingespan word. Dit is altyd sinvol om op te hou rook omdat die liggaam in sekere mate oor die vermoë beskik om van die aangerigte skade te herstel.

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409656, volume 24, bl. 130