Latynse letterkunde
Latynse letterkunde sluit die essays, geskiedenisse, gedigte, toneelstukke en ander geskrifte in wat in die Latynse taal geskryf is. Die begin van formele Latynse literatuur dateer uit 240 vC, toe die eerste verhoogstuk in Latyn in Rome opgevoer is. Latynse letterkunde het vir die volgende ses eeue gefloreer. Die klassieke era van Latynse letterkunde kan rofweg in verskeie tydperke verdeel word: Vroeë Latynse letterkunde, Die Goue Eeu, Die Keisertydperk en Laat Oudheid.
Latyn was die taal van die antieke Romeine sowel as die lingua franca van Wes- en Sentraal-Europa deur die Middeleeue. Latynse literatuur bevat die werk van Romeinse skrywers, soos Cicero, Vergilius, Ovidius en Horatius, maar sluit ook die werk van Europese skrywers na die val van die Ryk in; van godsdienstige skrywers soos Aquinas (1225–1274), tot sekulêre skrywers soos Francis Bacon (1561–1626), Baruch Spinoza (1632–1677) en Isaac Newton (1642–1727).
Geskiedenis
wysigVroeë Latynse letterkunde
wysigAlhoewel letterkunde in Latyn 'n voortdurende ontwikkeling oor etlike eeue gevolg het, het die begin van formele Latynse literatuur begin met die gereelde opvoering van komedies en tragedies in Rome in 240 vC, een jaar na die afsluiting van die Eerste Puniese Oorlog.[1] Hierdie aanvanklike komedies en tragedies is verwerk uit die Griekse drama deur Livius Andronicus, 'n Griekse krygsgevangene wat in 272 vC as 'n slaaf na Rome gebring is. Andronicus het Homeros se Odyssey in Latyn vertaal deur 'n tradisionele Latynse versvorm genaamd Saturniese meter te gebruik. In 235 vC het Gnaeus Naevius, 'n Romeinse burger, hierdie tradisie van die vervaardiging van dramas voortgesit wat herbewerkings van Griekse oorspronklikes, of fabula palliata was, en hy het hierop uitgebrei deur 'n nuwe soort drama, fabula praetexta, of tragedies gebaseer op Romeinse mites te vervaardig en geskiedenis, begin in 222 vC. Later in sy lewe het Naevius 'n epiese gedig in Saturniese meter gekomponeer oor die eerste Puniese Oorlog, waarin hy geveg het.[2]
Ander epiese digters het Naevius gevolg. Quintus Ennius het 'n historiese epos geskryf, die Annale (kort na 200 vC), wat die Romeinse geskiedenis beskryf vanaf die stigting van Rome tot sy eie tyd.[3] Hy het die Griekse daktiliese heksameter aangeneem, wat die standaardversvorm vir Romeinse eposse geword het. Hy het bekend geword vir sy tragiese dramas. Opvolgers in hierdie veld sluit Marcus Pacuvius en Lucius Accius in. Hierdie drie skrywers het selde episodes uit die Romeinse geskiedenis gebruik, maar hulle het Latynse weergawes geskryf van tragiese temas waaroor die Grieke reeds geskryf het. Selfs toe hulle die Grieke gekopieer het, was hulle vertalings nie reguit replikas van die oorspronklike Griekse werke nie. Slegs fragmente van hul toneelstukke het oorleef.
Heelwat meer is bekend oor vroeë Latynse komedie, aangesien 26 vroeë Latynse komedies bestaan – 20 daarvan is deur Plautus geskryf; die oorblywende ses is deur Terence geskryf.[4] Hierdie manne het hul komedies geskoei op Griekse toneelstukke bekend as Nuwe Komedie, maar het die intrige en bewoording van die oorspronklikes vrylik behandel. Plautus het liedjies deur sy toneelstukke gestrooi en die humor bygevoeg met woordspeling en wysheid, asook komiese optrede deur die akteurs. Terence se toneelstukke was strenger in toon en het met huishoudelike situasies gehandel. Sy werke het die hoofinspirasie vir Franse en Engelse komedies van die 17de eeu nC verskaf.
