Groot Bombardement
Die Groot Bombardement, ook bekend as die Maankataklisme, is ’n hipotetiese gebeurtenis sowat 4,1 miljard tot 3,8 miljard jaar gelede,[1] tydens die Hadeïese en die Argeïese Eon. In dié tyd het ’n ongewoon groot getal asteroïdes en komete skynbaar teen die vroeë rotsplanete in die binneste Sonnestelsel gebots, onder meer Mercurius, Venus, die Aarde en Mars.[2] Die bombardement het plaasgevind net nadat die rotsplanete gevorm het, maar nog vroeg in die Aarde se geskiedenis.
Bewyse vir die Groot Bombardement is gekry uit monsters wat deur die Apollo-ruimtevaarders van die maan af gebring is. Isotopiese datering van maanrotse dui daarop dat die meeste gesmelte rots vanweë botsings in ’n redelik kort tydperk gevorm het. Verskeie hipoteses bestaan vir die rede vir die groot toename in botsings in so ’n kort tyd teen die binneplanete, maar geen konsensus is nog bereik nie.
Die Nice-model is gewild onder planetêre wetenskaplikes; daarvolgens het die gasplanete ’n migrasie ondergaan en voorwerpe in die asteroïdegordel en/of Kuiper-gordel in eksentrieke wentelbane verstrooi, en dus in die pad van die rotsplanete. Ander navorsers meen die maanmonsterdata is nie ’n bewys van ’n kataklismiese botsingsperiode sowat 3,9 miljard jaar gelede nie; hulle meen die oënskynlike bewyse van ’n bombardement is ’n gevolg daarvan dat al die monsters uit ’n enkele groot impakstreek kom.[1]
Bewyse van ’n kataklisme
wysigDie belangrikste bewys van ’n maankataklisme is die radiometriese ouderdom van gesmelte impakrotse wat tydens die Apollo-sendings versamel is. Die meeste van hierdie impakgordels is vermoedelik gevorm tydens botsings met asteroïdes of komete met ’n deursnee van etlike kilometers, en dit het kraters van honderde kilometers breed veroorsaak. Die landingsterreine van Apollo 15, 16 en 17 is gekies vanweë hul ligging naby onderskeidelik die Imbrium-, die Nectaris- en die Serenitatis-vallei.
In studies op Aarde in die middel 1970's is bevind die gesmelte rots kom uit botsings tussen 3,8 en 4,1 miljard jaar gelede, en dat dit dui op ’n intense bombardement van die maan.[3] Die ondersoekers het dit die "Maankataklisme" genoem. As die gesmelte rots in dié drie valleie gevind is, het nie net dié groot impakvalleie in ’n kort tydperk gevorm nie, maar ook baie ander, gebaseer op ’n stratigrafiese grondslag. Hul slotsom is destyds as omstrede beskou.
Namate meer data beskikbaar geraak het, veral van meteoriete op die maan, het die teorie gewilder geraak, al was dit steeds omstrede. Die meteoriete kom vermoedelik oor die hele maanoppervlak voor, ook ver van die Apollo-landingsterreine. Veral die veldspaatmeteoriete kom waarskynlik van die ver kant van die maan af en hul ouderdom is onlangs vasgestel – hulle is nie ouer as sowat 3,9 miljard jaar nie en kan dus die bombardementhipotese steun.[4] Hul ouderdomme strek egter oor ’n groter tydperk, tussen 2,5 miljard en 3,9 miljard jaar gelede.[5]
Die datering van ander meteoriete wat hul oorsprong in die asteroïdegordel het, toon ouderdomme van tussen 3,4 miljard en 4,1 miljard jaar en van sowat 4,5 miljard jaar. Die eersgenoemdes word vertolk as verteenwoordigend van ’n toename in impaksnelheid van 100 tot 1 000 keer die impaksnelheid van die huidige asteroïdegordel (5-10 km/s). Sulke voorwerpe is tans seldsaam, maar sou aansienlik meer gewees het terwyl groot planete gemigreer het.[6]
Kritiek teen die hipotese
wysigHoewel die kataklismehipotese steeds in gewildheid toeneem, is daar nog baie kritiek daarteen, veral die volgende: (1) dat die ooreenstemming in impakouderdom kunsmatig kan wees omdat monsters uit net een vallei kom, en (2) dat die gebrek aan gesmelte impakrotse van ouer as sowat 4,1 miljard jaar gelede kan beteken dat al sulke ouer voorbeelde intussen verpoeier het of dat hulle ouderdomme nie korrek vasgestel kan word nie.
Die eerste kritiek volg uit die feit dat al die monsters van Apollo-landingsplekke af kom. Dit kan wees dat van die rotse van een impak, dié van die Imbrium-vallei, af kom en deur die impak na ander terreine versprei is.[7] Die rede daarvoor dat die monsters se ouderdomme ooreenstem, kan dus wees dat hulle van een impakterrein, die Imbrium, af kom en nie van verskillende terreine nie.
Die tweede kritiek is die gebrek aan impakrotse ouer as sowat 4,1miljard jaar. Een hipotese is dat ouer impakrotse wel bestaan het, maar dat hul ouderdom onbepaalbaar is weens die aanhoudende uitwerking van impakvoorvalle oor die laaste 4 miljard jaar. Van dié rotse kon al so verpoeier het dat dit onmoontlik is om hul ouderdom vas te stel met behulp van standaard- radiometriese metodes.[8]
Die jongste hervertolking van kraterstatistiek dui daarop dat botsings op die maan en Mars oor die algemeen minder kon gewees het as wat eens vermoed is. Die bekende kraters kon dus ontstaan het sonder ’n spesifieke toename van impakvoorvalle oor ’n sekere tydperk.
Sien ook
wysigVerwysings
wysig- ↑ 1,0 1,1 Taylor, G. Jeffrey. "Wandering Gas Giants and Lunar Bombardment"
- ↑ http://www.springerreference.com/docs/html/chapterdbid/324949.html
- ↑ Tera, F.; Papanastassiou, D.A.; Wasserburg, G.J. (1974). "Isotopic evidence for a terminal lunar cataclysm". Earth Planet. Sci. Lett. (22): 1–21.
- ↑ Cohen, B. A.; Swindle, T. D.; Kring, D. A. (2000). "Support for the Lunar Cataclysm Hypothesis from Lunar Meteorite Impact Melt Ages". Science. 290 (5497): 1754–1755. Bibcode:2000Sci...290.1754C. doi:10.1126/science.290.5497.1754. PMID 11099411.
- ↑ Hartmann, William K.; Quantin, Cathy; Mangold, Nicolas (2007). "Possible long-term decline in impact rates: 2. Lunar impact-melt data regarding impact history". Icarus. 186: 11–23. Bibcode:2007Icar..186...11H. doi:10.1016/j.icarus.2006.09.009.
- ↑ Marchi, S.; Bottke, W. F.; Cohen, B. A.; Wünnemann, K.; Kring, D. A.; McSween, H. Y.; de Sanctis, M. C.; O'Brien, D. P.; Schenk, P.; Raymond, C. A.; Russell, C. T. (2013). "High-velocity collisions from the lunar cataclysm recorded in asteroidal meteorites". Nature Geoscience. 6 (4): 303–307. doi:10.1038/ngeo1769.
- ↑ L. A. Haskin, R. L. Korotev, R. L. Rockow, B. L. Jolliff, Larry A.; Korotev, Randy L.; Rockow, Kaylynn M.; Jolliff, Bradley L. (1998). "The case for an Imbrium origin of the Apollo thorium-rich impact-melt breccias". Meteorit. Planet. Sci. 33 (5): 959–979. Bibcode:1998M&PS...33..959H. doi:10.1111/j.1945-5100.1998.tb01703.x.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - ↑ Hartmann, W. K. (2003). "Megaregolith evolution and cratering cataclysm models--Lunar cataclysm as a misconception (28 years later)". Meteoritics &Planetary Science. 38 (4): 579–593. doi:10.1111/j.1945-5100.2003.tb00028.x.
Eksterne skakels
wysig- G. Jeffrey Taylor (24 Augustus 2006). "Wandering Gas Giants and Lunar Bombardment". Planetary Science Research Discoveries.
- Barbara Cohen (24 Januarie 2001). "Lunar Meteorites and the Lunar Cataclysm". Planetary Science Research Discoveries.
- Ker Than, "New Insight into Earth’s Early Bombardment" - Space.com, 17 April 2006.
- Late Heavy Bombardment was asteroidal, not cometary Geargiveer 3 Mei 2005 op Wayback Machine, Geological Society, 4 Maart 2002.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