Die prosa van die tydperk is veral bekend deur Oor Landbou (160 vC) deur Cato die Ouderling. Cato het die eerste Latynse geskiedenis van Rome en van ander Italiaanse stede geskryf.[5] Hy was die eerste Romeinse staatsman wat sy politieke toesprake op skrif gestel het as 'n manier om die openbare mening te beïnvloed.
Vroeë Latynse letterkunde het geëindig met Gaius Lucilius, wat 'n nuwe soort poësie in sy 30 boeke Satires (2de eeu vC) geskep het. Hy het in 'n maklike gesprekstoon geskryf oor boeke, kos, vriende en aktuele gebeure.
Die Goue Eeu
wysigTradisioneel is die hoogtepunt van Latynse literatuur toegeskryf aan die tydperk van 81 vC tot 17 nC, hoewel onlangse wetenskap die aannames bevraagteken het wat die werke van hierdie tydperk bo beide vroeëre en latere werke bevoordeel het.[6] Daar word gewoonlik gesê dat hierdie tydperk begin het met die eerste bekende toespraak van Cicero en geëindig het met die dood van Ovidius.
Die tyd van Cicero
wysigCicero is tradisioneel beskou as die meester van Latynse prosa.[7][8] Die skryfwerk wat hy vervaardig het vanaf ongeveer 80 vC tot sy dood in 43 vC oortref dié van enige Latynse skrywer wie se werk oorleef in terme van kwantiteit en verskeidenheid van genre en onderwerp, asook met onoortreflike stilistiese uitnemendheid. Cicero se vele werke kan in vier groepe verdeel word: (1) briewe, (2) retoriese verhandelings, (3) filosofiese werke en (4) redenasies. Sy briewe verskaf gedetailleerde inligting oor 'n belangrike tydperk in die Romeinse geskiedenis en bied 'n lewendige beeld van die openbare en privaat lewe onder die Romeinse regerende klas. Cicero se werke oor redenaars is ons mees waardevolle Latynse bronne vir antieke teorieë oor onderwys en retoriek. Sy filosofiese werke was die basis van morele filosofie gedurende die Middeleeue. Sy toesprake het baie Europese politieke leiers en die stigters van die Verenigde State geïnspireer.
Julius Caesar en Sallustius was belangrike geskiedkundige skrywers van Cicero se tyd. Caesar het kommentaar op die Galliese en burgeroorloë in 'n reguit styl geskryf om sy optrede as 'n generaal te regverdig. Hy het beskrywings van mense en hul motiewe geskryf.
Die geboorte van liriese poësie in Latyn het gedurende dieselfde tydperk plaasgevind. Die lirieke van Catullus, wat die skrywer Aulus Gellius[9] "die mees elegante van digters" genoem het, is bekend vir hul emosionele intensiteit. Sytyds met Catullus het Lucretius die Epikuriese filosofie uiteengesit in 'n lang gedig, De rerum natura.
Een van die mees produktiewe skrywers van die tydperk was Marcus Terentius Varro. Na verwys as "die mees geleerde van die Romeine" deur Quintillian,[10] het hy geskryf oor 'n merkwaardige verskeidenheid onderwerpe, van godsdiens tot poësie, maar net sy geskrifte oor landbou en die Latynse taal bestaan in hul volledige vorm.
Die Augustaanse Tydperk
wysigDie keiser Augustus het persoonlik belang gestel in die literêre werke wat gedurende sy magsjare van 27 vC tot 14 nC geproduseer is. Hierdie tydperk word soms die Augustaanse era van Latynse letterkunde genoem. Vergilius het sy pastorale Eclogues, die Georgics en die Eneïde gepubliseer, 'n epiese gedig wat die gebeure beskryf wat tot die skepping van Rome gelei het. Vergilius het vertel hoe die Trojaanse held Aeneas die voorvader van die Romeinse volk geword het. Vergilius het goddelike regverdiging verskaf vir Romeinse heerskappy oor die wêreld. Alhoewel Vergilius gesterf het voordat hy die laaste hand aan sy gedig kon gee, is dit gou as die grootste werk van Latynse letterkunde beskou.[11][12]
Vergilius se vriend Horatius het Epodes, Odes, Satires en Briewe geskryf. Die volmaaktheid van die Odes in inhoud, vorm en styl bekoor lesers al honderde jare. Die Satires en Briewe bespreek etiese en literêre probleme op 'n stedelike, geestige wyse. Horatius se Kuns van Poësie, waarskynlik as 'n aparte werk gepubliseer, het latere poëtiese teorieë grootliks beïnvloed. Dit het die basiese reëls van klassieke skryfwerk uiteengesit soos die Romeine dit verstaan en gebruik het. Nadat Vergilius gesterf het, was Horatius Rome se voorste digter.[13]
Die Latynse elegie het sy hoogste ontwikkeling bereik in die werke van Tibullus, Propertius en Ovidius. Die meeste van hierdie poësie is gemoeid met liefde. Ovidius het die Fasti geskryf, wat Romeinse feeste en hul legendariese oorsprong beskryf. Ovidius se grootste werk, die Metamorfose, verweef verskeie mites in 'n vinnige, fassinerende verhaal. Ovidius was 'n geestige skrywer wat uitgeblink het in die skep van lewendige en passievolle karakters. Die Metamorfose was die bekendste bron van Griekse en Romeinse mitologie deur die Middeleeue en die Renaissance. Dit het baie digters, skilders en komponiste geïnspireer.
Een van die min vroulike digters van antieke Rome wie se werk oorleef het, is Sulpicia.[14]
In prosa het Livius 'n geskiedenis van die Romeinse volk in 142 boeke geproduseer. Slegs 35 het oorleef, maar hulle is 'n belangrike bron van inligting oor Rome.[15]
Die Keiserlike Tydperk
wysigVanaf die dood van Augustus in 14 nC tot ongeveer 200 het Romeinse skrywers styl beklemtoon en nuwe en verrassende maniere van uitdrukking probeer. Tydens die bewind van Nero van 54 tot 68 het die Stoïsynse filosoof Seneca 'n aantal dialoë en briewe geskryf oor morele temas soos barmhartigheid en vrygewigheid. In sy Natuurlike vrae het Seneca aardbewings, vloede en storms ontleed. Seneca se tragedies het die groei van tragiese drama in Europa grootliks beïnvloed. Sy broerskind Lucan het die Pharsalia (ongeveer 60) geskryf, 'n epiese gedig wat die burgeroorlog tussen Caesar en Pompeius beskryf. Die Satyricon (ongeveer 60) deur Petronius was die eerste pikareske Latynse roman.[16] Slegs fragmente van die volledige werk oorleef. Dit beskryf die avonture van verskeie laeklas-karakters in absurde, uitspattige en gevaarlike situasies, dikwels in die wêreld van klein misdaad.
Epiese gedigte het die Argonautica van Gaius Valerius Flaccus ingesluit, na aanleiding van die verhaal van Jason en die Argonauts in hul soeke na die Goue Vlies, die Thebaid van Statius, na die konflik van Oidipus se seuns en die Sewe Teen Thebes, en die Punica van Silius Italicus, na die Tweede Puniese Oorlog en die invalle van Hannibal in Italië. In die hande van Martialis het die epigram die prikkelende kwaliteit bereik wat steeds daarmee geassosieer word Juvenal satiriseer vise.
Die historikus Tacitus het 'n onvergeetlike donker prentjie van die vroeë ryk geskilder in sy Geskiedenisse en Annale, beide geskryf in die vroeë 2de eeu. Sy tydgenoot Suetonius het biografieë van die 12 Romeinse heersers geskryf vanaf Julius Caesar tot Domitianus. Die briewe van Plinius die jongere het die Romeinse lewe van die tydperk beskryf. Quintilianus het die mees volledige werk oor antieke onderwys wat ons besit, saamgestel. Belangrike werke uit die 2de eeu sluit in die Noctes Atticae van Aulus Gellius, 'n versameling staaltjies en verslae van literêre besprekings onder sy vriende; en die briewe van die redenaar Marcus Cornelius Fronto aan Markus Aurelius. Die bekendste werk van die tydperk was Metamorfose, ook genoem Die goue esel, deur Apuleius. Hierdie roman handel oor 'n jong man wat per ongeluk in 'n donkie verander word. Die storie is gevul met verhale van liefde en heksery.
Latyn in die Middeleeue, Renaissance en Vroeë Moderniteit
wysigHeidense Latynse literatuur het 'n finale uitbarsting van lewenskrag getoon vanaf die laat 3de eeu tot die 5de eeue – Ammianus Marcellinus in geskiedenis, Quintus Aurelius Symmachus in redenaar, en Ausonius en Rutilius Claudius Namatianus in poësie. Die Mosella van Ausonius het 'n gevoelsmodernisme gedemonstreer wat die einde van die klassieke letterkunde as sodanig aandui.
Skrywers wat die grondslae van Christelike Latynse literatuur gedurende die 4de eeu en 5de eeu gelê het, sluit die kerkvaders Augustinus van Hippo, Hieronymus en Ambrosius in, en die eerste groot Christelike digter, Prudentius. Sommige Latynse geskrifte deur Christenvroue het ook oorleef: die tronkdagboek van die martelaar Perpetua van Kartago,[17] en 'n verslag van 'n Christelike pelgrimstog deur die pelgrim Egeria.[18]
Tydens die Renaissance was daar 'n terugkeer na die Latyn van die klassieke tyd, om hierdie rede Neo-Latyns genoem. Hierdie gesuiwerde taal het voortgegaan om as die lingua franca onder die geleerdes regoor Europa gebruik te word, met die groot werke van Descartes, Francis Bacon en Baruch Spinoza wat almal in Latyn gekomponeer is. Van die laaste belangrike boeke wat hoofsaaklik in Latynse prosa geskryf is, was die werke van Swedenborg († 1772), Linnaeus († 1778), Euler († 1783), Gauss († 1855) en Isaac Newton († 1727), en Latyn bly 'n noodsaaklike vaardigheid vir moderne lesers van groot vroeë moderne werke van taalkunde, letterkunde en filosofie.
Verskeie van die voorste Engelse digters het in Latyn sowel as Engels geskryf. Milton se 1645-gedigte is een voorbeeld, maar daar was ook Thomas Campion, George Herbert en Milton se kollega Andrew Marvell. Sommige het inderdaad hoofsaaklik in Latyn geskryf en is gewaardeer vir die elegansie en Klassisisme van hul styl. Voorbeelde hiervan was Anthony Alsop en Vincent Bourne, wat bekend was vir die vernuftige manier waarop hulle hul verse aangepas het om besonderhede van die lewe in die 18de eeu te beskryf, terwyl hulle nooit van die suiwerheid van Latynse diksie afgewyk het nie.[19] Een van die laastes wat opgemerk is vir die kwaliteit van sy Latynse verse tot ver in die 19de eeu was Walter Savage Landor.[20]
Eienskappe
wysigBaie Latynse skrif weerspieël die Romeine se belangstelling in retoriek, die kuns om te praat en te oorreed. Openbare redevoering was baie belangrik vir opgevoede Romeine omdat die meeste van hulle suksesvolle politieke loopbane wou hê. Toe Rome 'n republiek was, het doeltreffende praat dikwels bepaal wie verkies sou word of watter wetsontwerpe sou aanvaar. Nadat Rome 'n ryk geword het, het die vermoë om mense deur die gesproke woord te beïndruk en te oorreed, baie van sy belang verloor. Maar opleiding in retoriek het aanhou floreer en skryfstyle beïnvloed. 'n Groot deel van retoriek bestaan uit die vermoë om 'n bekende idee op 'n treffende nuwe manier aan te bied wat aandag trek. Latynse skrywers het meesters van hierdie kuns van verskeidenheid geword.
Taal en vorm
wysigLatyn is 'n hoogs verbuigde taal, met baie grammatikale vorme vir verskeie woorde. As gevolg hiervan kan dit gebruik word met 'n pitheid en bondigheid wat in Engels onbekend is. Dit leen hom tot uitweiding, want die stywe sintaksis daarvan hou selfs die langste en mees komplekse sin as 'n logiese eenheid bymekaar. Latyn kan met bondigheid gebruik word, soos in die werke van Sallustius en Tacitus. Of dit kan wye, meesleurende frases hê, soos in die werke van Livius en die toesprake van Cicero.
Latyn het nie poëtiese woordeskat wat die Griekse poësie kenmerk nie. Sommige vroeëre Latynse digters het probeer om hierdie tekortkoming te vergoed deur nuwe saamgestelde woorde te skep, soos die Grieke gedoen het. Maar Romeinse skrywers het selde woorde uitgedink. Behalwe in epiese poësie, was hulle geneig om 'n bekende woordeskat te gebruik, wat dit poëtiese waarde gegee het deur kombinasies van woorde en deur ryk klankeffekte. Rome se voorste digters het groot tegniese vaardigheid gehad in die keuse en rangskikking van taal. Hulle het 'n intieme kennis van die Griekse digters gehad, wie se temas in byna alle Romeinse letterkunde voorkom.
Verwysings
wysig- ↑ George Eckel Duckworth (1994). The nature of Roman comedy: a study in popular entertainment. University of Oklahoma Press. p. 3. ISBN 9780806126203.
- ↑ Warmington, E.H. (1936). Remains of Old Latin: Livius Andronicus, Naevius, Pacuvius and Accius. Harvard University Press. pp. ix–xvii.
- ↑ "Annales | work by Ennius". Encyclopedia Britannica (in Engels). Besoek op 22 Januarie 2020.
- ↑ Shipley, Joseph Twadell. Dictionary of world literature: criticism, forms, technique. Taylor & Francis, 1964. p. 109. Web. 15 October 2011.
- ↑ Mehl, Andreas. Roman Historiography. Wiley-Blackwell, 2010. p 52. Web. 18 October 2011.
- ↑ Hinds, Stephen (1998). Allusion and Intertext. Cambridge, UK: Cambridge. pp. 52–98. ISBN 0521571863.
- ↑ Charles W. Eliot (2004). Letters of Marcus Tullius Cicero and Letters of Gaius Plinius Caecilius Secundus: Part 9 Harvard Classics. Kessinger Publishing. p. 3. ISBN 9780766182042. Besoek op 15 Oktober 2011.
- ↑ Nettleship, Henry; Haverfield, F. Lectures and Essays: Second Series. Cambridge University Press, 2010. p. 105. Web. 18 October 2011.
- ↑ "Aulus Gellius, Attic Nights, A. Gellii Noctium Atticarum Liber Sextus, XX".
- ↑ "LacusCurtius • Quintilian — Institutio Oratoria — BookX, Chapter1". penelope.uchicago.edu. Besoek op 2 Februarie 2022.
- ↑ Morton Braund, Susanna. Latin literature. Routledge, 2002. p. 1. Web. 15 October 2011.
- ↑ Colish, Marcía L. The Stoic Tradition from Antiquity to the Early Middle Ages: Stoicism in classical Latin literature. BRILL, 1990. p. 226. Web. 18 October 2011.
- ↑ Britannica Educational Publishing. Poetry and Drama: Literary Terms and Concepts. The Rosen Publishing Group, 2011. p. 39. Web. 18 October 2011.
- ↑ Hallett, Judith P. (2002). "The Eleven Elegies of the Augustan Poet Sulpicia". In Churchill, Laurie J.; Brown, Phyllis R.; Jeffrey, Jane E. (reds.). Women Writing Latin: from Roman Antiquity to Early Modern Europe. Vol. I. New York. pp. 45–84.
{{cite book}}: AS1-onderhoud: plek sonder uitgewer (link) - ↑ Cary, Max; Haarhoff, Theodore Johannes. Life and thought in the Greek and Roman world. Taylor & Francis, 1985. p. 268. Web. 15 October 2011.
- ↑ Grube, George Maximilian Antony. The Greek and Roman critics. Hackett Publishing, 1965. p. 261. Web. 15 October 2011.
- ↑ Gold, Barbara K. (2018). Perpetua: Athlete of God. Oxford University Press. ISBN 978-0195385458.
- ↑ Egeria (2018). The Pilgrimage of Egeria: A New Translation of the Itinerarium Egeriae with Introduction and Commentary. Vertaal deur Anne McGowan; Paul F. Bradshaw. Collegeville, MN: Liturgical Press Academic. ISBN 9780814684214.
- ↑ D.K.Money, "The Latin Poetry of English Gentlemen", in Neo-Latin Poetry in the British Isles, London 2012, pp. 125ff
- ↑ "The Poems of W. S. Landor". www.thelatinlibrary.com. Besoek op 2 Februarie 2022.